Morgunblaðið - 29.09.1962, Blaðsíða 8

8
MORCVTSBLÁÐIÐ
Laugardagur 29. sept. 1982
A íslendingaslóðum
í Kaupmannahöfn
BJÖRN TH. BJÖRNSSON:
Á íslendingaslóðum í Kaup-
mannahöfn. 232 bls. Heims-
kringla, Reykjavík MCMLXl
SÍÐUSTU árin hafa nokkur
helztu bókaforlögin tekið upp
þann sið að gefa út fyrir jólin
eina eða tvær verulega vandað-
ar bækur, nokkurs konar skart-
bækur. Hafa þau keppzt um að
gera þessi rit sem allra vegleg-
ust, og er slík samkeppni vissu-
lega til mikilla bóta. „Skartbók"
Heimskringlu fyrir síðustu jól
var bók Björns Th. Björnssonar,
„Á Xsiendingaslóðum í Kaup-
mannahöfn," ein hin vandaðasts
bók sem hér hefur verið gefin
út að öllum ytra frágangi, og ber
að þakka það Gísla B. Björns-
syni sem réði umbroti bókarinn-
ar, Birgitte Jordahn sem tók hin-
ar ágætu ljósmyndir, Prentsmiðj-
unni Hólum og Hólabókbandi.
Bkki er samt innihaldið síðra
en umbúðirnar. Ég hef ekiki i
liáa herrans tíð lesið öliu fróð-
legri og skemmtilegri bók, og
þykir leitt hve dregizt hefur að
ég færi um hana nokkrum orð-
um. Hins vegar á bók eins og
þessi ekki að þurfa að fyrnast,
og er það mín afsökun.
Stúdent í Höfn reikaði ég um
þær slóðir, sem bókin lýsir, heil-
an vetur og hafði að vísu óljósa
vitneskju um að ýmislegt sögu-
legt hefði gerzt í öngstrætum
þessarar gömlu og glaðværu
borgar. Ellefu árum síðar les ég
bók Björns Th. Björnssonar og
uppgötva nýjan heim í þessum
gamaikæru götum, heim þrung-
inn af sögu og sérstæðum atvik-
um, þar sem örlög fjölmargra
Islendinga voru ráðin, bæði til
góðs og ills.
Hafði það nokkurn tíma verið
vafamál að Kaupmannahöfn var
um margra alda skeið eitt helzta
vxgi íslenzkrar menningar, þá
tekur bók Björns af öll tvímæli
um það. Hér hlutu ekki aðeins
upprennandi leiðtogar þjóðarinn
ar nauðsynlega og oft dýrkeypta
menntun til starfa heima á Fróni,
heldur var íslenzk menning varð
veitt, ræktuð og varin í Kaup-
mannahöfn, saga okkar grafin úr
gleymsku, frelsisbarátta þjóðar-
innar skipulögð og síðast en ekki
sízt tengslin við evrópska menn-
ingu varðveitt og styrkt. Það eru
engar ýkjur, að Höfn hafði forð-
að íslenzku þjóðinni frá aLgerri
nesjamennsku og menningarlegri
hrörnun. Þetta mega menn
gjarna hafa í huga þegar þeir
álasa dönskum valdamönnum og
kaupmönnum réttilega fyrir sví-
virðilega framkomu í viðskiptum
þeirra við íslenzku þjóðina.
Tengsl okkar við Dani voru í
senn bölvun okkar og blessun,
og enginn skyldi gleyma því að
við áttum sjálfir snaran þátt í
niðurlægingu okkar.
Bók Björns Th. Björnssonar er
í senn leiðarvísir um gömlu Kaup
mannahöfn og merkilegt sagn-
fræðirit. Hann tekur lesandann
við hönd sér og leiðir hann
götu úr götu, inn í húsasund,
upp á hanabjálka, út að borgar-
múrunum og jafnvel út í skóg.
Hvarvetna verða fyrir honum
grasi gróin spor íslendinga, og
á stöku stað rekst hann á löngu
gleymd spor landa sinna.
Frásögnin er krydduð fjölmörg
um fróðlegum og oft bráð-
skemmtilegum tilvitnunum í
dönsk og íslenzk rit, sem ævin-
lega varpa skærara ljósi yfir
sviðið. Stíllinn er í senn glæsi-
legur og einatt glettinn, ’ og þó
er eins og höfundur sé að rabba
við lesandann á gönigu sinni.
Björn Th. Björnsson.
Það er ekkert óðagot, allt er
gaumgæfilega kannað, en hvergi
verður þessi hægláta bók lang-
dregin eða leiðinleg.
Það er erfitt að segja hvaða
kaflar bókarinnar eru minnis-
stæðastir. Þar gætir svo margra
grasa, og allt vekur með ein-
hverjum hætti forvitni lesand-
ans og eftirvæntingu. Við kynn-
umst ýmsum helztu andans rnönn
um íslendinga á síðustu öldum,
heimsækjum Jón Sigurðsson og
sjáum hvernig hann bjó, gistum
Jóhann Sigurjónsson bæði með-
an hann var fátækur og bjó í
Silfurgötu, þar sem þeir Gunnar
Gunnarsson sneri „Fjalla-
Eyvindi" á íslenzku, og eins eftir
að hann er orðinn efnaður og
býr á Johannevej 3, þar sem
alltaf var gestkvæmt og glatt á
hjalla. Við kynnumst glæsileg-
um æviferli Jóns Eiríkssonar og
fylgjumst með honum og fylgj-
fylgjumst með honum síðasta
spölinn út á Löngubrú, skoðum
síðustu vistarverur Baldvins Ein-
arssonar og Jónasar Hallgríms-
sonar, skyggnumst í einkalíf
Sveinbjarnar Egilssonar rektors,
Gríms Thomsens, Gísla Bryn-
jólfssonar og fjölmargra annarra,
höfum svipuð kynni af
ýmsum nafnkenndum sérvitr-
ingum, einkum þó Magnúsi frat-
er og Þorleifi Repp, kynnumst
ömurleigum heimilisástæðum
Konráðs Gíslasonar, erfiðleik-
um góðmennisins Eiríks Jóns-
sonar í viðskiptum hans við
drykkfellda og róstusama landa
hans á Garði, sláumst í för með
þeim Eirílki frá Brúnum og Gísla
Brynjólfssyni þegar þeir fara að
heimsækja kónginn með koffort-
ið góðá á milli sín, hittum hinn
orðlagða prakkara og tossa, Ber-
til Thorvaldsen, í Grænugötú,
förum út í Klampenborg og kynn
umst brautryðjandastarfi Jóns
Hjaltalíns, heimsækjum kunn-
ustu freistingastaði fslendinga,
bæði við Kóngsins Nýjatorg,
Sívalaturn og svo í Hólmsins-
götu, þar sem við kynnumst ólík-
um viðhorfum þeirra Eiríks frá
3rúnum, Ögmundar Sívertsens
og Sveinbjarnar Egilssonar
yngra. Þannig mætti lengi
halda áfram að telja, því bók-
in geymir óhemju mikinn fróð-
leik um menn og mannvirki, allt
frá því er Arnaldur íslendingur
heimsótti Absalon biskup á 12.
öld til þess er Sigfús Blöndal
orðabókarhöfundur var hrókur
alls fagnaðar á samkomum ís-
lendinga í Höfn með gítarspili
og söng á 20. öld.
Samt held ég að mér hafi orðið
minnisstæðastar lýsingarnar á
kjörum og meðferð íslenakra
brotamanna á Brimarhólmi, í
Stokkhúsinu og í Spuna- og rasp
húsinu. Þar áttu mörg hundruð
íslenzkir sakamenn ömurlega vist
og ofta®t mjög skamma, því þeir
hrundu niður eins og pestarfé.
Pólskan og mannvonzkan á þess-
um stöðum var svo himinhróp-
andi, að maður á erfitt með að
skilja að ekki skuli vera nema
rúm öld síðan þessir smánar-
blettir voru máðir burt, og það
hj'á þjóð sem er meðal fremstu
og mannúðlegustu menningar-
þjóða samtímans. Hinu skyldi þó
ekki gleymt, að harka íslenzkra
embættismanna við afbrotamenn
var oft með ólíkindum, eins og
t.d. þegar Jón Jakobsson sýslu-
maður dæmir ungan mann til
dauða fyrir að hafa fallið í þá
freistni að teikna nákvæma eftir
líkingu ríkisbankaseðils og kaupa
sér sætindi fyrir hinn falsaða seð-
il. Saga þessa unga manns og
niðja hans er gott dæmi um þá
einkenni'legustu örlagaþræði sem
oft spunnust í Kaupmannah. þar
sem fslendingar áttu í hlut, en
örlög hans voru hins vegar harla
ólxk örlögum nær allra fslend-
inga sem lentu í dönsku þræla-
kistunxxm.
Höfundur vfkur á einum stað
að morðinu á Guðmundi Kamb-
an og segir réttilega: „Undarlega
fór hljótt um þetta mál heima.
Engu var líkara en íslenzk stjórn
arvöld tækju grunsemdirnar lí'ka
fyrir sönnun; opinber greinar-
gerð var engin birt, og aldrei
hef ég til þess heyrt að rannsókn
eða málsókn hafi farið fram.
Þegar lík Kambans var flutt
heim til íslandis og jarðsett,
varð í engu séð að þar væri
kvatt eitt mesta skáld íslenzkrar
samtíðar.
Hafi aðrir ekki rétt hlut Kamb
ans, mun hann gera það sjálfur.
í einu síðasta kvæði hans standa
þessi orð um víg annars íslenzks
skálds, en eiga þó eins vel við
hann sjálfan:
Nóttina land þitt morðinarjanum
merkir,
en morðsins hefnd skal falin
þinni list.“
(Bls. 176—177).
Prentvillur sá ég fáar í bók-
inni, en þó nægilega mangar til
að gera þetta merkilega rit ekki
alfulikomið! Um sagnfræðilega
nákvæmni þess er ég ekki bær
að dæma, en af því ég er stadd-
ur í Grikklandi og málið er mér
skylt, vil ég leiðrétta eina villu
sem raunar hefur fyrr komið
fram á prenti heima á íslandi. Á
bls. 113 segir: „Sigfús Blöndal
var maður klassiskrar menntun-
ar og hinn eini íslendinga — ut-
an meistara Brynjólfs Sveinsson
ar, að því er sagan hexmir —
sem mælandi hefur verið á gríska
tungu.“ Þetta er ekki rétt, og get
ég nefnt tvo unga íslendinga,
bekkjabræður meira að segja,
sem mælandi eru á gríska tungu.
Hydru, 18. 9. 1962.
Sigurður A. Magnusson.
að augiysing i aiærsva
og utbre’d.dasta blaðinu
borgar sig bezt.
Ásgeír Þorsteinssoii:
Tryggingamál
fiskiflotans
í GREIN í Vísi 26. þ. m. eftir
Jón Erling Þorláksson trygginga-
fræðing, ,,um tryggingaviðskipti
við útlöríd og endurtryggingu
fiskiflotans", er vakið máls á
mjög þýðingarmiklu en flóknu
vandamáli.
Þessvegna er það mjög hvim-
leitt, að mál þetta skuli jafnan
sæta handahófsmeðferð.
I ALþýðublaðinu 14. nóv. 1961,
var aðalgrein með heitinu „Skipa
tryggingahneykslið", sem fjallaði
um tryggingar fiskiskipa á ís-
landi. Þar var kjarni málsins sú
fullyrðing, að slíkar tryggingar
væri „20% dýrari en samskonar
tryggingar í Noregi“.
í grein Jóns E. Þorlákssonar
í Vísi, er einnig visað x saman-
burð milli norskra og íslenzkra
tryggingariðgjalda, sem „væri
miklu hærri hér en í Noregi“.
En þar er jafnframt sagt á
þessa leið um botnvörpuskip sér-
staklega: „Vátryggingariðgjöld af
brezkum togurum eru meira en
helmingi lægri en á íslenzkum
togurunum".
Svona málsmeðferð er vægast
sagt losaraleg af blaðamanni, en
ófyrirgefanleg af tryggingafræð-
ingi.
Hvað mundu menn segja um
Iþá vitneskju, að Merinoféð væri
helmingi ullarbetra en íslenzka
sauðféð, sem rök fyrir niður-
lægingu í íslenzkri sauðfjárrækt?
Það er gersamlega út í bláinn
að gera slíka samanburði sem
hér voru nefndir, milli íslands
og annarra landa.
Hið eina sem skiptir máli, þeg-
ar rætt er um tryggingariðgjöld
skipa, er samhengið milli þeirra
Samkomur
Samkoma í kvöld í samkomusal
Hjálpræðishersins.
Frjálsir vitnisburðir. Allir vel-
komnir. — Sigurður Jónsson,
Bjarnastöðum.
og tjónakostnaðarins, sem þau
eiga að standa undir.
í þessum efnum er Jóni E.
Þorlákssyni ekkert að vanbúnaði.
Hann hefur haft gögn fiskiskipa-
flotans, sem er undir 100 rúm-
lestum, til meðferðar um langt
bil, og hefði í grein sinni mátt
minnast á þá staðreynd, að meir
en helmingur alls tjónskostnað-
ar bátanna eru viðgerðir vegna
tjóna, sem verða í höfnum iiuii,
og beztu hafnirnar eru verstar í
þeim efnum, sumar hverjar.
Hann hefði einnig getað minnzt
þeirrar staðreyndar um botn-
vörpuskipin, sem birtist í grein
í Morgunbl. 6. des. sl., „Um
skipatryggingar", að á timabilinu
1947 til 1959, nam greiðsla tjóns-
bóta frá erlendum aðilum, 15
millj. króna hærri fjárhæð en
iðgjaldaupphæðin til þeirra á
sama tíma. Þetta átti við tæpl.
40% af verðmætum botnvörpu-
skipaflotans.
Hafa þetta þá reynzt „gagns-
laus viðskipti og eingöngu til
stórtjóns frá sjónarmiði þjóðar-
heildarinnar“, eins og Jón E.
Þorláksson fullyrðir.
Mér þykir leitt að þurfa a8
tala í þessum tón til Jóns E.
Þorlákssonar, sem kemur manni
vel fyrir sjónir, en greinin í Vísi
veldur því, og hann neyðist til
þess að skrifa aðra grein, þar
sem byggt er á raunhæfum upp-
lýsingum málanna hér á landi,
úr tryggingarsögu fiskiskipanna
einná, en ekki bornar á borð
óviðkomandi og villandi upplýs-
ingar, eins og heildarskýrsla
Landsbankans um vátrygginga-
viðskiptin við útlönd.
Ásgeir Þorstelnssoia.
Samkomuhúsið ZION,
Óðinsgötu 6 A.
Á morgun.
Almenn samkoma kl. 20,30.
Allir velkomnir,
Heimatrúboð leikmanna.
K.F.U.M.
Almenn samkoma annað kvöld
kl. 8.30. Jóhannes Sigurðsson tal-
ar. Allir velkomnir.
H afnarfjörður
Unglinga til blaðadreifingar vantar
í nokkur hverfi.
Afgreiðsla Morgunblaðsins
Arnarhrauni 14 — Sími 50374.
Verkamenn óskast strax
Byggingarfélagið Brú h.f.
Boigartúni 25 — Sími 16298 og 16784.
Sendisveinn
óskast strax.
8. Árnason & Co.
Hafnarstræti 5 — Sími 22214.