Morgunblaðið - 19.12.1961, Síða 13

Þriðjudagur 19. des. 1961
MORCXJTSBLAÐIÐ
Í3
Rauði
kötturinn
Gísli Kolbeinsson. Rauði kött-
urinn. Skáldsaga. ísafoldar-
prentsmiðja, Reykjavík, 1961.
EIN S og stendur á kápu er
þetta nútíma skáldsaga, sem
eegir frá íslenzkum sjómönnum
og suðrænu fólki á Kúbu um
það bil sem Castro er að brjót-
ast til valda. Þetta eru vita-
skuld meðmæli í fásinninu. Eft-
ir fréttum að dæma er Castro
að vísu ekki bráðskemmtileg
manngerð, en hann kemur ekki
sjálfur við sögu. Hins vegar eru
viðsjár í landinu af völdum
ihans og ganga farmennimir
blindandi inn í læviblandið loft
uppreisnarinnar. Annar þeirra
tveggja íslendinga, sem helzt
koma við sögu, er handtekinn
fyrir óljósar sakir, eins og verða
vill á slíkum tímum, og situr
um stund í dýflissu stjórnarinn-
ar. Honum er vel lýst: hann er
loftskeytamaður með mennta-
skólamenntun og nokkuð fínn
með sig og hátíðlegur. Manni
verður ljóst, að slíkum manni
er fall búið í hinu menntunar-
snauða og ruddalega einræðis-
þjóðfélagi Batista, sem ræður
fyrir landinu, ekki sízt þar sem
hann elur með sér allháar hug-
myndir um yfirburði hvíta kyn-
stofnsins. Þrátt fyrir ýmislegar
tyllisakir, sem lögreglan ber
honum á brýn, virðist raunveru
leg sök hans sú að hafa sýnt
blökkum liðsforingja virðingar-
leysi. Fangelsisvist hans og
yfirheyrslur eru með skemmti-
'legum sennileikablæ, eins og
reyndar flest atriði sögunnar.
Höfundur kann vel að stilla í
hóf og sneiðir greindarlega og
fagmannlega hjá tilgangslausum
ýkjum. Hann veit hvernig sögu
hann er að segja: raunsanna
hversdagsmynd úr „ævintýra-
legu“ lífi sjómanna á róman-
tískum slóðum. Honum virðist
yfirleitt lagið og eðlilegt að
setja upp andstæður hugmynda
og láta hina raunsannari sigra.
Rauði kötturinn, sem sagan
dregur nafn af, er knæpa, og
vissulega ekki nýstárlegt eða
frumlegt tákn blekkingar, sjálft
nafnið er. ósatt: rauðir kettir
munu ekki vera til, og þessi
„skemmtilegasti staður fyrir far
menn“ reynist áð sjálfsögðu hin
versta búla. En sökum þess,
hve höfundur sjálfur er lítil-
'látur af þessari uppgötvun,
firtist lesandi varla, þó honum
sé hér enn einu sinni boðið upp
á mjög algenga knæpu, sem
tákn lífsblekkingarinnar. Hún
gegnir sannferðugu hlutverki í
sögunni. En sagan væri heldur
ekki raunsönn, ef farmanna-
rómantíkin fengi ekki sína við-
urkenningu, og ég fæ ekki bet-
ur séð en höfundur hafi skap-
oð sérstaka persónu, sem hann
nefnir skakköxlina, til þess að
veita hénni útrás. Þessi persóna
er einkar vel gerð, en hún birt-
ist aðallega í sögum sínum.
Skakköxlin hefur farið víða og
lent í ævintýrum. Hún hefur á
reiðum höndum sögu, sem hæf-
ir hverju tækifæri. Hins vegar
er sannleiksgildi þeirra látið
Jiggja milli hluta. Slíkar per-
Bónur verða næstum ávallt
ekemmtilegar f sögum fyrir
ekrýtinn paradox: þær eru svo
leiðinlegar fyrir allar aðrar per-
•ónur sögunnar.
Eins og vera ber, eru persón-
ur en ekki heimsviðburðir uppi-
•taða sögunnar. Loftskeytamað-
urinn, sem lendir í tukthúsinu
er mjög auðkennileg persóna,
og sjálfum sér samkvæmur.
Hins vegar er tvísýnt, hvort
hann lærir nokkuð af reynslu
sinni; hann er maður sem lifir
eingöngu í heimatilbúnum veru-
leika, hann er að leika „ferða-
mann í heitum löndum“. Að
líkindum stælist hann í sjálf-
birgingsskap við áfallið; það
verður ekki séð að hann beri
þess önnur merki en óþrif og
skorkvikindabit. Þannig myndar
frásögnin af honum nokkra and-
stæðu við þátt félaga hans,
Gísli Kolbeinsson
Gunnars, en þessir tveir þættir
eru haglega ofnir saman í sög-
unni. Gunnar er miklu líklegri
til að geta lært af reynslunni,
hann er kannske dálítið óskýr-
ari í fljótu bragði heldur en fé-
lagi hans, en hann er líka tals-
vert flóknari. Það er höfundi til
sóma, hvað hann er gagnrýninn
á þessa persónu, sem er honum
þó tvímælalaust nákomnust af
fólki sögunnar. Gunnar er í
raun og veru alveg jafn-mikill
græningi og félagi hans, en
hann veit það sjálfur. Saman-
burður þessara tveggja félaga
skapar sögunni aukavídd og það
er auðfundið að höfundur hefur
góða tilfinningu fyrir byggingu
skáldsögu.
Þriðja aðalpersóna sögunnar
er gerðarleg haitísk vændis-
kona, sem Gunnar leggur lag
sitt við, meðan skip þeirra fé-
laga liggur í höfn í Havana.
Hún er tákn um það „líf“, sem
þá félaga skortir reynslu af,
duttlungaf ullt, uppreisnargj arnt,
ástríðuheitt, miskunnarlaust og
fórnfúst í senn. Þessi kona er
ekki nýtt fyrirbæri í skáldsögu
og ég er ekki viss um, nema
það votti á stöku stað í sög-
unni fyrir hefðbundnum róman-
tískum bókmennta skilningi á
þessari persónu, en hún er allt
um það býsna trúleg, og höf-
undi hefur tekizt að sýna ýms-
ar hliðar á skapgerð hennar,
einmitt eins og líklegast er að
þær kæmu farmanni hans fyrir
sjónir.
Yfirleitt bregzt höfundi ekki
sá raunsæisblær, sem hann
ástundar og hann hefur eins og
fyrr segir tilfinningu fyrir sögu-
tækni. Stíll sögunnar er dálítið
misfelldur og ekki laust við ó-
þarfa útskýringar, sem stinga í
stúf við aðal-frásagnarhátt höf-
undar, sem er hlutlægur, og á
stöku stað, knappur og hnittinn.
Það > bregður fyrir .stuttum
málandi athugasemdum í mann-
lýsingum, sem höfundur mætti
gjarnan leggja meiri stund á.
Og fyrir koma hroðvirknislegar
setningar, sem höfundur hefði
vafalaust átt hægt með að laga.
En þetta er skemmtileg og
greindarleg saga.
Kristján Karlsson.
— Brimnes
Frh. á bls. 2
12. júlí 1961, berst mér bréf
frá skilnefnd vegna útgerðar
bv. Brimness, þar sem mér er
tilkynnt að bréf mitt frá 16. 5.
hafi verið tekið til meðferðar
ásamt fylgiskjölum. Tilkynnti
nefhdin að hún hefði fyrir sitt
leyti samþykkt nokkra liði, en
þessir liðir þýða það að: „Óum-
deilanlegar skuldir Axels Krist-
jánssonar“, eins og það heitir í
frá ráðuneytinu, né skilanefnd.
Um þennan lið er það að segja,
að ef samanburður er gerður á
nokkrum reikningsliðum í
rekstraráætlun fyrir togara sem
Svavar Pálsson gerði fyrir hag-
stofustjóra fyrir árið 1958 og
rekstursáætlun togara 1960 sem
FÍB lét gera um áramótin 1959
—60, þá eru þessar upphæðir í
alla staði eðlilegar.
í áætlun Svavars Pálssonar
og FÍB er ekki getið lun fram-
kvæmdast j órakostnað.
Samanburður lítur svona út:
Sv. Pálsson F.Í.B. A.K.
1958 1960 1959—1960
Framkvæmdastjóri
Skrifstofukostnaður, 214.000.00
ljós, hiti og fleira 150.000.00 175.000.00
Leiga fyrir geymslu 24.000.00 26.000.00 24.000.00
Akstur 18.000.00
Vinna 160.000.00 200.000.00 36.000.00
Vaktir (48.000.00)
292.000.00
334.000.00 401.000.00 (340.000.00)
athugasemdum yfirskoðunar-
manna og taldar eru þar nema
kr. 121.448.98, lækka í ca. kr.
11.500.00, og er þó alls ekki
þar með sagt að kr. 121.448.98
sé rétt tala. Til að sannreyna
það hefur mér ekkert tækifæri
gefizt. Ég hef ekki séð þessa
tölu fyrr en nú í ríkisreikning-
um. Þá telja skilanefndarmenn
einn lið vera til ákvörðunar
hjá fjármálaráðuneytinu, þ.e.
reikningur minn 292 þús., eins
og hann er skráður í ríkisreikn-
Vonandi geta allir sanngjarn-
ir menn séð að hér er hóflega
reiknað og ekki sízt þegar þess
er gætt að hluti þessa kostnað-
ar hjá mér er fyrir 15 mánuði
í stað 12 í áætlununum.
Að síðustu er í bréfi skila-
nefndar frá 12. júlí beðið um
nánari skýringar á nokkrum
veigaminni atriðum. Þessu bréfi
skilanefndar svaraði ég með ýt-
arlegu bréfi dagsettu 8. ágúst
sl., og hef ég ekki heyrt frá
ingum á bls. 241. Ég hef ekkert skilanefnd síðan og ekki heldur
nánar um þetta atriði heyrt frá ráðuneytinu.
Stutt bréf til S.B.
um Gissur gullrass og okkur
Gamli vinur og slysanautur S.B. i
Þakka þér fyrir bréfið. Þó
greinarkorn mitt hefði engu
áorkað öðru, en knýja þig að
taka penna í hönd og lýsa upp
skammdegið, hef ég ekki unnið
fyrir gýg. Það er gaman að lesa
það sem þú skrifar, eins og í
gamla daga, og það var mikið
tjón fyrir íslenzka blaðalesendur,
er þú fleygðir frá þér pennanum
og lagðist í málverk. Okkar eina
huggun að þar sem þú ert núna,
var þín ekki síður þörf. Ég hefi
lengi ætlað mér að flytja þér
þakkir fyrir þitt nýja og merki-
lega brautryðjendastarf. Hinn
hlýi, . mannlegi tónn, sem þú
tókst með þér úr lífsháskanum
að norðan, á hér við. Það færi
ekki vel á því Sigurður minn að
einhverjir netthendir sjónvarps-
menn, sem kun«a á fín tæki, en
skilja ekki hjartað, færu að hand
leika opinberlega listaverk Kjarv
als, Ásgríms og Jóns Stefáns-
sonar. Að setja þá á uppboð yfir.
leitt, er það ekki í ætt við þá
sársaukafullu skilnaðarstund,
sem skáldið Hkir við að taka í
hornið á Guði almáttuguim og
selja hann. Það verk fer þeim
mönnum einurn sæmilega úr
hendi, sem hafa komið sér upp
miklum innistæðum £ lífsreynslu
og andlegum stórslysum, eins og
þú. Ég óska þér til hamingju af
heilum hug.
Bn má ég líka rétt minnast á
apað, fyrst ég fór að skrifa þér?
Ertu búinn að gleyma því, kæri
vinur, að endur fyrir löngu, stofn
uðum við mikið útgáfufyrirtæki
í höfuðborginni, sem þá var nú
raunar smábær. Það var ef ég
man rétt, talsverður völlur á
okkur, mikið hugsað og jafnvel
unnið. Gekk efcki allt eins og í
sögu, Siggi minn, vorum við ekki
bjartsýnir og hamingjusamir þeg
ar upplag „Vikunnar" okkar
gömlu tvöfaldaðist, þrefaldaðist,
tífaldaðist, blaðsölustrákarnir
fylltu alla kassa æsilegum kopar-
hlúnkum, og hrifnar vinnukonur,
skúffurnar þakkarbréfum.
Einn dimmviðrismorgun, það
var dálítil rigining. eins og oft f
Reykjavík á þeim árum er menn
áttu ekki fcápu, fórum við saman
tveir í fyrirtækið okkar að hefja
arð fyrir kaffi. Það var okkar
síðasta ferð þangað, og þó þrjóska
íslendingsins ríði sjaldnast við
einteyming, og þú flýgir í ofboði
til Amríku að rétta hlut okkar,
og þú kæmr aftur á þrðja degi
með stóra samninginn um Gull-
rass gamla uppá vasann, þá
flugu líka aðrir menn, og það
þurfti uppáskrift í fleiri löndum,
svo tekið væri mark á mér og
þér og íslandi. Og sá sem ekki
bafði Gullrass var fallitt.
Það er raunalega satt, að sagan
endurtekur sig oftar en gott er,
en væri samt ekki gaman, gamli
félagi, að reyna enn að klóra
svolítið í bakkann að hætti for-
feðra þinna í Þingeyjarsýslu, þó
Gissur og Rassmína gangi í
annað sinn úr vistinni.
Þinn R. J.
■ Utan úr heimi
Framhald af bls. 3.
sagt gert Indverjum gramt í geðl,
en þær hafi ekki verið nein ógnun
við friðinn, ekki nema Indverj-
ar hafi sjálfir komið því til leiðar.
Daily Express kallar Nehru ósvif
Inn árásarmann sem nú verði vina-
snauður í hinum frjálsa heiani.
The New York Times segir, að
árás Indverja sé bæði hörmuleg
og barnaleg og hafi varpað skugga
á Indland. Það er erfitt að skilja
þær skýringar, sem Nehru, fyrr-
um samstarfsmaður Gandhis, gef-
-ur. Hann talaði um yfirvofandi á-
rás, en ekki var hægt að sjá að
portugalski herinn i nýlendunum
ógnaði öryggi Indlands. Fyrr eða
síðar hefðu Portugalar orðið að
sleppa Goa, alveg eins og þeir
verða nú bráðlega að veita öðrum
nýlendum sínum sjálfstæðl. En
Indverjar hefðu verið hyggnari,
ef þeir hefðu beðið þess tíma. —
og stytt jafnframt biðtímann með
samningaviðræðum.
Þannig hugsa sjálfsagt nargir,
sem hliðhollir eru Indverjum.
I september sl. talaði ég við
Jón Sigurðsson, fulltrúa í at-
vinnumálaráðuneytinu, í síma
og spurði hvað málinu gengi.
Sagði hann mér þá að ekki
hefði unnizt tími til að sinna
málinu í bili vegna anna við
önnur störf. Þetta er það síð-
asta sem ég hef af þessu máli
frétt.
í stórum dráttum lítur þá
þetta mikla mál þannig út:
1) Bókhald vegna Brimness er
tekið úr minni vörzlu að
mér fjarstöddum og án minn-
ar vitundar, og á þann hátt
komið í veg fyrir að ég geti
gengið frá því eins og mér
bar og ætlun mín var.
2) Samin er skýrsla um endur-
skoðun sem mér er ' afhent
og ég svara í flýti vegna
brottfarar úr landi.
3) Samin er skýrsla til fjár-
málaráðuneytisins án þess að
frekara samráð sé við mig
haft, né ýtarlegri upplýsinga
leitað.
4) Er ég frétti af þessari
skýrslu og bið um afrit af
henni er því neitað, en mér
skýrt frá 6 atriðum er talin
eru óupplýst og máli varða.
Nánari athuganir leiða í
Ijós leiðréttingar sem sendar
eru með bréfi dags. 16. maí
1961.
5) 12. júlí kvittar skilanefnd
fyrir leiðréttingum mínum og
samþykkir þær að verulegu
leyti, biður þó um skýringar
á nokkrum atriðum og fær
þær með ýtarlegu bréfi dag-
settu 8. ágúst. Síðan hef ég
ekkert heyrt um málið.
6) Yfirskoðunarmenn ríkisreikn
inga láta frá sér fara athuga
semd með ríkisreikningum
fyrir 1960, sem gefa tilefni
til' skrifa framangreindra
blaða. í athugasemdum yfir-
skoðunarmanna er ranglega
farið með staðreyndir og al-
gjörlega litið fram hjá viður-
kendum leiðréttingum skila-
nefndar, eins og athuga-
semdir raunar bera með sér
(sjá 5. málsgrein á síðu 240
og 4. málsgr. á síðu 241 í
ríkisreikningunum) hver sök
á, á þessum misgáningi, .skal
ósagt látið.
7) Þegar öll kurl koma til graf-
,ar verður þessi gífurlega
fjármálaóreiða í útgerð Brim
ness, í mesta lagi innan við
30 þús., því harla léttvæg og
höfundum til Htils sóma.
Að endingu nokkur orð um
skipsskrúfuna sem er „gersam-
lega týnd“. Bv. Brimnes rakst á
ísjaka 15. ágúst 1959 við Græn-
land og braut n».a. skrúfu. Skip-
ið lauk veiðiferðinni og fór í
slipp í Reykjavík 14.—19. sept.
1959.
Samkvæmt niðurjöfnun Björns
Helgasonar, löggilts niðurjöfn-
unarmanns sjótjóna, d. s. 10.
ágúst sl. var skipt um skrúfu á
skipinu í þessari viðgerð. Hin
nýja koparskrúfa var lögð til af
útgerðinni og greidd fullu verði
af vátryggjendum. Þetta er
löngu upplýst en þurfi einhver
nánari staðfestinga á þessu at-
riði er án efa hægt að fá þær
hjá vátryggjendum, Samvinnu-
tryggingum.
Með þökk fyrir birtinguna.