Morgunblaðið - 21.12.1961, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 21. des. 1961
MORCVTSBL^ÐÍÐ
9
☆
Pjj Osló, 12. des.
V AFHENDING friðarverðlauna
jö Nobels er athöfn, sem jafnan
y) er hátíðasvipur yfir. En aldrei
Ji, mun fólk hafa horft á hana
með jafnmikilli hrifningu og
í fyrradag, enda voru það tveir
menn, sem hlutu heiðurinn að
þessu sinni. Annar lifs en hinn
liðinn, en þetta er í fyrsta
Skifti í sögunni, sem friðar-
verðlaunin eru veitt látnum
manni, — Dag Hammarskjöld.
En verðlaunin, sem ekki
voru veitt í fyrra, voru nú
veitt Albert John Lutuli (svo
skrifar hann nafin sitt sjálfiur,
en aðrir skrifa bað Luthuli, og
bvorttveggja er rétt, segir
hann sjálfur) — blökku sjálf-
stæðishetjunni frá Suður-Af-
ríku, sem um áratugi hefur
bariat fyrir jafnrétti kyn-
braeðra sinna. Hann er mennt
aður maður og tók kristna trú
á unga aldri. En barátta hans
er í líkum anda og Gandhis
forðum í Indlandi: hvorki með
vopna'burði með blóðsúthell-
ingum, heldur aðeins með því
að þybbást við og óhlýðnast
öllum fyrirskipunum, sem

Luthuli
ævi mmnar
Mesti atburður
♦
konu minnar sagdi Luthuli
og
miðuðu að því að auka rétt-
leysi blökkumanna. Að loknu
námi erlendis gerðist hann
forustumaður — „Afriku-kon-
gressins“ — sjálfstseðissam-
taka blökkumanna, og einnig
var hann kosinn höfðingi kyn-
fcvíslar sinnar, en hún er grein
úr kynstofni Bantu-negra. En
eftir 17 ár var hann sviptur
tigninni, er yfirvöldin hófu
kúgun blökkumanna, og hef-
ur síðustu árin verið stofu-
fangi heima í þorpi sínu. Það-
an má hann ekki fara nema
með sérstöku leyfi, og enginn
má heimsækja hann nema
hann hafi skriflegt leyfi ti'l
'þess frá stjórninni. Hún veitti
honum átta daga leyfi til að
taka á móti Nobelsverðlaun-
unum, en hins vegar hefur
hún neitað honum um leyfi
til að fara til Svíþjóðar og
fleiri landa, sem buðu honum
heim.
— Hið ytra form hátíðar-
innar í Oslóarháskóla var með
líkum svip og vant er. Þar var
toonungur, forseti þingsins og
forsæ tisráðherra, forseti hæsta
réttar, sendiherrar erlendra
ríkja og þrír bróðursynir og
ein systurdóttir Dags Hamm-
arskjölds. Og svo Lutuli og
Nokuyana kona hans. Aldrei
mun hafa verið glápt meir á
nokkurn Nobelsverðlauna-
mann en á Lutuli er harm kom
inn í salinn, klæddur höfð-
ingjabúningi sínum, bláum sið
stakk og með litla kollhúfiu úr
hlébarðaskinni, en um háls-
inn var festi úr hárbeittum
blébarðaklóm.
Gunnar Jahn, hinn aldni
formaður Nobelsverðlauna-
nefndarinnar norsku, flutti
ræðu um Lutuli og síðan um
Hammarskjöld. Hér er ekki
rúm til að rekja þessar ræð-
ur né þakkarræðurnar, en
Jaihn drap á, að þó að þessir
2 menn hefðu verið að mörgu
leyti ólíkir, hefðu þeir þó átt
eitt sameiginlegt: að berjast
fyrir því, að réttarhugsjónin
festi rætur, bæði hjá einstakl-
ingunum, einstökum þjóðum
og í alþjóðaviðskiptum. Af-
henti hann í ræðulok Lutuli
friðarverðlaun ársins 1960, en
Rölf Edberg ambassador Svía
í Osló tók á móti verðlaun-
um Dags Hammarskjölds fyr-
ir 1961.
*
honum veitist etoki heldur, að
mæta skilningi hjá þeim, sem
hann deilir við. Þroskaður
maður er dómari sjálfis sín.
Og í leikslokin er tryggðin við
sannfæringu sína eina stoð
hans.“ Þessi orð gætu átt við
Dag Hammarskjöld etcki síður
en hans.
k
Norðmenn báru
Luthuli á höndum sér
Það vakti athygli, að áður
en Jahn hélt ræðu sína fyrir
Dag Hammarskjöld, reis belg-
iski sendiherrann í Osló úr
sæti sínu og gekk út. Hefur
hann síðan gert grein fyrir
ástæðunni: Hann hafði fengið
enska þýðingu af ræðu Jahns,
en ekki gluggað í hana fyrr
en þarna í salnum. Þar las
hann m. a. þaij, orð Jahns, að
Belgar hefðu ekki hlýðnast
fyrirskipunum UNO um að
verða á burt með her sinn úr
Congo sumarið -1960. Þetta
kvað Chevalier Jean de Fon-
taine ranghermi og móðgun
við þjóð sína, og gekk því út.
Hefur hann sent leiðréttingu
til blaðanna og ber blak af
stjórn sinni í Congo-málinu.
„Þetta er ekki aðeins mikils
verðasti atburður æfi minnar,
heldur líka í lífi konu minn-
ar,“ sagði Luthuli í upphafi
svarræðu sinnar. „Hún hefur
ekki aðeins hvatt mig heldur
lí'ka stutt mig. Heiður friðar-
verðlaunanna er því líka henn
ar heiður.“ Luthuli drap á að
innanríkisráðherra Suður-
Afríku hefði gefið sér farar-
leyfi, en getið þess um leið, að
hann væri alls ekki friðar-
verðlaunanna verður. „Svo
göldrótt eru friðarverðlaunin,
að þeim hefur tekist að vekja
sjónarmið, sem ég og Suður-
afríkustjórnin erum sammála
um,“ sagði Luthuli og þá var
klappað ákaft.
Ræðu sinni lauk hann þann-
ig: „Mætti sá dagur bráðlega
renna upp, að þjóðir heimsins
yrðu sammála um að bæla
niður allar ógnir við friðinn,
hvar í veröldinni sem er. Þeg-
ar sá dagur kemur verður frið
ur á jörðu -og góðvild milli
mannanna, eins og englarnir
boðuðu þegar boðberi hins
mikla friðar, herra vor, kom
niður á jörðina."
— Edberg ambassador þakk
aði fyrir verðlaun Dags Hamm
arskjölds, og drap á hve
AfríkumáHn hefðu verið hon-
um hjartfólgin. Hann sagði að
Dag Hamarskjöld hefði litið
á UNO-sáttmálann, sem veg-
vfsara að því, sem hann kal'l-
aði „skipulagt aiþjóða-þjóð-
félag.“ í síðustu álitsgerð
sinni, frá 17. ágúst í sumar,
hefði hann snúizt gegn þeim
þátttökuríkjum „sem hengdu
sig í úrelta heimspeki um full
valda þjóðríki í vopnaðri sam
keppni, sem í skásta lagi gæti
leitt af sér að þjóðirnar væru
sáttar að kalla.“ Rolf Ed'berg
rifjaði upp nokkur orð, sem
Hammarskjöld hafði skrifað
um föður sinn: „Maður sann-
færingarinnar jtrefst ekki, og
Ed'berg gat þess að í flakinu
af ílugvél Pags Hamarskjölds
hefðu fundist nokkrar bækur
og bókatætlur. Þar var rit
Martins Bubers: „Þú og ég“,
en þá bók var Dag Hammar-
stojöld að þýða og voru 12 síð-
ur af þýðingunni á sænsku
með bókinni. Og þar var hið
fræga rit Thomasar af Aquino:
,,LÍf Krists“ og inni í henni
lá embættiseiður aðalritara
UNO: „Ég, Dag Hammar-
skjöld, sver hátíðlega, af holl-
ustu og eftir beetu getu og
samvisku að rækja störf þau,
®em mér hafa verið falin sem
aðalritara UNO, og að fram-
tovæma þessi störf eingöngu í
samræmi við áhugamál UNO.“
BLYSFÖR OG
SAMKOMUR.
í gærtovöldi, mánudag, (11.
des.) hélt Luthuli fyrirlestur
þann, sem honuim bar sam-
kvæmt venju. Fyrirlesturinn
var líka í hátíðasal háskólans
og vitanlega fullt hús. Erindi
sitt flutti Luthuli af hrífandi
mælsku og sannfæringarkrafti
sem hlaut að snerta alla. Og
takmarki kynbræðra sinna
lýsti hann með þessum orð-
um:
„Takmark oktoar er ekki og
hefur aldrei verið barátta til
landvinninga eða til þess að
ná undir okkur auðæfum, ....
við höfum aldrei óskað að
steypa hvítum mönnum af
stóli .og láta svarta taka við.
Takmark okkar er og hefur
alltaf verið: lýðræðisþjóðfé-
lag með jafnrétti kynfcvísl-
anna. Minnismerki bræðra-
lagsins. „Bræðralags", þar
sem engum er misboðið vegna
ættar hans og litar.
Lutuli var berorður um kú-
gunarstjórnina í Suður-Af-
Víku. Svo berorður, að margir
munu hafa hugsað sem svo:
,,Hvað skyldi verða gert við
hann þegar hann kémur
heim?“ — Hann sagði m.a. frá
því, að bvíturn börnum syðra
var kennt, að svertingjar
væru latir, heimskir, klaufar
og illmenni. Lágstæðustu hvít
ir menn væru talnir miklu
meiri en þeir hástæðustu í
hópi svertingja. „Svertingj-
ar þykja aðeins 'hæfir til skít-
verkanna og óhæfir til þess
að hafa íhlutun um stjórnmál.
Forsætisráðherrann í Suður-
Afríku, dr. Verwoerd, sagði
sem ráðherra Bantu-mála er
hann skýrði sjónarmið stjóm-
arinnar á menníun Afrífcu-
mannsins: „Það er ekkert rúm
fyrir hann í evrópisku þjóð-
félagi, nema upp að vissu stigi
í stritvinnu." — í Suður-Af-
ríku búa 9,6 millj. „Africans“
(svertingjar), en samfcvæmt
„apartheid“-löggjöfinni er
um ein milljón manna hand-
tekin á ári; sumir dæmdir í
fangelsi en aðrir sektaðir.
Natvig Pedersen, fyrrum
stórþingforseti, þakkaði fyrir-
lesturinn, sem LuthuH kallaði
„Africa and Freedom". Og frú
Nokuyana var leidd upp á
pallinn en áiheyrendur hylltu
hjónin með húrrahrópum og
dynjandi lófaklappi. En þegar
hljóð fékst brýndi Luthuli
raustina og fór að syngja, á
Zulu-máli, firelsissöng Afríku-
manna, en víðsvegar um sal-
inn tók fólk undir, því að
þama voru staddir allmargir
Afríkumenn:
„God give power to Africa.
let its fame spread far
and wide,
hear our supplications,
God give us strength
Þetta er langur söngur, en
Luthuli stóð í ræðustólnum og
söng og stjórnaði söngnum.
glaður og brosandi. Þetta
„aukianúmer," sem er eins-
dæmi í sögu friðarverðlaun-
anna, verður öllum viðstödd-
um ógleymanlegt. Þarna kom
allt frá hjartanu, en „formali-
tetin“ gleymdust.
í gær og í dag hefur Luthuli
ekki „haft nokkurn stundleg-
an frið“ fyrir heimsóknum og
heimboðum. f gærmorgun
heimsótti hann skrifistofur
„Landsorganisasjonen“ (LO)
og var afhent að gjöf víkinga-
skip úr silfri, en „Den frie
faglige internasjonale“ gaf
bonum forláta skjalamöppu.
Og margar aðrar gjafir hefur
hann þegið, svo að áreiðan-
lega verður „yfirvikt“ á far-
angrinum hans þegar hann
fer.

Skúli Skúlason.
I
j
I
Í
Blysfarir eru sjaldgæfar i
Osló, en núna í kvöld (12.
des.) er nýafstaðin blysför til
heiðurs Luthuli, sem „Stud-
entersamfundet“ gekkst fyrir.
Hófst hún á Stóratofgi og kom
að aðaldyrum Ráðhússins í
tveim deildum — sín hvorum
megin. Og þetta var engin
smáræðis „ljósaganga“, því að
blysin voru firnm þúsund. Því
næst hófist hátíð í Ráðhúsinu,
með söng og ræðuhöldum. For
maður stúdentafélagsins, As-
björn Eide ávarpaði Luthuli
fyrir hönd stúdenta, en Bryn-
julf Bull bæjarstjórnarforseti
bauð hann velkominn í nafni
Oslóarborgar og dr. Johan
Hygen guðfræðiprófessor hélt
ræðu, en Luthuli þakkaði hrif
inn og með hjartnæmum orð-
um. Viðtökurnar sem hann
hefiur fengið í Osló hafa gagn-
tekið hann, enda hafa Oslóar-
búar tæplega fagnað nokkrum
öðrum útlendum gesti jafin
hjartanlega og honum.
Og á fimmtudaginn flýgur
hann heim. Til Kaupmanna-
hafnar, og, eftir klukkutíma
viðstöðu þar, beint til Johan-
nesburg. Hvernig verður hon-
um fagnað þar? Geta friðar-
verðlaun Nobels orðið til bess
að kúgunuarstjórnin sjái sig
um hönd, eða verða bau til
þess að hún espist og hefni
sín á Lutuli eða kynbræðrum
hans.
Luthuli hverfur heim í stofu
fangelsið í Groutville í Natal
með fallegar endurminningar
úr Noregsferðinni. Hann varð
barnslega hrifinn af Noregs-
ferðinni. Hún varð honum eins
og fagur draumur, frá upphafi
til enda.
|
?
-K