Morgunblaðið - 28.07.1962, Blaðsíða 19

i f Laugardagur 28. júlí 1962
ír—
MOPCVISBT AÐIÐ
19
Mótsstjórnin: Anna Kristjánsdóttir, Aðalsteinn Júlíusson, Guðmundnr Astráðsson, Elín
Káradóttir, Páll Gíslason, mótsstjóri, Magnús Stephensen, frkvstj. mótsins, Ingólf Peter-
sen, Eðvard Frederiksen, Rúnar Brynjólfsson og Guðríður Friðfinnsdóttir. A myndina
vantar Ernu Guðmundsdóttir, (Ljósm. Mbl.: GG)
— Skátamót
Framiial-d af bls. 20.
haldið er á Þingvöllum og er
að þessu sinni haldið í til-
efni 50 ára afmælis skáta-
hreyfingarinnar á íslandi. öll
þau störf, sem unnin hafa ver-
ið, hafa verið unnin í sjálf-
boðaliðsvinnu og hófust fram
kvæmidir eftir 17. júní, en
síðan hefur verið unnið um
hverja helgi.
Lady Baden - Powell til
Þingvalla.
Mótið verður sett á morgun
kl. 10. af Jónasi B. Jónssyni,
skátahöfðingja. Kemur Lady
Baden-Powell þá til Þingvalla,
en hún kemur til landsins í
kvöld. Mun bún ávarpa skát-
ana. Þar sem mótssetningin
fer fram, verða set'cir upp 50
fánar og á hverjum þeirra
verður mynd af atburði, sem
táknrsenn er fyrir árin, sem
liðin eru frá stofnun hreyfing
arinnar á íslandi.
Eftir hádegi fara síðan allir
skátarnir í hópum og skoða
sögustaði á Þingvöllum, en um
kvöldið verður varðeldur og
mun Lady Baden-Powell
verða við hann. Varðeldar
verða á hverju kvöldi, ef veð-
ur leyfir og fara þeir fram í
Hvannagjá.
FlokkaUeppnir.
Á mánudeginum hefjast
miklar flokkakeppnir og verð
ur öllum þátttakendum skipt
í fjóra hópa. Mun einn hóp-
urinn fara í gönguferðir á
fjöll, annar vera- við náttúru-
skoðun og gróðursetningar-
störf, sá þriðji við víðavangs-
leiki og sá fjórði fer í Gjá-
bakkahelli. Standa keppnir
þessar í fjóra daga og verður
skipt um, þannig að hver hóp
ur mun taka þátt í ölluma
greinum keppninnar.
Á miðvikudag koma ljósálf
ar og ylfingar í heimsókn og
verður sérstök dagskrá fyrir
þá.
Pöstudaginn 3. ágúst verður
sett skátaþing og sækja þing
þetta allir skátahöfðingjar
Norðurlanda. Fundir þingsins
fara svo fram í Reykjavík í
haust.
Á laugardaginn koma ýmsir
' gestir í opinbera heimsókn.
Tekið verður á móti Forseta
íslands, en hann er verndari
skátahreyfingarinnar, biskup
íslands, ríkisstjórn og fleiri
gestum.
Fyrsta kaþólska messan
síðan á miðöldum.
Sunnudaginn 5. ágúst verða
skátamessur í Hvannagjá.
Mun biskup, Herra Sigurbjörn
Einarsson messa fyrir mót-
mælendur, en sr. Hacking
fyrir kaþólska. Verður það
vafalaust fyrsta kaþólska mess
an, sem haldin er á Þingvöll-
um síðan á miðöldum. Að
kvöldi sunnudagsins verður
varðeldur, sem ætlaður er
fyrir almenning.
it Mótsgangur.
Eins og þegar hefur verið
getið, verður gefið út dagblað
þá daga, sem mótið stendur
yfir. Verður blaðið nefnt „Ár-
mann“ og kemur nú út í öðru
mótsgangi, Fyrst var það gef-
ið út á Þingvöllum á lands-
mótinu árið 1948. Ritstjórar
blaðsins verða þeir Jón Tóm-
asson, símistjóri í Keflavfk, en
hann stýrði blaðinu einnig
1048 og Gunnar Schram rit-
stjóri. Auk þess sem blaðið
verður selt á mótinu, verður
það til sölu í bókaverzlunum
í Reykjavík.
Aðaltjaldibúðasvæðinu verð
ur skipt í fernt, Ásgarð, búðir
drengjaskáta, Útgarð, búðir
stúlkna, Hólmgarð, sem verð-
ur fjölskyldiubúðir og búðir
foringja. Opinberar byggingar
nefnast Mikligarður, en á
Miklagarði fara samkomur
fram.
Aðstaða verður til að geyma
matvæli í kæligeymslum og
hefur Ólafur Egilsson í Njarð
víkum lánað frystibíl sinn til
þess.
— Alslr
Framhald af bls. 1.
hl
þó varla verður talin við lýði
enn, hafa þar hver í sínu lagi
átt tal við ýmsa fréttamenn og
lýst sjónarmiðum sínum. Allir
hafa þeir lagt áherzlu á, að orð
þeirra bæri einungis að skoða,
sem mælt fyrir eigin munn. Af-
staða þeirra hefur reynzt vera
nokkuð á reiki, en ofar öllu
öðru kveðjast þeir þó setja ein-
ingu ög frið í landinu.
Ben Khedda heldur kyrru fyr-
ir í sumarhöll á Mustapha-hæð-
inni, sem gnæfir yfir Algeirs-
borg.
Astandið líkt og í Kongó
Þeir úr hópi fréttamanna, sem
á sínum tíma fylgdust með
gangi mála í Kongó, eftir að
það fékk sjálfstæði, hafa haft
orð á, að ástandið hér líkist
mjög því, er þeir þá kynntust.
Enn þykir allt í tvísýnu
um lausn stjórnmálaágrein-
ingsins, þótt í lengstu lög sé
vonað, að ekki brjótist út
styrjöld í landinu.
Vopnaðir liðsflokkar, sem
tryggð halda við Ben Khedda,
aka um Algeirsborg og hafa eft-
irlit með því, sem þar gerist. —
Síðla dags í dag höfðu 6 menn
af evrópskum uppruna horfið
sporlaust. Bæði Ben Bella'
og Belkacem Krim hafa gefið
herjum sínum fyrirmæli um að
leggja ekki til vopnaðra átaka
að svo stöddu.
Framvindu mála er beðið með
mikilli eftirvæntingu — og ugg
víða. —
— Kópavogsfundur
\ [ Fram. af bls. 11
^ ið nema hlutdeild alþingis um
lögmannskjör.
Með skuldbindingunni fela
landsmerm konungi og eftir
mönnum hans, fyrir sig og
sína niðja, að kveða á um
stjórn landsins að öllu leyti.
Konungur fær nú ótakmark-
að vald til að kveða á um
stjórn landssins; getur kveð-
ið á um lagasetningu. fram-
kvæmdarstjórn og dómaskip
an. Samþykki alþingis þurfti
ekki framar til þess að laga-
ákvæði gæti tekið gildi: kon-
ungur gat lagt á skatta, breytt
dómaskipaninni o.s.frv.
Breytingar urðu litlar
Þótt konungur fengi heimild
til að setja fyrirmæli um
stjórn landsins skv. einveldis
skuldbindingunni þá stóðu
eldri stjórnarfarsreglur ó-
breyttar til 1683. Alþingi hélt
valdi sínu á sama háL og ver
ið hafði fram til 1700, en eft
ir það var það eingöngu dóm
stóll og birtingarstaður opin-
berra auglýsinga. Æðsti dóm
stóll Dana (Hæstiréttur) var
stofnaður 1661 og hafði lengi
vel ekkert með íslenzk mál
að sýsla. Þegar til þess kom,
þurfti til þess sérstakt kon-
ungsleyfi um hvert mál. Lög
menn voru kosnir á Allþingi
fram til 1695, og fleira mætti
til tína.
Voru fyrirvarar
gerðir ?
Þykir ýmsum þetta benda
til þess, að gerðir hafi verið
fyrirvarar í Kópavogi, er
skuldbindingin var undirrit-
uð. Svo mikið er vist, að sama
dag og það er gert, skrifa bæði
leikmenn og klerkar, hvor í
sínu lagi, bonungi bréf, þar
sem einungis er minnzt á
erfðahyllinguna en ekki ein-
veldisskuldbindinguna. í bréf-
unum segjast menn hafa unn-
ið erfðahyllingareiða í trausti
þess, að konungur vilji „við
vor gömul, venjuleg og vel-
fengin landslög frið og frelsi
halda, með þeim rétti, sem
loflegir undanfarnir Danmerk
ur og Noiegs kongar, yðar
majestatis háloflegir forfeður,
hafa oss náðugast gefið og
veitt, og vér og vorir forfeður
undir svarizt, og það í svo
miklu, sem ei er á móti jure
majestatis, hvaða vær vitum
með góðri samvizku ekkert
finnast í vorum landslögum
.... ‘ (úr suplícatiu þeirra
veraldlegu á íslandi Anno
1662“). Þetta virðist tákna
einhvers konar áskilnað um
að forn þjóðréttindi haldist.
Ekki minnzt á
andstöðu í annálum
Margir hafa talið, að slíkur
áskilnaður hafi verið skilyrði
fyrir undirskriftinni, og hafi
einhver andmæli Brynjólfs
biskups og mótspyrna Árna
lögmanns haft þetta í för með
sér. Nú er það einkennilegt,
hve sagnaritarar þeir, er uppi
vortt hér á landi um þetta
leyti, hafa verið fáorðir um
jaifn eftirminnilegan atburð og
Kópavogssærin 28. júlí 1662.
Skuldþindingarskjalið og eið-
urinn eru tiltölulega sjaldfund
in í íslenakum handritasöfn-
um, og eiðatöku þessarar er
ekki að neinu getið í Alþingis-
bók næsta árs. Kópavogsfund-
arins er getið stuttlega í annál
um, og er þar ekki minnzt á,
að nein mótspyrna hafi verið
í frammi höfð. Er þó a.m.k.
einn annállinn ritaður af
manni, sem var einn eiða-
manna. Aðaláherzlan er lögð á
það, sem annálsriturum hefur
þótt markverðast í sambandi
við fundinn: dýrlega veizlu
og flugeldasýningar.
Sól skein í heiði
í Vallholtsannál (séra Gunn
laugs Þorsteinssonar) segir m.
a.: „Voru eiðarnir teknir ....
af öllum andlegum og verald-
legum, em var mánudag næst-
an eptir dominica 9. Trinitat-
is. Þar var lesið upp annað
konungsbréf, að menn skyldi
halda allt, sem kongi væri til
hollustu og trúskapar; síðan
haldin veizla með prjáli miklu
og fallbyssuskotum. Var þann
dag heið með sólskini“.
í þeirri stóru tjaldbúð
í Ballarárannál (eftir Pét-
ur Einarsson lögréttunxann á
Ballará, sem var einn eiðtöku
manna í Kópavogi) segir:
„Eptir þeirri skikkan kom
fjöldi fólks til Bessastaða úr
flestöllum sýslum, nema
Þorskafjarðar og Múlaþingi,
og voru svo eiðarnir unnir á
Kópavogsþingi í þeirri stóru
tjaldbúð, er höfuðsmaðurinn
lét þar setja, 9 faðma langa,
og tjalda með vaðmáli. Eptir
eiðana var hleypt af þrem
kopars*tykkjum, og þar voru
þá sex trometarar. Þeir sýsl-
uðu upp á hljóðfæri til veizl-
urmar".
Trómetar, fíólur,
bumbur og fýrverk
í Fitjaannál (Odids Eiríks-
sonar) segir m.a.: „Var þing
sett á Kópavogi af lögmannin-
um herra Árna Oddssyni þann
28. Julii, og sóru þar þessa
einvalds arfhyllingareiða.
....... Síðan var þeim
öllum haldin ypparleg veizla;
stóð langt fram á nótt með
trómetum, fíólum og bumbum
og skotum af feldtstykkjunum
3 í senn, og þar til með skot-
um svarað af kongsins skipi,
sem lá á Seylunni. Þá gengu
rachetter og fýrverk af um
nóttina“.
„Soldatar með gever“
Engar heimildir finnast rit-
aðar eða í munnmælum um
mótstöðu íslendinga á fundin-
um, fyrr en Hannes Þorsteins-
son rakst á tvo snepla með
hendi Árna Magnússonar 1
safni Jóns Sigurðssonar. Það
var árið 1907, sem Hannos
fann miðana, og lét hann birta
efni þeirra í Þjóðólfi sama ár.
Sá fyrri hljóðar svo:
„Þegar arfhyllingar eiðarn-
ir voru teknir á fslandi, á
Kópavogi, voru þar soldatar
með gever (eg veit ei hve
margir); tók Mag. Brynjólfur
í fyrstu nokkuð að tala við
Bielke um, að íslendskir vildi
ei gjarnan so sleppa frá sér
öllum privilegiis 1 annarra
hendur, hvar til Bielke ei
öðru svaraði en benti honum
til þeirra, er krintzen gjörðu
(soldatanna), og spurði hvort
hann sæi þessa. So stakk í
stúf um tergivensationem, og
gekk hann og aðrir liðugir til
þess sem vera átti“.
Sá síðari hljóðar svo:
„Á Kópavogi, þá arfhylling
ar eiðarnir áttu að takast, vildi
Árni lögmaður (þá gamall orð
inn) ei í fyrstu leiðast þar til;
stóð það so ednn dag eða þar
um, að hann stóð streittur
þar við, tandem minis cessit
lacrymans, og sór so með öðr-
um.
Relatio sr. B á Snæfugl-
stöðum“.
Árni getur ekki um heimild
fyrri frásagnarinnar, en þar er
berum orðum sagt, að Bryn-
jólfur biskup hafi haft orð á
því við Bielke, að íslendingar
væru ófúsir að sleppa réttind-
um sínum, en Bielke þá bent
á hermenn með byssur, sem
mynduðu hring (um þingstað-
inn?). Hafi tregðu Brynjólfs
þar með verið iokið.
Heimildarmaður að síðari
frásögninni er séra Björn
Stefánsson á Snæfuglsstöðum
(Snæúlfsstöðum), sem fæddist
um 1636 og lézt á níræðis-
aldri 1717. Hann var einn
þeirra, er sór í Kópavogi 1662.
„Tandem minis cessit lacry-
mans“ þýðir: Að lokum lét
hann tárfellandi undan hótun-
um.
Oft hefur varið vitnað til
þessarar heimildar, síðan hún
fannst 1907, sem dæmi þess,
að íslendingar hafi verið kúg-
aðir með vopnavaldi til þess
að undirrita einveldisskuld-
bindinguna í Kópavogi. Vitan-
lega hefur Henrik Bielke haft
einhvern flokk með sér, eíns
og tign hans sæmdi og tíðar-
andinn krafðist, en hitt er víst,
að honum hlyti að hafa verið
mjög óljúft að beita honum í
þessu skyni, enda hefði kon-
ungi tæplega geðjast að því
og íslendingar síðan álitið sig
með öllu óbundna. Vegna þess
að aðrar heimildir brestur en
þessa, er varla hægt að full-
yrða, að valdi hafi verið beitt,
enda þá orðið lítið um veizlu,
en hitt má vera, að Biel'ke
hafi látið bera á magt sinni til
að reka á eftir undirritun, hafi
einhver tregða verið fyrir
hendi. Getur og verið, að
málamiðlun hafi verið gerð, og
því hafi litlar sem engar breyt
ingar orðið á stjórnarfari hér
fyrst á eftir, þótt e.t.v. hafi
ástæðan til hins síðast nefnda
einfaldlega verið sú, að ekki
var þörf á að breyta til í aug-
um konungs og ráðgjafa hans.
— Utan úr heimi
Framh af bls. 10
samninganefndarinnar, sem und-
irritaði Eviansamkomulagið við
Frakka. Ágreiningur hans og Ben
Bella á sér djúpar rætur og hug-
myndir þeirra um framtíð Alsír
eru afar ólíkar.
Sagt er, að eitt sinn sumarið
1956 hafi Belkacem Krim og vin-
ur hans Abane Ramdane átt harð
ar umræður við Ben Bella í Túnis
um takmark sjálfstæðisbaráttu
Serkja og framtíð þjóðarinnar.
Hafi Ben Bella farið mjög hall
oka í þeim rökræðum, og hvorid
gleymt því né fyrirgefið. Var
fylgismönnum hans gefin sök á
morði Ramdane í Túnis tveim ár-
um síðar. Þá var Ben Bella sjálf-
ur kominn í fangelsi í Frakk-
landi, þar sem hann dvaldist sex
ár. Hann fylgdist þaðan með
samningaumieitunum við Frakka
eins og við varð komið, og sam-
þykkti Eviansamninginn fyrir sitt
leyti, þótt hann væri ósamþykk-
ur mörgun, atriðum hans. Það
gerði hann fyrst og fremst sökum
þess, að hann vissi, að þjóðin
þráði frið. Síðan beið hann færis
að koma til Alsír, sem þjóðhetja
Serkja. Og það er hann í augum
mikils hluta þjóðarinnar, því að
fangelsisvist hans hefur gert hann
að dýrlingi, roiklum mun fremur
en þá menn, sem með skynsemi,
þrautseigju og lipurð hafa fært
þjóðinni frelsið heim.
Hinn foringi Berba, sem
áður var greindur, Mohammed
Boudiaf, er fertugur að aldri, mað
ur vel sjálfmenntur. Hann var í
fangelsi ásamt Ben Bella í Frakk-
landi í mörg ár og sá þá þegar,
að þeir vox-u á öndverðum meiði.
Bryddi nokkuð á kala og van-
trausti þeirra í milli í fangelsinu.
Ben Bella, hefur lýst því yfir
opinberlega að hann miði að því
að koma á sósíalisma í Alsír,
stjórn landsins skuli vera í hönd-
um eins stjórnmálaflokks og
ekki skuli leyfðir aðrir flokkar.
Stjórnin skuli styðjast við Þjóð-
frelsisherinn og helzt kýs hann
að fyrir hernum ráði vel agaður
byltingarflokkur, sem tryggi, að
stjórn landsins fái óáreitt unnið
að hinu sósíalíska marki. En
hvert þetta sósíalíska mark hans
er í einstökum atriðum, liggur
ennþá ekki ljóst fyrir.