Morgunblaðið - 11.07.1962, Blaðsíða 9

MiSvikudagur 11. júlí 1962
MORGVISBLAÐIÐ
9
Hjálmar Bárðason:
Hvers vegna farast skip ?
Sumarbuslaður
Stór sumarbústaður, með tveim íbúðum í, er tilsölu
við Elliðavatn. Uppl. í síma 38051 og 34352 eftir kL
7 á kvöldin.
Stulka
Óskast til að leysa af í sumarfríum til aðstoðar við
kjötvinnslu. Komið getur til mála að ráða stúlku aðeins
eftir hádegi. Upplýsmgar í síma 10950.
í GREINUM í nokkrum Reykja-
víkurdagblaðanna í dag undir fyr
irsögninni „Hvers vegna farast
skip „án áfalla", beinir greinar-
höfundur Baldvin Þ. Kristjáns-
son, nokkrum fyrirspurnum til
mín, sem ég vil leitast við að
svara eftir því sem mér er það
fært.
Tilefni greinarinnar er fyrst og
fremst nýskeð sjóslys það, er m.s.
Hamar fórst í Faxaflóa nú nýver-
ið, en að sjálfsögðu einnig með
það í huga að undanfarið hafa
orðið tíðii skipstapar íslenzkra
fiskiskipa, reyndar við nokkuð
misjafnar aðstæður. Að sjálf-
sögðu er það ekki síður mér en
öðrum mikið ánægjuefni, hversu
vel tókst til með björgun 11
manna áhafnar m.s. Hamars í
gúmmíbjörgunarbáti skipsins, en
ég er fyllilega sammála Baldvini
Þ. Kristjánssyni í því að, þótt
þetta sé þakkarvert, þá sé einnig
rétt að athuga hvað valdið hefir
slysi sem þessu.
Rannsókn þessa máls er enn
ekki fyllilega lokið, en skipaskoð
un ríkisins fylgist að sjálfsögðu
með þeim málum.
Greinarhöfundur krefst nánari
skýringa og nokkurra aðgerð'a og
spyr fyrst:
1. Hvað er yfirleitt gert til þess
að prófa sjóhæfni íslenzkra
fiskiskipa:
a) Þeirra, sem byggð eru er-
lendls,
b) Þeirra, sem byggð eru
innanlands?
Fyrst vil ég svara því til, að
íslenzk lög og reglur krefjast ekki
neinna stöðugleikaútreikninga á
öðrum skipum en farþegaskipum.
Skipaskoðun ríkisins fær því yfir
leitt ekki í hendur stöðugleikaút-
reikninga yfir fiskiskip, hvorki
þau, sem smíðuð eru innanlands
né erlendis. Skipaskoðun ríkisins
fær heldur ekki þau gögn í hend
ur, að hægt sé að reikna út stöðug
leilca skipanna hér.
Þetta mun mörgum finnast
vöntun í íslenzkum lögum og regl
um, og að hér sé auðvelt úr að
bæta með lagabreytingu. Málið er
hinsvegar ekki svo einfalt í
reynd. Stöðugleikaútreikningar
eru geysimikið verk, og auk þess
það vandasamt, að t.d. engar ís-
lenzkar tréskipasmíðastöðvar
munu nú vera færar um að skila
slíkum útreikningum. Sama máli
gildir um langflestar tréskipa-
smíðastöðvar erlendis. Mikill
meirihluti þeirra stálskipasmíða-
stöðva í Noregi, sem byggt hafa
fiskiskip fyrir íslendinga undan-
farin ár, hafa heldur ekki í þjón-
ustu sinni menn, sem færir eru
um slíka útreikninga. Á undan
förnum árum hefi ég þó farið
fram á þáð við hokkrar skipa-
smíðastöðvar, sem ég taldi færar
um að framkvæma stöðugútréikn
inga, að þær gerðu þá og sendu
til skipaskoðunar ríkisins. Hafa
þessir útreikningar verið mjög
mismunandi fullkomnir, en þó
fengist þanriig athugun á nokkr-
um skipum. Þannig eru t.d. mjög
góðir útreikningar með öllum
skipum, sem byggð voru í Austur
Þýzkalandi, sömuleiðis með flest
um togaranna.
En, er þá vandinn leystur með
því að fá stöðugleikaútreikninga
©g gögn er hann varðar um borð
í íslenzk fiskiskip? Því miður er
því ekki svo háttað. Stöðugleiki
skips gerbreytist við mismun-
endi hleðslu, bæði vegna farms
olíu og vista Stöðugleikabogar og
útreikningar eru þannig gerðir
fyrir nokkur hleðslu-tilfelli, en
siðan eru þessi gögn þannig búin,
að skipstjóri getur umreiknað
ástand skipsins í hverju einstöku
hleðsluástandi. Þetta þarf hann
að gera að staðaldri ef gagn á að
vera að þessum útreikningum. Nú
er það hinsvegar svo, að varla
nokkur íslenzkur fiskiskipstjóri
hefur lært nokkurn hlut um stöð
ugleika skipa, og því síður um
það, hvernig nota skuli slika út-
reikninga, því til þiess þarf hann
að skilja þessi mál öll mjög vel.
Næstu tvær spumingar greinar
Baldvins Þ. Kristjánssonar, eru
2. Hvað er gert til þess að fylgj
ast með og prófa áhrif allskonar
breytinga á fiskiskipum á sjó-
hæfni þeirra?
3. Hefur Skipaskoðun ríkisins
samþykkt allar breytingar á ís-
lenzkum fiskiskipum og ef svo er
hvað gerir þá embættið til þess
að fylgjast með framkvæmd sam
þykktra verkteikninga og prófa
verkanir þeirra á sjóhæfni við-
komandi skipa, sem er ætlað að
þola ósköpin? Er nóg, að „út-
gerðarmenn" úttali sig um slíkt?
Breytingar á sjóhæfni vegna
umsmíða á skipi er því aðeins
hægt að prófa, að fyrir hendi séu
stöðugleikaútreikningar á skipinu
fyrir breytinguna. Ef skip reynist
sérlega og óeðlilega „mjúkt“ í
hreyfingum, bendir það til þess
að skipið sé ekki sérlega stöðugt.
Skip sem þannig er ástatt um tek
ur langar og hægar veltur. Þessi
skip eru oft talin góð sjóskip og
ágæt vinnuskip, en séu þau fram
úr hófi ,,mjúk“ í veltu geta þau
verið hættuleg.
Skip sem eru mjög stöðug, eru
stíf í hreyfingum, þau velta
snöggt, og eru óþægileg sem
vinnuskip. Á þessum skipum vill
oft brjóta sjór, því þau fylgja
ekki ölduhreyfingunum nógu vel.
Margir vanir sjómenn þekkja góð
skil á þessum hreyfingum skip-
anna, og geta út frá þeim dæmt
töluvert um hvernig ástatt er um
stöðugleika skips, án þess að hafa
útreikninga hjá sér né jafnvel að
skilja þá. Hinsvegar er þessi til-
finning vanra sjósóknara enginn
hégómi, því æfður maður getur
farið allnærri, um ástand skips-
ins í þessu efni, án þess raun-
verulega að skilja ástæðuna. Þess
ar sveiflu-periodur, eða veltu-
tími skipsins á sér hinsvegar stoð
í útreikningum á stöðugleika
skipsins. Gömul regla er sú, að
stöðugleiki skips sé varhuga-
verður ef veltings-perioða eða
velti-tími frám og aftur er fleiri
sekúndur heldur en einum og
hálfum siniium breidd skipsins í
metrum. Þessa prófun þarf að
gera í kyrrum sjó, með því að
koma á veltu, t.d. með því að
nokkrir menn ganga frá einni
hlið í aðra og standi síðan kyrrir.
Samkvæmt íslenzkum lögum
má engar meiriháttar breytingar
gera á gömlum skipum, án þess
að sérstakt leyfi skipaskoðunar-
stjóra sé fengið fyrir fram.
Oftast er þessu ákvæði fram-
fylgt, og svo var um endursmíð
ina á m.s. Hamar að því er varð
ar styrkleika og annað er ís-
lenzkar íeglur ná til. Teikning
ar voru sendar inn til athugunar,
þær leiðréttar og samþykktar og
eftirlitsmaður frá Skipaskoðun
ríkisins, fylgdist með breyting-
unni. Hinsvegar var uppsetning
á kraftblokk ekki sérstaklega bor
in undir skipaskoðun ríkisins.
Það hefir komið fyrir, og kem-
ur fyrir enn, að menn hefja stór-
breytingar á skipum án þess að
leita fyrst samþykkis skipaskoð-
unarstjóra. Fyrr eða síðar fréttist
þó um slíkar breytingar, og er
þá gripið inn í málið og þá látið
lagfæra eftir því sem með þarf.
Oftast verður reynzlan sú, að
lagabrot sem þessi reynast dýr-
ari, en ef leitað er strax til skipa
skoðunar ríkisins, áður en breyt
ing er hafin, því ekki er hikað
við að láta rífa niður aftur eða
stöðva hafið verk, ef það ekki
getur talizt nothæft án breytinga.
Síðasta spurning greinar Bald-
vins Þ. Kristjánssonar er: 4. Eru
gefin út nokkur fyrirmæli um
hleðslutilhögun við tiltekið ásig
komulag skipsins, t.d. hversu
mikla dekklest má taka, ef ekk
ert er í lestum — og varað við
flutningi sem þyngist mikið við
að blotna?
Engin fyrirmæli eru gefin út
af skipaskoðun ríkisins né nein
um öðrum opinberum aðila um
það, hvernig hlaða beri fiskiskip,
nema hleðslumerki sem í gildi
eru við fiskflutninga til erlendra
hafna. Hleðsla skips er algjörlega
á ábyrgð skipstjóra.
Eg vil að lokum þakka Bald-
vin Þ. Kristjánssyni, fyrir grein
hans. Hún er án efa réttmæt hug
vekja um þessi alvörumál.
Því miður er mál þetta svo
vandasamt og flókið úrlausnar-
efni, og á því svo margar hliðar
er krefjast íhugunar og gaum-
gæfilegrar athugunar, að því
verða trauðla gerð full skil á
þessum vcttvangi.
íslenzk fiskiskip eru eflaust mis
jöfn að sjóhæfni eins og hver önn
ur skip, en vandinn er bara
sá, að skipstjórnarmaður ræður
raunverulega miklu meiru um sjó
hæfni skipsins, heldur en sá er
teiknaði og byggði skipið. Með
mismunandi hleðslu og beitingu
skips í sjó og vindi vályndra
veðra, þá er það fyrst og fremst
á ábyrgð skipstjórnarmanns
hvernig til tekst. Ef honum finnst
skip sitt ótryggt vegna vöntunar
á stöðugleika í einhveírju ástandi,
þá ber hverjum athugulum skip-
stjóra að bæta úr því með
breyttri hleðslu, aukinni ballest
eða öðrum þeim ráðum, sem að
gagni mega koma.
Námskeið fyrir fiskiskipstjóra
eru í dag mjög stutt, og tími mun
því naumur nema til að kenna
það allra nauðsynlegasta 'til dag
legrar notkunar. Það mun því
afsakanlegt eins og nú er ástatt,
að ekki sé kennt neitt um stöðug
leika skipa. Þó finnst mér þetta
atriði vera mjög svo aðkallandi
vandamál, því ekki fer hjá því,
að hafi skipstjóri fengið einhverja
grundvallarþekkingu á eðli sjó-
hæfni skipa, þá er ekki ósennilegt
að hann verði á eftir færari um
að meta þessi mál á annan hátt en
áður, og geri sér betur ljóst á-
stand skips síns hverju sinni.
Gömlu mennirnir báru grjót á
botn opnu bátanna, þegar nauð-
syn krafði. Skipin hafa stækkað
og eru nú fullkomin för saman-
borið við opnu fleyin forðum.
En minnugir skulum við allir
vera þess, að Ægir býr yfir æðis
gengnu afli úthafsöldu, og í
verstu veðrum eru jafnvel okkar
beztu skip í dag í hættu, nema
varlega sé siglt af gætnum og at-
hugulum skipstjórnarmönnum.
Skálkaðar lúgur, opin lensport,
hæfileg ballest, skynsamleg
hleðsla og varkár sigling er nauð
synleg jafnvel árið 1962.
Verkfæri
Rýmingarsala
Rýmingarsala
Reykjavík, 6. júlí 1962,
Hjálmar R. Bárðarson.
Skrifsiofumaður
Stórt útflutningsfyrirtæki vill ráða ungan mann til
skrifstofustarfa. Uppl. um menntun og fyrri störf
sendist afgr. Mbl. fyrir 20. jú!í, merkt: „Skrifstofu-
starf — 7519“.
Vegna breytinga á verzluninni, munum við næstu daga
selja aliskonar handverkfæri með góðum afsIættL
Verzlun B. H. BJARNASONAR H.F.
Aðalstræti 7, Reykjavík — Sími 13033.
Afgreiðslustúlka
Óskast tii afgreiðslustarfa í skartgripaverzlun hálfan
eða allan daginn. Umsóknir ásamt uppl. um fyrri
störf og aldur sendist til afgr. Mbl. fyrir kl. 6 fimmtu-
dag 12. júlí, merkt: „Skartgripaverzlun — 7401“.
NauSungaruppboð
sem auglýst var í 29., 32. og 35: tbl. Lögbirtingablaðs-
ins 1962 á hluta í húseigninni Brúarenda við Þormóðs-
staðaveg, hér í bænum, eign Kristínar Sveinsdóttur, fer
fram eftir kröfu bæjargjaldkerans í Reykjavík, Guð-
jóns Steingrímssonar, hdl., tollstjórans í Reykjavík og
Magnúsar Árnasonar, hdl., á eigninni sjálfri föstudag-
inn 13. júlí 1962 kl. 2 síðdegis.
Borgarfógetinn iReykjavík.
Höfum til sölu
Felgur og dekk, hjólkoppa, dinamóa, start-
ara, hurðir, bretti, vélar, gírkassa, drif,
öxla, hásingar o.fl. í ýmsa Ameríska og
Evrópska bíla.
CÍLAMAXKADURINN
Brautarholti 22
Orðsending
frá Hótel Borgarnes
BorgarnesL
Vegna mikillar umferðar er ferðafóiki, sem ætlar að
gista á hótelinu bent á að nauðsynlegt er að panta
gistingu með góðum fyrirvara.
Verið velkomin.
IBótel Borgarnes h.f.