Morgunblaðið - 03.10.1962, Blaðsíða 10
10
MORGVNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 3. okt. 1962
Smánarmúrinn. — Til hæeri sést hvar múrað er upp í glugga húss, sem stendur á mörkunum.
SMÁNARMÚRINN
Þættir frá Berlín haustið 1962
Frá fréttaritara Morgunblaðsins
ER ég var staddur í Berlín uan
miðjan þennan miánuð skriíaði
ég Willy Brandt borgarstjóra
stutt bréf og bað hann um að
svara nokkrum spurningum
fyrir lesendur Morgunblaðs-
ins. Ég hitti borgarstjórann
fyrir sjö árum og var bá á
blaðamannafundi hjá honum
í ráðhúsinu í Berlín. Borgar-
stjórinn svaraði a.m.k. einni
spurningu minni óbeint sama
kvöldið í rabbi sínu við borg-
■arbúa, sem flutt var um
Berlínarútvarpið. Hann sagði
að hann liti svo á að Berlín-
arbúar hefðu ekkert að óttast
sérstaklega í sambandi við
atburðina, sem um þessar
mundir eru að gerast á Kúbu.
En í Berlín (elus og annars
staðar i heiminum) velta marg
ir borgarbúar vöngum yfir
því, hvað gerast muni hjá
þeim, ef Bandaríkin komast
að þeirri niðurstöðu að
ekki verði hjá því komizt
að eyðileggja borgarvirki
Riússa á Kúbu með hervaldi.
Grípa Rússar þá taekifærið og
ráðast inn í Vestur-Berlín?
WiHy Brandt borgarstjóri
flytur með vissu millibili
kvöldrabb í Berlinarútvarpið
til samiborgarara sinna, til
þess að telja í þá kjark, skýra
málavexti og hvetja bá til
þoli. iæði. Óneitanlega hlýtur
það stundum að vera vanda-
samt verk fyrir mann, sem
líta verður á allt sem gerist
í Berlín frá sjónarhóli heims
málanna, að ná tökum á hug
og hjarta hinna óbreyttu Ber-
línarbúa, sem fyrst og fremst
líta á það sem er að gerast
fyrir utan g' ..ggann þeirra.
Og það sem þar gerist stund-
um getur valdið jafnvel
mestu harðjöxlum sársauka.
Borgarstjórinn kom víða við
í rabbi sínu, en meginþráði --
inn var þó hvatning til sam-
borgaranna um að gæta hófs
í allri framkomu og sýna þol-
inmæði. Hvatti hann samborg
arana alveg sérstaklega til
þess að sýna ekki hvatvisa
óbilgirni þeim bandamanni
Berlínarbúa, sem m. a. vegna
þess að hann er valdamestur,
hefur jafnan reynst þeim
bezt. Átti hann þar að sjálf-
sögðu við Bandaríkjamenn.
Tilefnið til þessara ummæla
mun vera það, að daginn sem
Peter Fleaohter lá í klukku
stund sárkvalinn í blóði sínu,
hrópandi um hjálp að austan-
verðu við smánarmúrinn, hel
særður af byssukúlum lög-
reglumanna í Austur-Berlín,
kom fámenn amerísk her-
deild að múrnum að vestan-
verðu. Amerískur liðsforingi
leit yfir vegginn og mælti:
„Hér fáum við ekkert að
gert“ — og gekk burtu.
Allur þessi atburður um
Peter Feohter, en frá honum
hefir verig sagt ítarlega í
fréttum Mbl., hefir fengið
mjög á Berlínarbúa. Þorri
borgarbúa gerir sér grein fyr-
ir því, að „meríski liðsfor-
inginn hafði rétt fyrir sér
Öll afskifti af hans hálfu fyr-
ir austan múrinn myndu hafa
haft i för með sér hina geig-
vænlegustu atburði. En óneit
anlega var það hart, að þurfa
að sitja auðum höndum og
horft á meðan Peter blæddi.
Eins og r”ir ferðamenn í
Berlín um þessar mundir ók
ég um Bernauerstrasse. Eng-
in orð fá lýst því, sem þar
blasir við augum,- Bernauer-
strasse er vafalaust jafnlöng
Laugaveginurr. eða lengri.
Þegar ekið er eftir götunni
eru á aðra h’ nd fimm til sex
hæða hús úr rauðum múr-
steini jg á milli þeirra er
hluti af smánarmúrnum. Svo
langt ganga yfirvöldin í Aust
ur-Berlín í smán sinni, að
víða við þessa götu þar sem
múrinn er svo lágur, að sjá
mætti yfir hann hafa þau,
5—10 föðmum innan við múr-
inn, látið gera annan vegg úr
þilplötV-A, svo að öruggt sé
að ekki sjáist á miiu borgar-
hlutanna. En þao eru þó
sjálf húsin við Þ sa
götu, .em mestum hryllingi
valda. í þessum húsum
bjuggu hundruð fjölskyldna
fyrir rúmu ári, en nú er búið
að flytja allt fólkið í b 'tu,
múra upp í glugga og 'hurðir
og svo langt hefir verið geng-
ið víða, að gaddavírsgirðing-
um, hefur verið komið fyrir
á húsaþökum. Á nokkrum
stöðum fyrir framan þessi
hús sjást blóm og kransar.
Blómin marka þá stað' þar
sem fólk, sem vildi „neyta al
menns kosningaréttar síns
með fótunum" þ. e. velja um
það hvort það vildi vera kyrrt
í Austur-Berlín ða fiýja vest
ur, hefir látið lífið. Þetta orða
tiltæki um „kosningaréttinn"
er ekki mitt, heldur tekið úr
áðurnefndu erindi Willys
Brandt. Einhver hér á landi
hefir sagt, að smánarmúrinn
væri ekki hár og það er satt
hann er víða rétt rúmlega
mannhæð og nauðaómerki-
legur, hlaðinn úr múrsteini,
með glerbrotum og gaddavír
ofaná, sannarlega enginn kín
verskux múr, ef litið er hann
sem mannvirki. Og bar sem
stór auð svæði eru að austan
verðu er ekkert gert til þess
að hindra að maður sjái yfir.
Þar er hvort sem er ekkert að
sjá nema mannlausar rústir
úr heimsstyrjöldinni. En
hvaða máli skiftir hæðin í
raun og veru? Allir vita að
vopnaðir verðir eru ó hverri
hundaþúfu. Á einum stað í
Bernauerstre—e sá óg her-
mann með hríðskotabyssu í
nokkurskonar hreiðri hátt
uppi í limum trés eins austan
við smánina. Um nætur er
múrinn víða flóðlýstur.
Til þess að gera sér grein
fyrir því, hvaða bönú hafa
verið rofin milli ættir.gja og
vina með smánarmúrnUm,
geta menn hugleitt hvaða
áhrif það myndi hafa ef slík-
ur Berl'narmúr yrði r'-' ’ ur
1 ' í Reykjav’’ t. d. við Hring
brautina og Snorrafc: mtina.
Allt samband, sau.göngur,
símasainband, útvarr. bókstaf
lega a111 mannlegt samband
yrði með því rofið milli aust-
ur og vestu ’ _:jarins Ekkert
sambanu, bókstaflega ekkert
við farlama foreldra, sjúk
systkini, ástvini eða nokkurn
annan mann. í Bernauer-
strasse sá ég gömul hjón
standa og veifa í sífellu vasa-
klútum á stærð við koddaver.
Einhversstaðar hinum megin
við múrinn vissu bau af ást-
vinum, sem kannske fylgdust
með þeim þarna í götunni. En
þetta mun raunar svo algeng
sjón þarna á götunru að varla
tekur að segja frá nenni. í
Berlín búa að vestanverðu
tvæ. nilljónir manna, en ein
milljón að austanverðu.
Útlendingar geta auðveld-
lega komizt inn í Austur-Ber-
lín. Þeir þurfa ekki annað en
-a í aðrahvora járnbrautina,
borgarbrautin, sem er ofan-
jarðar éða neðanjarðarbraut-
ina en þessar brautir hafa löng
um verið aðalumferðaræðar
Berlínar. Þegar komið er í
ákveðna stöð, Bahnho: Fried-
riohsstrasse i Austur Berlín,
er sýnt vegabréf og gert grein
fyrir ferðatilgangi og maður
er Kominn „innfyrir". Eki.ert
skal ég um það segja hvort
slí'kt ferðalag sé ráðlegt fár-
áðum ferðamanni o sumir
segja að fátt segi af eirum,
þegar komið er austur. Sjálf-
ur vil ég tal— fram að ég hefi
komið tvívegis austur fyrir
og aldrei orðið neins misjafns
var í þessum skilningi. Að
þessu sinni valdi ég leiðina
um hið fræga Charlie hlið við
Friedridhsstrassu. Þar skilja
Vestur og Austur-Berlín
nokkrar raðir af þykkum lág
um múrveggjum með þrong-
um hliðum ýmist á hægri eða
vinstri vegarbrún. Þegar kom
ið er að Oharlie „hliðinu" að
vestanverðu er farið greið-
lega framihjá varðmönnum
Bandaríkjanna. Ég var í stór-
um ferðamannavagni ásamt
nokkrum tugum annarra ferða
manna. Okkur fannst biðin
nokkuð löng þegar komið var
að varðskýli austanmanna, að
eins 20 30 föðmum frá vest-
anmönnum. Það tók 40 — 45
mín. að afgreiða þennan litla
hóp gegnum vegabréfsskoðun-
ina Allt sem gerist er að menn
gefa upp þá peninga sem þeir
hafa meðferðist og sýna vep </
toréf. Að því búnu er hliðinu
•— bómunni — lyft og ekið er
austur.
Á sama hátt og Berlín er
miðdepill kalda stríðsins er
Oharlie „hliðið“ miðdepill í
átökunum milli Vestur og
Austur-Berlínar. Enginn vafi
er á því, að rétt er hermt,
þegar sagt er, að stundum
hafi munað mjóu að upp úr
syði hjá Oharlie. Jafn vafa-
laust er það að óttinn við
kjarnorkustyrjöld hefir jafn-
an hindrað það, að til raun-
verulegra vopnaðra átaka
hafi komið. í raun og veru ná
segja að þessi litli depiil í
miðri Berlín sé á sjöunda tug
tuttugustu aldarinnar afn
eldfimur og Danzig var á
fjórða tugnum. Raunar gildir
þetta ekki aðeins um Ch-.riie
heldur um allan smánarmúr-
inn. Allur þorri manna í Vest-
ur-Berlín gerir sér grem fyrir
þessu. Það er eftirtektarvert
að roskið fólk og gamalt held
ur sig jafnan í hæfilegri fjar-
lægð frá múrnum. Það er
eins og því hrylli við hon-
um. Og víst er það, að það
hræðist hann. Unga fólkið,
sem hvorki man Danzig né
Serajevo er dálítið órólegt.
Það vill að „eitthvað" sé gert
til að afmá smánina. Eg átti
tal við roskinn mann, sem
búið hefir í Berlín tvær heims
styrjaldir og lifað þá alla, Vil-
'hjálm keis_ia, Stresemann,
Hindentourg og Hitler. Honum
er ljóst að smánarmúrinn fæst
ekki rifinn fyrr en samkomu-
komulag næst milli aðila yfir
hinn „múrinn“, óáþreifanlega
rnúrinn milli austur og vest-
rms. Og ef einhver spyr: Af
hverju leyfðu vesturveidin
yfirleitt að múrinn var reist-
ur, af hve.J.. :fu þau hann
ekki niður strax, þá liggja
mörg svör nærri, en eitt .eK-
ur þó af skarið: Rússar hefðu
þá getað reist annan múr
nokkru austar, inni á sínu
eigin hernámssvæðj Þeir
hefðu ekki haft siðferðilegan
rétt til þess að reisa þennan
nýja múr .frekar en þeir hafa
nú, en frá lagalegu sjónar-
miði hefði ekkert verið hægt
að gera. Árás á smánarmúr-
inn 13. ágúst fyrir rúmu éu-i
fhefði því aðeins getað orðið
til þess að kveikja eldana
Eg var við nám í Humboldt
háskóla við .ina frægu götu
Unter den Linden fyrir tæp-
um þrjátíu árurn. A Unter den
Linden var þá jafnan mann-
haf sem jafnast á við bann
mannfjölda, sem við sjáum
hér í Austurstræti, á Pict.a-
dilly Circus í London, á Strau
inu í Kaupmannahöfn, á
Ohamps Elysées í París og
Times Square í New York.
Þegar ég stóð þennan sunnu-
dag, 16. september síðastlið-
inn við minn gamla fcáskóla
í Austur-Berlín og leit í kring
um mig, hefði ég getað talið
á fingrum mér það fólk, sem
ég sá. Viku áður en Hitler
tók völdin árið 1933 var ég
staddur á stóru torgi, Lust-
garten, sem er þama skan.,
frá, einnig á sunnudegi. Þá
voru þar hundrað þúsund
manns ,raunar á fundi, fundi
til þess að mótmæla væntan-
legri valdatöku Hitlers. Nú
sást ekki hræða á þessu stóra
torgi. Það er að vísu rét* að
Unter den Linden er dauð,
eða að mestu leyti dauð. Ég
kom líka á Alexanderplatz,
sem var ein aðalmiðstöð borg
arinnar á áratugunum fyrir
stríð. (Potsdamer torgið.. sem
e.t.v var áður fyrr aðalmið-
stöð borgarinnar, næsc á eftir
Unter den Linden, en það er
einnig á austursvæðinu, er
gersamlega dautt, rústir ein-
ar) Ekki get ég sagt að mikið
hafi verið um að vera þar.
Og síðan ók ég niður Karl
Marx götu, sem áður hét
Frankfurter Alle, en hún er
ein af stærstu og breiðustu
götunum í Berlín. Þarna er
í dag miðstöð Austur-Berlín-
ar, þetta er einmitt gatan sem
útlendingum er jafnan sýnd,
af leiðsögum" mum hr. Ul-
briohts, því að þar eru einu
raunverulega stórhýsin, sem
byggð hafa verið í Austur-
Berlín frá stríðslokum. Ég fór
að reyna að te’ja bílana, sem
vit mættum er við ókum nið-
ur þessa aðalgötu. Einn og
einn bíll, kannske á hundrað
metra færi.
Það var eins og að
koma í Austurstræti eða á
einhvern hinna staðanna, sem
nefndir voru áðan, þegar
komið var á Kurfurstendamm.
Um áratugi fyrir stríð voru
Unter den Linden og Kur-
furstendamm aðalgöturnar í
Berlín. Það sem gerir gæfu-
muninn nú er að Kurfúrtsten
damm er í V.-Berlín. pól.
Unnið að hleðslu múrsins undir hervernd.