Morgunblaðið - 24.12.1961, Blaðsíða 2

26
MORCUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 24. des. 1961
k
m w j j i j j i j ' íd ijjh i11 J Ji n ^ ir r mr ir i
'!■■■■■ I' ■ li*' 1 . —■ ' ‘T. ", '" * "",l . é 7' ' Iiiil- r .» II - - AÍM ' A m * ' ,
/7X
22:
iiúncr íwíVí hólun-nttt/ hpIutHíin, bólun‘Um,lu4ncr*u&'rí hólun'um/hcfír jrá*a *kýl-u.

c/
tr\
j jlj j|.i~|l"1TJ J‘|,l|l "l' I' 1"' 11 |ir|f |f,rpT~f|r i^i
Aleíra wít éq ekkcrt um, ckkert m, ddwtwn, mctmvcíté^ <kk<rfc mMm' hennqr (jrýl- u,
2LJ J1 J Jl J jl-' J 1M \11 J J f J 1J J1 rrrr r 1P Ir'Tl
VÍSA þessi er gamall norðlenzk-
Ur húsgangur og hæfir vel hinu
rammíslenzka lagi. f vísunni seg-
ir, að Grýla hafi búið í hólunum,
•n það voiu engir sérstakir hól-
ar. Foreldrar og aðrir uppalend-
ur barna bejitu þeim gjarnan á
hól í hæfilegri fjarlægð frá bæn-
um og sögðu, að þar byggi Grýla.
Og heyrði hún, að börnin væru
óþæg, kæini hún Og stingi þeim
í belginn sinn. Grýla átti marga
beígi eins og segir í þulunni:
Grýla reið fyrir ofan garð
hafði hala 15
og á hverjum hala
100 belgi
og í hverjum belg
börn 20.
Ef til vill hefur Grýla haft
svona marga belgi, en hún hefur
varla oft fengið tuttugu börn í
hvern belg.
Með auknu þéttbýli hefur sá
siður að nota Grýlu sem keyri á
börn, að mestu lagst niður. Það
er skiljanlegt, því að álfar og
illar vættir, sem byggðu annan
hvern bæjarhól fyrr á öldum,
erú víðs fjarri í borgum Og kaup-
stöðum nútímans. önnur keyri
hafa þar tekið við af Grýlu
gömlu.
Það var einkum fyrir jólin, að
börnin áttu að vera þæg og iðin,
því að annars kom Grýla Og tók
þau. Og börnin hlökkuðu auð-
vitað eins mikið til jólanna þá og
þau gera nú og vildu sízt af öllu
lenda í beignum hennar Grýlu í
Stað þess að fá góðan mat, kerti,
spil og ný föt.
Um Grýlu hafa verið ort mörg
kvæði Og þulur. í Snorra-Eddu
er Grýla tröllkonuheiti og í
Sturlungu er hennar getið á
nokkrum stöðum t. d. í þessari
vísu:
Hér ferr Grýla
í garð ofan
ok hefr á sér
hala fimmtán.
Þetta kvað Loftur, sonur Páls
biskups, er hann reið í tún Bjarn-
ar bónda á Breiðabólstað til að
jafna deilur þær, sem staðið
höfðu þeirra í milli.
Grýla bjó ekki ein í hól sínum,
heldur bjó þar einnig karl hennar
Leppalúði og voru bæði trðll.
Þau áttu sæg af ódælum Og ófrýni
legum börnum. Segja sumir, að
þau hafi verið 20, og eru þau
talin upp í þessari þulu:
Grýla var að sönnu
gömul herkerling,
bæði átli hún bónda
og börnin tuttugu.
Eitt heitir Skreppur,
annað Leppur,
þriðji Þröstur,
Þrándur hinn fjórði,
Böðvar og Brýnki,
Bolli og Hnúta,
Koppur og Kippa,
Strokkur og Strympa,
Dallur og Dáni,
Sleggja og Sláni,
Djángi og Skotta.
Ó1 hún. í elli
eina tvíbura,
Sighvat og Syrpu,
og sofnuðu bæði.
Og í eftirfarandi þulu er getið
19 barna, sem sagt er, að Grýla
og Leppalúði hafi átt utan hinna
tuttugu.
Grýla kallar á börnin sín,
þegar hún fer að sjóða til jóla:
„Komið hingað öll til mín,
Nýpa, Xípa,
Næa, Tæa,
Nútur, Pútur,
Nafar, Tafar,
Láni, Gráná,
Leppur, Skreppur,
Loki, Poki,
Leppatuska, Lángleggur
og Leiðindaskjóða,
Völustallur og Bóla.
Jólasveinarnir 13 voru einnig
synir Gfýlu, en þá átti hún, áður
en hún giftist Leppalúða. Þá var
hún gift gömlum karli, er Boli
hét, og bjuggu þau á Arinhellu.
Boli var tröll og mannæta eins
Og Grýla Og Leppalúði.
Jólasveinarnir 13 hétu: Stekkja-
staur, Giljagaur, Stúfur, Þvöru-
sleikir, Pottasleikir, Askasleikir,
Faldafeykir, Skyrgámur, Bjúgna-
krækir, Gluggagægir, Gáttaþef-
ur, Ketkrókur og Kertasníkir.
Þeir komu til mannabyggða fyrir
jóiin, sá fyrsti 13 dögum fyrir
jól og sá síðasti á aðfangadag.
Á jóladag fór sá fyrsti aftur og
síðan koll af kolli fram á þrett-
ánda. í mannabyggðum stundaði
hver þá iðju, er hann dregur
nafn sitt af. Einnig áttu þeir það
tií að stinga óþægum börnum í
pokann sinn, ef þau urðu á vegi
þeirra. Voru þeir því notaðir til
að hræða börn eins og Grýla og
karl hennar.
Nú á dögum eru hugmyndir
barna hér á landi um jólasvein-
ana allt aðrar. Bjúgnakrækir næl-
ir sér enn í bjúgu, Gluggagægir
gægist á glugga, Kertasníkir bið-
ur um kerti, en þetta eru allt
góðir karlar, og engum þeirra
dettur. í hug að taka börn í
pokann sinn. Þeir koma með hann
fullan af leikföngum og góð-
gæti. En jóiasveinarnir hlusta
eftir því, hvort börnin eru óþæg,
Og ef svo er, fá þau ekkert úr
pokanum.
Leppalúði átti eitt barn utan
hjónabands þeirra Grýlu. Var það
Skröggur. Á gamals aldri tók
hann að líkja eftir föður sínum
ganga á bæi og betla. Mestur
fengur þótti honum auðvitað að
börnum. Leppalúði átti Skrögg
með stúlku einni, er Lúpa hét.
Var hún vinnuhjú hjá þeim
Grýlu vetur einn, þegar Grýla
var veik og lá rúmföst. Líkaði
Leppalúða svo vel við stúlkuna,
sem var hin snotrasta að hann gat
við henni barn. Er Grýla kömst
að þessu, varð hún æf og rak
stúlkuna burt með son sinn.
Leppalúða var þetta þvert um
geð. Gaf hann mæðginunum ey-
land, þar sem þau höfðust við
í 12 ár, en þá lézt Lúpa. Bjó
Skröggur einn í eyjunni í 3 ár,
en þá bar þangað álfakonung,
sem tók Skrögg til sín og kenndi
honum galdra og ýmsar listir.
Álfakonungur átti dóttur, er
Skjóða hét, Og unnust þau Skrögg
ur hugástum. En þegar Skrögg-
ur bað álfakonung um hönd
Skjóðu, varð hann hinn reiðasti
og vildi ekkert af ráðahagnum
vita. Nam Skröggur þá Skjóðu á
brott, Og settust þau að í Eyr-
arhyrnu, fjalli hjá Hallbjarnar-
eyri í Snæfellsnessýslu. Þar eign
uðust Skröggur Og Skjóða 22
börn, en þau létust öll, fyrst 15
og síðan 7 úr bólunni. Lagðist
Skjóða þá í rúmið og stóð ekki
upp framar, en Skröggur tók að
betla.
Af kvæðum þeim, sem ort hafa
verið um þessa skuggalegu fjöl-
skyldu, eru Grýlukvæðin lang
flest. Tíðkast þar litríkar lýsing-
ar á kellu eins Og t. d. í þessum
parti úr Grýlukvæði eftir séra
Bjarna Gizurarson í Þingmúla
(1648—1712):
Hlustið þið til hýr börn,
hvað ég kann að tjá:
Trölla móðir tólfræð
trýtir nú hjá;
sitjið þið siðlát,
segi ég ykkur frá,
þríhöfð þjófs dóttir
þessi’ er að sjá,
faxmikil flagðkonan
flugþykk og há,
augun lík't sem eldshnettir,
eyrun sem gjá,
kinnarnar sem kýrvömb
kolsvört og grá
kann ég ekki að kynna ykkur
kjaptinum frá,
geingur fram úr grönunum
gufan helblá,
túngan er sem teigs vídd
og tekur bringu á,
hefir keng á herðum sér,
hærra þó en múlann ber,
breiðskeggjuð,
biteggjuð,
beisklunduð
flá,
varaflegin flórsokka,
flekkótt og grá,
klettaþöllin krumfengin,
kroppar í skjá,
kartnögluð, kviðmikil,
keingbogin lá,
hefur maga hrisvaxinn,
harðan sem gljá.
Kvæði þetta er miklu lengj’a,
og segir frá viðskiptum Grýlu
við mennska menn eins og flest
Grýlukvæðin.
Eins og sjá má af kvæðinu hef-
ur Grýlu verið lýst all ferlegrL
í flestum Grýlukvæðum er brýnt
fyrir börnum að vera hlýðin for-
eldrum sínum, og helzt fyrir
jólin, því að þá er Grýla mest
á ferli. í þeim er einnig sagt frá
ferðum Grýlu til mannabyggða
og viðskiptum hennar. Var hún
stundum svo harðskeytt, að menn
urðu að kaupa hana með hesta-
skrokkum, kindum o. fl., til þess
að hún tæki ekki góðu börnin.
Svo gráðug var hún.
Eitt elzta Grýluikvæðið, sem
geymzt hefur, er eftir Guðmund
Erlendsson á Felli í Sléttuhlíð
(d. 1670). Það hefst á því, að
Grýlu er lýst. Síðan segir frá
einni af ferðum hennar til manna
byggða. Er stiklað á efni kvæðis-
ins hér á eftir.
Grýla er grá um hálsinn og
hlakkar eins og örn. Helblá augu
hefur hún í hnakkanum og horn
eins og geit. Eyrun lafa niður á
axiir Og ná fram á nef. Hár
hennar er eins Og flókin iill,
Og á hökunni hefur hún skegg,
sem er álíka frýnilegt og nær nið
ui á fætur. Tennur Grýlu eru
eins og ofnbrunnið grjót.
Eitt sinn fyrir jólin fór Grýla
til mannabyggða til að verða sér
úti um börn í jólamatinn. Á
fyrsta bænum, sem hún kom á
fór hún í fjósið. Fólkið var búið
að tendra jólaljósin og farið að
syngja jólasálmana. Þoldi Grýla
hvorki að hlusta á sönginn né
sjá ljósin og hafðist því við i
fjósinu. Er húsmóðir kom út i
fjós, spurði Grýla hana, hvort
ekki væru ódæl börn á bænum.
Kvað húsmóðir nei við og sagði,
að sín börn væru hvorki ódæl
né hyskin og þau fengi Grýla
ekki.
Varð Grýla þá döpur og reyndi
að vekja samúð húsfreyju með
því að kvarta um hungur, gaf
húsfreyja henni þá fisk og ýms-
an úrgang. Grýla át það, en ekki
var hún ánægð. Hún vonaði, að
börnin á bænum væru ekki allt-
af jafn þæg og beið því nokkra
daga í fjósinu tli að hlera eftir
örgi og óhljóðum. En börnin létu
ekkert til sín heyra, lærðu það,
sem þeim var sagt og hjálpuðu
til við undirbúning jóianna,
Grýlu fór_ því að leiðast þófið,
og hélt hún þá á aðra bæi, eu
Frh. á bls. 4S
Launsonur Leppalúða Skröggur og móðir hans Lúpa.
Grýla og seinni maður hennar, Leppalúði.
Grýla varð döpur og reyndi að vekja samúð húsfreyju n?,eð
því að kvírta um hungur.
i