Morgunblaðið - 29.09.1962, Qupperneq 13

Laugardagur 29. sept. 1962
MORCVNBLAÐIÐ
13
Mér fannst lifandi maður taka á mdti
mér opnum örmum á 4ra metra dýpi
Rætt við Þórð Stefánsson yfir-
verkstjóra sjötugan
Á MORGUN, sunnudag, er sjö-
tugur Þórður Stefánsson, yfir-
verkstjóri, eða Þórður í Slippn-
um, eins og hann er almennt
nefndur meðal kunningja og
vina. Þórður er þjóðkunnur
maður og þó munu einkum sjó-
menn og útgerðarmenn honum
kunnugastir. Hann hefur stjórn-
að uppsetningu um 6200 skipa,
sem eru hátt á fjórðu milljón
tonna brúttó, svo ekki er að
furða þótt útgerðarmenn hafi
haft af honum nokkur skipti.
Þórður var kafari í samfleytt 25
ár og munu ekki margir hafa
stundað þá erfiðu vinnu jafn
lengi.
Við skulum nú bregða okkur'
vestur 1 Slipp og hitta yfirverk-
stjórann. Hann er eitthvað vant
við látinn er við komum en við
setjumst að í skrifstofu hans,
þar sem horngluggarnir vita út
yfir drá'ttarbrautirnar. . 1 glugg-
anum er sjónauki, svo líklega
grípur verkstjórinn hann af og
til í þeim tilgangi að fylgjast
með því sem fram fer við drátt-
arbrautirnar. Þessi sjónauki er
eina merkið, sem ég sé ög ber
vott um að ég ætli að fara að
tala við mann kominn á efri ár.
Xnn kemur meðalhár maður,
þrekinn og þéttur á velli, jafn-
holda án þess að vera feitur,
kviklegur í hreyfingum en á-
kveðinn, sléttleitur, hýreygur og
viðmótsþýður.
,'Svo þetta er hið sjötuga af-
mælisbarn“. hugsa ég með mér,
„sem hefur verið um aldarfjórð-
ung svamlandi meira og minna
neðansjávar“. Um kafara veit
ég ekki neitt, nema ég hef
nokkrum sinnum séð þá íklæð-
ast miklum skinnbrókum og
taka á sig héljarmikinn kopar-
hjálm með ofurlitlum glugga-
skjá, síðan hverfa þeir í djúpið
og frá þeim berast loftbólur upp
á yfirborðið en maður stendur
á bryggjunni eða í bátnum og
dælir stöðugt lofti. Það hefur
stundum hvarlað að mér hvað
myndi ske, ef dælumaðurinn
fengi skyndilega einhverja veiki
og gæti ekki dælt. Líklega er
ekkert girnilegt að vera kafari
og eiga stöðugt líf sitt undir
öðrum komið. En einniitt þessu
skulum við láta Þórð svara.
— Hvað kom til að þú byrj-
aðir að kafa?
— Ég hafði lært trésmíðar
austur á Eyrarbakka þar sem ég
fæddist og ólst upp. Síðan flutt-
ist ég til Reykjavíkur 18 ára að
aldri og tók að stunda smíðar
hér hjá Jónatan heitnum Þor-
steinssyni. Síðan fór ég til fram-
haldsnáms í Danmörku og kom
heim 1914, en þá var lítið að
gera hér við smíðar, svo ég réð-
ist á björgunarskipið Geir, sem
var eign danska björgunarfé-
lagsins Switzer, sem stundaði
björgun víða um heim og þá
fyrst og fremst strandaðra og
sokkinna skipa. Þar lærði ég
köfun og var fastráðinn kafari
hjá félaginu 1916.
— En var þetta ekki erfitt til
að byrja með. Mig minnir ég
hafi heyrt að þetta væri ekki
öllum hent.
— Menn verða að sjálfsögðu að
vera heilbrigðir og hraustir ef
þeir taka að sér þetta starf.
— Verða sumir ekki hræddir
og finna til innilokunarkennd-
ar?
— Jú. Ég fann þó aldrei til
þess. Auðvitað brá manni stund-
um. Það var t.d. árið 1921 að ég
var kafari á björgunarskipinu
Svava, sem hafði bækistöð sína
í Varberg í Svíþjóð. Ég get skot-
ið því hér inn að þar kynntist
ég konu minni, Hilmu Ander-
son, og við giftum okkur það ár.
Það var morgun einn eftir að
stormur hafði geisað að hafn-
sögumenn komu um borð til
okkar og sögðu skútu sokkna
skammt frá höfninni. Er við
komum á staðinn sáum við að
þarna hafði sokkið skonnorta
og stóðu aðeins siglutopparnir
upp úr að salningu. Kafarabát-
urinn var settur fram og ég fór
í búninginn.
Þegar ég kom niður fannst
mér tekið á móti mér af lifandi
manni. Stóð hann á borðstokkn-
um og veifaði til mín útréttum
örmum með bjargbelti og kast-
línu bundna um sig og hreyfð-
ist fram og aftur. Mér brá, því
þarna á þilfarinu var 4 metra
dýpi. Ég horfði drykklanga
stund á manninn óg sá brátt að
hér var lík af unglingspilti, sem
sjórinn hreyfði til og frá í sí-
fellu, því annar fótur þess var
fastur við borðstokkinn. Ég tók
síðan piltinn í fangið, losaði
hann og fór með hann upp í bát.
Síðan fór ég niður að litast um.
Fann ég þá annað lík við hlið
skipsins á botninum. Hluti af
akkeriskeðju lá ofan á því. Batt
ég um það streng og var það
síðan halað upp. Þriðja líkið
fann ég í lestinni. Fjórir menn
höfðu verið á skipinu, en skip-
stjórinn fannst aldrei. Skipinu
björguðum við síðar.
— Og allt hefur gengið vel
frá byrjun fyrir þér?
— Já, ekki verður annað sagt.
Þess má geta til gamans að það
var oft leikið við byrjendur að
pumpa þá upp, sem kallað var.
Maður varð alvarlega að gæta
sín að hafa höfuðið jafnan
hærra en aðra hluta líkamans,
svo loft síaðist ekki í búninginn
og færi jafnvel niður að fótum,
því þá snerist maður við og flaut
upp eins og gúmmíbolti með
lappirnar á undan og gat við
ekkert ráðið. Þetta var líka gert
við mig, en ekki nema einu
sinni. Mig minnir þeir hefðu lít-
ið gaman af. Ég hafði alltaf tvo
loftventla á hjálminum mínum,
bæði vinstra og hægra megin,
til hægðarauka ef ég þurfti að
vinna liggjandi á hliðunum og
svo til að geta alltaf losnað við
loftið, ef of mikið var dælt.
— En kom aldrei fyrir að loft-
ið reyndist of lítið?
— Það kom ekki oft fyrir.
Maður gat alltaf gefið merki um
að maður vildi láta dæla meiru.
Auðvitað stóð oft glöggt að
maður mætti halda lífinu. Ég
var t.d. hætt kominn einu sinni.
Það var milli jóla og nýárs 1926
að Ingers tók niðri hér utan
eyja. Ég kafaði og skoðaði botn-
inn á gamlárskvöld í myrkri og
miklu frosti. Skyndilega fann ég
að loftið tók að minnka í hjálm-
inum. Var mér gefið merki um
að koma upp og samstundis hal-
að í mig í mesta ofboði. í fátinu
festist loftslangan og líflínan
undir pallinum, sem ég vann á.
Ég reyndi að losa mig, en það
var tekið svo fast í og ég orðinn
loftlaus. Þó gat ég rifið líflín-
una úr höndum línuhaldarans
og losað mig af pallinum. Þreif
hann síðan strax í línuna og
komst ég klakklaust upp. Ein
dælan var þá óvirk. Vegna þess
að frostið var 10—12 gráður
hafði myndazt ístappi í slöngu-
samskeytum, því gleymzt hafði
að láta þau liggja í sjónum. Við
tókum slönguna í sundur, losuð-
um ístappann og ég fór niður
aftur og lauk við að athuga
skipið.
— Enn er ég viss um að eng-
um leiðist að lesa um ævintýri
undirdjúpanna. Og í þau 9 ár,
sem þú' varst kafari hjá hinu
þekkta björgunarfyrirtæki E.
M. Z. Switzer hefur áreiðanlega
margt drifið á dagana, ekki
hvað sízt þar sem þú vannst hjá
félaginu sem kafari á stríðsár-
Þórður Stcfánsson
unum fyrri. Lofaðu okkur nú að
heyra eitthvað meira frá þeim
dögum.
— Það kemur ýmislegt fram í
hugann þegar farið er að ryfja
upp frá gömlum dögum. Það
mun hafa verið 1916 að ég var
settur um borð í björgunarskip-
ið Switzer, sem var samnéfnt
fyrirtækinu, og hafði það verið
ráðið til frönsku stjórnarinnar
til björgunarstarfa. Fyrsta verk
okkar var að skoða ástand um
20 sokkinna skipa utan við höfn-
ina í Le Havre, sem kafbátar
Þjóðverja höfðu sökkt. Kafaði
ég þarna marga daga og gaf
skýrslur um ástand skipanna.
Síðasta daginn brá mér illa er
stór skepna kom út úr gati eftir
tundurskeyti á skipinu sem ég
var að rannsaka. Mjög skugg-
sýnt var er ég sá skepnuna, sem
fór svo nærri mér að hún
straukst við mig og kastaði- mér
til. Þegar á eftir var ég dreginn
upp í mesta flýti, því hjálpar-
menn mínir höfðu séð hákarls-
ugga koma upp úr sjónum og
var þeim mikið niðri fyrir er ég
kom upp. Sjálfsagt hefur skepn-
an ekki orðið síður hrædd við
mig en ég við hana. Ekkert varð
úr björgun þessara skipa þá og
varð ég satt að segja feginn að
þurfa ekki að kafa meira á þess-
um stað eftir þennan atburð.
Næst vorum við settir í að
bjarga spítalaskipi, sem hafði
verið skotið niður með tundur-
skeyti Þjóðverja. Skipið var
enskt og hét ss. Galika og tókst
að sigla því undir land en þar
fylltist það af sjó. Það var ljótt
að litast um í framhluta skips-
ins, þar sem tundurskeytið hafði
komið — fjöldi sjúklinga, sem
þar voru tættust í sundur og
lágu tætlur af þeim hér og hvar
um skipið. Við vorum komnir
langt með björgun þessa skips
er við vorum fengnir til að
bjarga skipi, sem lá i mynm
hafnarinnar í Boulogne sur Mer.
Hér var um að ræða kornflutn-
ingaskip, sem var að sigla út úr
höfninni með útfallinu er það
kenndi grunns. Mikill straumur
var í höfninni og kastaðist skip-
ið þversum og er undan því féll
brotnaði það í tvennt og lokaði
alveg höfninni. Þessu skipi tókst
að bjarga. Var það þéttað aftan
við brotið og síðan dregið upp í
fjöru en þar féllu hlutar þess
alveg sundur og lentu hlið við
hlið í fjörunni. Okkur var hald-
in mikil veizla eftir þetta verk
af borgarbúum, sem auðvitað
voru dauðfegnir að vera lausir
við flakið, en þegar við komum
aftur frá þessu verki var Gal
ika ónýt eftir stórviðri, sem
gerði meðan við vorum fjar-
verandi
— Þú sagðir að menn þyrftu
að vera hraustir og heilbrigðir
til þess að taka að sér að gerast
kafarar. Hefur þér aldrei orðið
misdægurt?
— Ekki hef ég verið kvelli
sjúkur og þeir eru ekki margir
dagarnir, sem mig hefur vantað
hér í Slippnum þau 30 ár, sem
ég er búinn að vinna hér. Einu
sinni veiktist ég þó allhastar-
lega þegar ég vann að köfun-
um suður í Miðjarðarhafi á veg-
um Switzer. Við vorum að kafa
undan ströndum Marocco, er ég
tók að kenna þrauta í hægra
eyranu. f litlum bæ, skammt frá
okkur var læknir, en fitl hans
við eyrað á mér gerði aðeins illt
verra. Þar kom að ég hafði ekki
viðþol lengur og var ég fluttur
til Casablanca, en þar voru
franskir læknar og sjúkrahús, ef
hægt er að nefna það því nafni.
— Þegar ég kiom á sjúkrahús
ið tóku frönsku læknarnir mér
illa, sögðu að ég væri bölvaður
Þjóðverji, sem ekkert væri fyrir
gerandi. Eg átti ekki gott með
að standa í mi'klu þrefi fárveik
ur eins og ég var og lítt fær
í frönsku. Skilr,ki mín voru
dönsk, en það var alveg sama.
Franski skurðlæknirinn sagði
að Danmörk væri bara nyrzt í
Þýzkalandi og þar væri ekkert
nema Þjóðverjar. Þetta var 1917
og á stríðsárunum báru Frakk-
ar ekki beinlínis ástarhug til
Þjóðverja.
Skurðlæknirinn fór síðan með
sínar fullyrðingar. Mér fór nú
ekki að lítast á blikuna. Hér
var ég fársjúkur með bullandi
,'hita og lá við yfirliði af kvölum
í höfðinu. Bg hélt þó áfram og
reyndi að þrefa við hjúkrunar-
konuna og sagði henni að ég
væri fslendingur. En það hafði
ekkert að segja. Hún vissi ekk
ert um ísland. Þá kom mér
Niels Finsen í hug. Ég spurði
hana hvort hún kannaðist ekki
við hann og Finsens Institut,
manninn með, sólarljósið. Og
þá var eins og rynni upp fyrir
henni Ijós. Hún fór til skurð-
læknisins og sagði honum fró
þessu. Og þá var ekki að sökum
að spyrja. Læknirinn féllst á að
skera mig með það sama.
Þórður sýnir mér langan skurð
bak við hægra eyrað sem lá allt
niður á háls.
— Hérna skar hann og
hleypti út einhverjum ósköp-
um af grefti því meinið var í
innra eyranu. Eg var svo kom-
inn á ról eftir fjóra daga. Eg
var látinn liggja í einhverju
braggaræksni, þar sem gluggarn
ir voru brotnir og maturinn lé-
legi.r. Arabi færði okkur matinn
og setti hann við dyrnar á bragg
anum en kom aldrei inn. Þang-
að sóttu sjúklingarnir sem rólfær
ir voru matinn bæði fyrir sig og
þá, sem rúmliggjand’ voru. Ar-
abinn var hagsýnn og seldi okk
ur aukabita, sem hann hafði
meðferðis.
Og þegar ég var kominn á
fætur fór ég út í borgina og gat
þá :eypt mér sæmilegan mat.
Þarna var ég þrjár vikur. Var
síðan sendur heim til Danmerk-
ur, þar sem ég var settur í al-
mennilegt sjúkrahús og skorinn
aftur, því aðgerð þess franska
dugði skammt. Og þar var mun-
ur á sjúkrahúsum og aðbúð allri.
— Komu aldrei fyrir spaugi-
leg atvik í sambandi við köfun
ina?
— Jú. Ekki er að neita því að
kátbrosleg atvik hentu af og til
Árið 1920 sökk sænskt strand-
ferðaskip, systurskip Súðarinn-
ar okk r gömlu. Það hafði 300
kassa af Whisky á þilfari og var
fullt af öðrum vörum. Skipið lá
á 15 m dýpi á sléttum sand-
botni, kjölrétt og náði leðjan
upp að veltikjöl. Eg athugaði
bvernig hægt mundi að koma
vírum undir skipið. Við skipshlið
ina var fullt af Whiskykössum
og öðrum varningi, sem fjar-
lægja varð áður en hægt væri
að taka vörur þessar um borð í
björgunarskipið Kattegat. Toll-
þjónn var settur um borð til að
gæta kassanna, sem upp komu.
Þá voru margir, sem vildu
vera vinir kafarans og buðust
til að senda mér niður gnda, sem
hægt væri að binda kassa og
kassa á meðan tollvörðurinn væri
niðri að borða. Þetta varð mað-
ur nauðugur viljugur að gera
fyrir góða félaga og komu þó
nokkrir kassar upp á þennan
hátt. Þegar búið var að ryðja
vörunum frá var hafizt handa
um að grafa göng undir skipið
á tveimur stöðum og er það
eitthvert versta v mk, sem ég
hef komizt í. Göngin voru gerð
á þann hátt að um 10 sm slöngu
var vatni þrýst með dælu og
notaði ég hana til að losa leð •
una, en síðan var notuð 30 cm.
sanddæluslanga til að soga upo
það sem losnaði. Eg dró bóða
barkana á eftir mer þangað til
göngin voru komin undir skipið
Mörgum sinnum fylltust göngin
að baki mér og varð ég þá að
snúa við og ryðja mér braut út
aftur. Þarna var svartamyrkur
í göngunum enda ógerlegt að
nota ljós í sandbylnum, sem
myndrðist. Þetta hlaut bó al!t
farsælan enda nema whiskyvið-
skiptin. Við vorum þrír kafararn
ir sem áttum að vinna við þessa
björgun. Eldri maður um sext-
U’gt veiktist í byrjun verksins,
en hinn var ungur og varð fyrir
því óhappi að hrapa niður og
var tekinn upp rænulítill. Blæddi
þá úr nefi hans og eyrum og var
hann sendur I land til lækriis og
k-m akki meir. Hann hafði feng
ið nóg af yv. að vera kafari.
Þegar búið var að bjarga skip
inu var haldið til Gautaborg r
með að. Þar kom í ljós að einn
whiskykassann vantaði, sem átti
að vera með. Hópur tollþjóna
kom um borð og átti að leita.
Einn kom niður til mín og sett
ist á bekkinn fyrir framan hvíl-
una. Eg bauð ’.....un vindil og
hann þáði hann. Eg bauð honu) i
ffpra svo vel að leita, hér
væri allt opið. Hann kvað þess
ekki þörf ’ eir vissu hvar kassinn
væ En mér hefði ekki staðið
á sama 'i.5i hann leitað í ’->ekkn
um sem hann sat á. Tollþjónarn
ir fóru niður til kipStjórans og
fundu þar 11 flöskur og hann
játaði að hafa með leyfi fcoll-
þjónsins fengið einn kassa til að
hressa upp á skipshöfn sína, s \
hafði unnið gott verk. Eg spurði
tollþjóninn, sem til mín kom
hvernig stæði á allri þessari
rekiste' ,u út SI svona litlu.
Hann svaraði að skipstjórinn
hefði mótt tæma eins marga
kassa og hann hefði viljað, jf
hann aðeins hefði skilað kössun
um sjálfum. Það kom ekkert mál
inu . ið hvort nokkuð var í þeim
eða ekki. Mistökin voru að
kasta tóma kassanum í sjóinn.
Tollþjóninn hafði gleymt að láta
þennan kassa hverfa af pappír-
unui.i áuu. en hann skilaði þeim
Framhald á bls 14.