Morgunblaðið - 24.12.1961, Blaðsíða 14

38
MORCU1SBLAÐ1Ð
Sunnudagur 24. des. 1961
Bláa-tímabilið 1901—1904.
Cirkus-tímabilið 1903.
SVO fremi Patolo Picasso er
etærsta nafnið í listrænni ringui-
reið tuttugustu aldarinnar, þá má
engiu síður segja, að hann marki
tímamót, hvað snertir afstöðiu al-
mennings til málarans. í allri
listasögunni — sem er orðin
hýsna löng — hefur sennilega
enginn listamaður í lifandi lifi
ibaðað sig eins í sólskini virðing-
ar og aðdáunar og þessi uppreisn
armaður kynslóðiar okkar — og
tveggja kynslóða þó. Og líklega
hefur enginn — að undaniteknum
Eembrandt, Miehelangelo og Le-
onardo da Vinci — orðið efni jafn
margra fræðilegra ritgerða og
bóka. Hitt er svo fullvíst, að eng-
inn listamaður hefur í lífi komizt
í jafnhátt verð — að bláköldum
peningareikningi — og þessi sí-
frjói, áttræði öldiungur, en ein
mynd hans frá 1905, Les Balað-
ins (Flökkuleikaramir), var fyrir
tveim árum seld Ríkisl istasafninu
í Stuttgart fyrir eina mil'ljón
þýzkra marka.
Ástarævintýri Picassos annars-
vegar og aðdáenda hans hins veg-
ar er hátindur aldalangrar þró-
uinar og breytinga, hvað snertir
listvemd og listdýrkun. Fyrir
frönsku stjórnarbyltýiguna, sem
gerði svo snöggan endi á átjándu
öldinni, var uppi lítill hópur lista
manna, sem lifði í inniiegu sam-
bandi við vemdara sína, oftast
konungborna, eða að minnsta
kosti af aðalsættum. Þá var ekki
um að ræða neina auglýsingastarf
semi fyrir listamennina, enda al-
veg óþarfi, og varla heldur á
listaverkasölum, þar sem kaupin
fóru fram milli'liðalaust, eða í
hæsta lagi fyrir milligöngu ein-
hiverra embættismanna hirðarinn
ar, og, sem meira var: það var
heldur engin -þörf á viðurkenn-
ingu almennings. Konungurinn
og höfðingjarnir gátu ekki gert
annað en það, sem rétt var, og
því gátu þeir tekið upp á því að
vemda einhvern óþekktan lista-
mannf jafnvel róttækan nýjunga
mann án þess að því væri mót-
imælt eínu orði.
Ásfcand sem þetta hafði verið
við líði þegar á fimmtándu öld,
þegar ræningjaforingi og rib-
baldi eins og Federigo da Mont-
feltro varð til þess, í trássi við
guð og menn, áð gerast verndari
óþekkts nafnleysingja, Pietro
della Francesca, og láta hann
gera skreytingar í hallir sínar og
kirkjur, sem nú eru ódauðleg
Jistaverk. Á átjándu öld varð
Friðrik mikli Prússakonungur til
þess að hrista af sér kauðalegan
srnekk Hohenzollernættarinnar
og sveita aðalsins í landinu, og
gera út sendimenn til Parísarborg
ar, ti'l að safna verkum Watteau,
Pater og Lancret — og reyndar
náðu þeir Voltaire í safnið um
leið. Sú jöfnun sem fylgdi í kjöl-
far stjórnarbyltingarinnar, lagði
ekki undir sig alla Bvrópu, þótt
mikil væri. Við minni hirðimar
voru allt fram til loka nítjándu
aldar þjóðhöfðingjar, sem kærðu
sig böQvaðan um allt almennings-
álit og var nákvæmlega sama,
hvort listamennirnir, sem þeir|
[ vom hrifnir af og vemduðu,
| voru í háu verði eða dáðir af
almenningi. Gott dæmi þessa er
Lúðvík II í Bayern, sem tók svo
hressilega svari Richards Wagn-
er, þegar hann og tónlist hans
átti sem allra minnstum vinsæld-
um að fagna. Ekki eru til nein-
ar skýrslur yfir verðið, sem út-
sendari Friðriks mikla, Jean de
Julienne, greiddi fyrir málverk
Watteaus og Lancrets, um 1720—
1730, þar eð konungurinn var
ekki skyldur að bókfæra útgjold
sín, en þó er vitað, að að tværj
Kósrauða-tímabillð 1905—1906.
Picasso, og hann hafi þá svarað:
„Hverjum þeirra?“
Enginn hinna mörgu, sem um
Picasso hafa skrifað, hefur gert
aðra grein fyrir þessum stílbreyt
ingum, en óró og nýjungagirni
listamannsins sjálfs — og að
sjálfsögðu hefur þetta komið aft-
ur og aftur í ljós. En sá, sem
rannsakar málið niður í kjölinn,
kemst að því, að þarna kemur
fleira til. Helzt virðist svo sem
Picasso sé og hafi alltaf verið
líkastur leikritahöfundi, sem
finni á sér smekk og viðbrögð
áhorfendanna og hagi sér eftir
þeim. Og á þeim síbreytilegu
oróatímum, sem öldin okkar er,
verður þetta ekki nema eðlilegt,
ef nánar er að gáð.
Einn fyrrverandi listverkasali
Picassos í París, Paul Rosenberg,
hefur lýst þessu vel: „Picasso
Negra-tímabilið 1907—1908.
lampanum. Þrátt fyrir hin geysi-
miklu afköst bans á sex áratug-
um, er hvert tímabil takmarkað
að framleiðsilu og óhugsandi, að
héðan af komi fram fleiri myndir,
t. d. frá „Bláa tímabilinu“. Þá
fer það líka að verða skiljan-
legra, hvers vegna verk hans frá
eldri tímabilunum eru í því
verði, sem raun ber vitni, verði,
sem nýrri verk hans hafa enn
ekki nálgazt. Stundum hafa raun
sæir ríkisbubbar átt bágt með að
skilja, að hinu og þessu tímabili
sé lokið fyrir fullt og allt og komi
aldrei aftur, og geta þá sagt eitt-
hvað á þá leið, að það sé skrítið
að Picasso skuli ekki mála eina
„bláa“ mynd í viðbót, þegar hann
geti fengið mörgum sinnum meira
fyrir þær en hinar nýrri:
Þessi stílstökk Picassos í sex
áratugi hafa verið ósegjanleg
OG AÐDAENDUR HANS
eða þrjár þessara mynda kostuðu |
sem svarar 1000 Bandaríkjadöl-
um hver.
Hvað Picasso snertir, þá er
það furðulegt, í hve háu verði
verk hans eru, ef þess er gætt,
1 að hér er um listamann að ræða,
sem er enn starfandi og bætir
stöðugt við nýjum verkum. Um
fjölda verka hans er þegar ill-
mögulegt að gera sér nokkra
j hugmynd. Til er að vísu skrá,
| sem samin er í samvinnu, við lista
manninn sjálfan af vini hans og
aðdáanda hinum grískættaða list
I fræðingi Ohristian Zervos. Sú
j skrá er nú orðin ellefu bindi og
j og hefur inni að halda 6751 verk,
gerð á árunum 1895—1944. Rúm-
ur helmingur er málverk, oliu-
og gouachemyndir o. fl., en tæp-
ur helmingur teikningar. En þá
eru ótalin verk frá hinu geysi-
frjósama tímabili eftir 1944. Og
bive mörg eru þau? Því getur
enginn svarað, en áreiðanlega
skipta þau þúsundum í viðbót.
Og nú kemur fram á sjónarsviðið
annar vinur listamannsins, ame-
ríski rithöfundurinn og Ijósmynd
arinn David Douglas Duncan,
með bók sína um „Picassomyndir
í eigu Picassos. Dýragripirnir í
La Californie," sem snýst um hið
geysimikla safn listamannsins
sjálfs af eigin verkum.
Það sem gerir Picasso hvað sér-
stæðastan í listasögunni, er hið
mikla vald, sem hann virð-
ist hafa yfir almenningsálitinu
gagnvart verkum sínum og hæfi-
leiki hans til að kalla fram vin-
gjamleg viðbrögð fólks við hin-
um ýmsu stíltegundium, sem hann
hefur snúið sér að, hverri á fæt-
ur annarri. Eins og allir listvinir
vita, eru þessar stíltegundir svo
greinilega aðskildar, að bver
þeirra hefur fengið sitt nafn: |
þar má nefna Blláa tímabilið i
1901—1904, Sirkustímabilið 1905,
Rósrauða tímabilið 1905—1907,'
svo að aðeins nokkuð sé nefnt. j
Það er haft eftir listamanninum
— með vafasömum rétti þó — að
einhver hafi sagt við hann. að |
hann væri ekkert hrifinn af.
kennarar tekið upp margar, dap.
urlegar mannsmyndir í E1 Greco-
stíl, frá Bláa tíma bilinu, sem nú
er orðið hálfrar aldar gamalt, og
varla er sú nýtízku sölubúð til, að
hún ekki noti í auglýsingum sín-
um einhverja arkátektóniska stæl
ing.u af kúbisma Picassos, enn
fremur að pólítiskar skopmyndir
anniarra landa, bera mikinn keim
af hinni miklu áróðursmynd ald-
arinnar gegn ófriði, Guernica.
Það er ekki einasta, að listamað-
urinn hafi kennt aðdáendum sín-
um, heldur hefur hann beinlínis
sökkt þeim 1 form sín, framar öll
um listamönnum sögunnar — og
þess eru engin dæmi, að nýupp-
fundin myndform hafi borizt
með slíkum hraða úr vinnustofui
listamannsins út í albýðleea list.
En enginn skyldi halda, að
þetta hafi allt af svona verið. Ef
dæma skal listamann eftir sölu
verka hans, má segja, að fram að
fyrri heimsstyrjöldinni hafi
PicaSiSO ekki notið annarrar
frægðar en í orði. Fyrsti sölumað
ur hans, sem nokkuð kvað að,
nasvís þýzkur Júði, Daniel-
Henry Kahnweiler, sem átti litla
listverzlun á vinstri Signubakka,
minnist þess, að fyrstu mennirn-
ir, sem keyptu kúbistamyndir eft
ir Picasso, voru Þjóðverjar bú«
settir í París. Verðið var nokkur
hundruð frankar, en fór svo hægt
en jafnt hækkandi.
Flestir fyrstu kaupendur Pi*
cassos voru rithöfundar og skáld,
Meðal þeirra var Hugo von Hof-
mannstal, sem orti textann að
Rósariddaranum eftir Riöhard
Strauss. Hann varði tveim fyrstu
greiðslum frá óperunni til að
kaupa tvær myndir eftir Pica.sso
árið 1911. En svo komu „Kahn«
weiler-uppboðin", þegar eigur
Þjóðverja í FrakMandi voru gerð
ar upptækar, og verðið féll niður
úr öllu valdi. Á árunum 1921—
1923 féru þannig fjölmargar
myndir listamannsins á nauðung
„Þrír tónlistarmenn", máluð 1921, er að líkindum ein vinsælasta mynd Picassos og færi í dag
vafaiaust fyrir hálfa milljón dala, sanr.a verð og fögur mynd eftir Ingres fór fyrir nýlega,
Þessi mynd er talin hámark skreytistíls Picassos frá gervi-kúbisma. tímabilinu. Þarna sjást
þrjár persónur úr ítalskri „Commedia dell’arte": Pierrot með hund til vinstri, Harlekin í miðju
og dularfullur munkur til hægri.
hefur baft þann góða smekk,
fram yfir aðra listamenn, að
deyja að minnsta kosti átta sinn-
um“. Þetta þýðir að hvert „tíma-
bi'l“ hans er eins og bók, sem
lokið hefur verið við, rétt eins oig
þarna væri lokið ævistarfi lista-
mannsins. Listamannspersóna
hans hefur breytzt svo gjörsam-
lega við hver tknabilaskipti að
það væri óbugsandi að fara aðj
snúa til baka, jafn óhugsandi og
ef Edison hefði farið að hverfa J
aftur til olíulampans frá glóðar- ■
•hrelling þeim, sem um hann hafa'
ritað. Þeir hafa kannske verið að
því komnir að meta síðasta stíl-
inn hans, þegar hann hefúr allt
í einu komið með annan spán-
nýjan. Þannig hafa listdómend-
urnir ailltaf verið einum áfanga á
eftir honum, og verður þá enn
ótrúlegra hve fljótt almenningur
bregður við og lætur hrífast. Vér
höfum þegar allt í kring uan osis
sýnilegan heim, sem er beinlínis
stældur eftir Picasso. Jafnvel nú
á dögum hafa íhaldssömustu lista
aruppboð, þar á meðal lítil
gouadhemynd frá 1903, „Fjöl«
skylda trúðsins", hún fór fyrir
600 franka, en var seld í uppboð
í London, 38 árum síðar, fyrir
tólf þúsund sterlingspund. ^
„Listasöfn eru ekki annað en
lygaþvæla og þeir, sem eru að
snúasf kring um listina, eru svika
hrappar", sagði Picasso einhvern
tíma á árunum eftir 1930. „Allir
vilja skilja listina. Hvers vegna
reyna þeir ekki að skílja íugia-