Morgunblaðið - 05.10.1962, Blaðsíða 13

Föstudagur 5 októb'er 1962.
MOncvvnr AMB
13
Frjálst efnahagskerfi er grundvöllur undir nú-
tíma vestrænu lýðræöisþjóöfélagi
Ræða Gunnars Guðjónssonar, formanns
Verzlunorráðs íslands á aðalfundi
ráðsins í gær
FLESTIR munum vér því marki
brenndir, að vér teljum oss bera
talsvert skynbragð á stÖrf ann-
arra og jafnvel taka þeim fram
að þekkingu i þeirra fagi, en oft
vill sá skilningur vera yfirborðs-
kenndari, en vér gerum oss grein
fyrir, og því minni sem slík störf
þurfa að byggjast á meiri sérhæf-
ingu eða vísindalegri þjálfun.
Fæstir munu þó haldnir slíkri
oftrú á eigin brjóstviti, þótt slík
dæmi þekkist, að þeir hiki ekki
við áður en þeir til dæmis takast
á hendur að reikna út gang him-
intugla, og yfirleitt munu menn
verða að viðurkenna og beygja
sig fyrir flestum þeim vísinda-
legu staðreyndum, sem efnishlið
nútímalífs byggist á. Flestir nú-
tímamenn munu óhikað leggjast
undir skurðaðgerð, jafnvel þótt
hættulegt sé, ef læknavísindin
hafa kveðið upp þann dóm, að
þeir þjáist af meinsemd, sem
þurfi að fjarlægja, og yfirleitt
fylgja þeim íyrirmælum og ráð-
leggingum, sem þessi vísinda-
grein lætur þeim í té. Þetta gera
xnenn einfaldlega vegna þess, að
fæstir ætla sér þá dul, að þeir
viti betur en læknavísindin. Þó
eru vitasku.d þær undantekning-
ar meðal frumstæðra þjóða, að
menn afneiti þessari vísindá-
grein og kjósi heldur að fara að
ráðum særingamanna og kuklara
úr sínum hópi. En meðal sið-
menntaðra þjóða mun það helzt
vera í baráttunni við ofneyzlu
matar og drvkkja, að vísindin fá
ekki staðist ofurlöngun mann-
fólksins sm'ming. Er þetta vita-
skuld mjög mannlegt fyrirbæri,
þar sem lækning krefst þess sem
kunnugt er, að sjúklingurinn láti
mikið á móti sér. ‘
Ein er sú vísindagrein, sem
fjallar um meginreglur þær, efna
hagslegs eðlis, sem nútíma þjóð-
félag byggist á, hvort heldur það
þjóðfélag er austan tjalds eða
vestan. Sú vísindagrein kveður
ekki á um, hvort þjóðir eigi að
búa við austrænan socialisma eða
vestrænt lýðræði, en hún skil-
greinir í báðum tilfellum m. a.
hvaða forsendur verði að vera
fyrir hendi til þess að ná ákveðnu
marki svo og orsakir og afleið-
ingar í efnahagslífi þjóða. Fæstir
höfum vér tækifæri til þess að
nema þessa vísindagrein eða
kynnast henni að nokkru ráði, og
verðum því í raun og veru að
hafa orð annarra fyrir því að hún
sé til, eins og reyndar á við um
aðrar vísindagreinar. Menn verða
einfaldlega aff trúa því að þær
séu til, á r.ama hátt og eTfitt er
að efast um tilvist atomvísinda,
þegar menn heyra um vetnis-
sprengjur, jafnvel þótt þeir hafi
ekki heyrt hvellinn og kunni
ekki sjálfir aff framleiða þær.
En því er það þá, að oss sem
þetta land byggjum, hættir svo
við að skelia skollaeyrum við
grundvallarlcgmálum, sem hag-
vísindin uppáleggja oss í efna-
hagslegu til'iti, þó að við í öðrum
efnum séum þess albúin að
byggja líf vort á vísindinum. Þó
eru þetta í eðli sínu mjög ein-
föld lögmái, sem hver skynsam-
ur maður með nokkra búmanns-
hæfileika á auðvelt með að skilja,
að ekki tjóir að hrófla við.
Svarið væri væntanlega, að
svo mikið væri búið að hártoga
og skrumskæla þessar kenningar
í hinura pólitísku hjaðningavíg-
um, sem hér tíðkast og naumast
eiga sinn líka í nokkru siðuðu
landi, að dómgreind stórs hiuta
almennings hafi brenglast. Er
það því einnig ofur mannlegt, að
menn freistist til þess að velja
Ijúfustu leiðina fremur þeirri,
sem krefst nokkurs sjálfsaga og
mótlætis, hafi manni verið talin
trú um, að hún leiði að sama
marki. Vissuiega, en því miður,
þægilega leiðin er alveg örugg-
lega ekki fær.
Menn kunna að undrast það,
að ég læt mér hér svo tíðrætt um
þessi viðhorf íslendinga til vís-
indanna, en ég tel nauðsynlegt
að rifja upp og gera að höfuð-
efni þessa ávarps, einmitt á þess
um tíma, árangur efnahagsað-
gerða þeirra, sem kenndar eru
við viðreisn, er framkvæmdar
voru í byrjun ársins 1960, en þar
sem kunnugt er var um að ræða
stóraðgerð á efnahagskerfi þjóð-
arinnar. Engri heilvita mann-
eskju duldist þá, að stóraðgerðar
var þörf, og þó að svo að segja
öllum sviði í bili undan þeim
ráðstöfunum, sem nauðsynlegar
voru til þess að losna undan þvi
óbærilega ástandi, sem skapast
hafði, og beirri sjálfheldu, sem
þjóðarbúið var komið í, hygg ég
að meiri hluta þjóðarinnar ætti
að vera ljóst, að þær kenningar,
sem aðgerðirnar byggðust á, hafi
í hvívetna reynzt réttar. Ég
mundi jafnve! ætla, að þeir sem
ofsalega hafa snúizt gegn þessum
efnahagsaðgerðum, hefðu um síð-
ir borið gæíu til þess að beygja
sig fyrir þeim óumflýjanlegu lög-
málum, sem þær byggðust á, og
vildu nú gjarnan þá Lilju kveðið
hafa.
Hinsvegar stoðar ekki að loka
augunum fyrir þeirri staðreynd,
að þjóðin hefir ekki sýnt þá bið-
lund og þann þroska, sem vænta
hefði mátt að hún hefði öðlast
eftir um 20 ára árangurslausa bar
áttu við verðbólguna, en þess
verður ef nl vill naumast krafist
af kynslóð, sem hefir alið allan
sinn aldur við verðbólgu, að hún
geri sér á tiltölulega skömmum
tíma grein fyrir skaðsemi henn-
ar.
Illu heilli reyndist því af þess-
um orsökum nauðsynlegt að
lækka gengi islenzku krónunnar
á miðju síðastliðnu ári, til að
mæta kauphækkunum, sem ekki
voru í samræmi við aukin fram-
leiðsluafköst þjóðarinnar, en
kauphækkanir þær sem launþega
samtökin þvinguðu fram nú ný-
verið, fela svo í sér hættuna á
annari umferð í vítahringnum, ef
þjóðin gætir ekki nógu vel að
sér.
Framúrskarandi árangur síld-
veiðanna, oæði sunnan- og norð-
anlands það sem af er þessa árs,
kann að gera það að verkum, að
sú framleiðsluaukning geti staðið
undir þessum hækkunum, þó svo
fremi að rkynsamlegir kjara-
samningar fáist á síldveiðiflotan-
um á haust- og vetrarvertíð.
Sú bráða hætta vofir hinsvegar
yfir, að skyndileg aukning þjóð-
arframleiðsiunnar ásamt almenn
um kauphækkunum orsaki áður
en langt um líður óyfirstígan-
lega erfiðleika þeirra sömu út-
flutningsatvtnnuvega, sem öfluðu
hinna auknu verðmæta, og þeim
sama gjaldeyrisskorti, sem vér
svo lengi bjuggum við. Við þurf-
um ekki annað en renna augun-
um aftur til góðæranna 1947, 1956
og 1958 til þess að sannfærast
um, hvílík hætta efnahagskerf-
inu er búin undir slíkum kring-
umstæðum, ef ekki eru þegar
Gunnar Guðjónsson
gerðar ráðstafanir til þess að
hindra ofþenslu.
Þær ráðstafanir hljóta jafnan
að felast í því, að lánsstofnanir
gæti ýtrustu varúðar í útlánum,
jafnframt því sem ríkisstjórnin
hafi þá steínu, að ríkisbúskapur-
inn sé ekki einungis rekinn án
halla, heldur með verulegum
tekjuafgangi, og að fyllsta hófs sé
gætt í öllum fjárfestingum hins
opinbera. Þetta er bráðnauðsyn-
legt, að allri þjóðinni sé gert skilj
anlegt, jafnframt því sem hún
átti sig á, hvað í húfi er, sé út
af brugðið.
Væri í því sambandi'ekki úr
vegi að rifja upp, hvernig þess-
um málum vai komið snemma á
árinu 1960, þegar hinar svo-
nefndu viðreisnaraðgerðir voru
framkvæmdar, til þess að menn
geti gert fér ljóst, hvað áunnizt
hefir með því að herða um stund
arsakir að sér mittisólina, og
hvort þeir teldu það þjóðinni og
sér í hag, að sá árangur verði að
engu gerður með gálausu hátt-
erni um fjármál þjóðarinnar. í
stuttu máli vai gjaldeyrisástand-
ið þannig, í lok febrúar mánaðar
1960, að gjaldeyrisskuldir bank-
anna námu samtals 216 milljón-
um króna, en nú tveimur og
hálfu ári seinna, eða í ágústlok
1962, nam gjaldeyriseign þeirra
879 milljónum króna, eða sam
tals hefir gjaldeyrisstaðan batn-
að á þessu tímabili um 1095 millj
ónir króna.
Menn munu minnast hinna
átakanlegu hallærisspádóma
hinna óraunsæju andstæðinga við
reisnaraðgerðanna. Það hallæri
kom aldrei, þrátt fyrir það, að
fyrsta hálfa annað árið eftir fram
kvæmd þeirra voru mjög erfið
vegna minnkandi fiskafla og
lækkaðs verðs á síldarafurðum.
Því var haldið fram, að þau er-
lendu lán, að upphæð samtals
um 590 milljón krónur, sem
tekin voru til þess að standa
undir upphafi frjálsra gjaldeyris
viðskiþta, mundu reynast hrein
eyðslulán. Þessi staðhæfing reynd
ist heldur ekki á rökum reist,
því í síðastliðinni viku tilkynnti
Seðlabankinn, að þau hefðu þá
verið að fulhi greidd.
Vissulega hefir það kostað
landslýð talsverða erfiðleika, að
þessi árangur hefir náðzt, og
munu eflaust flestir hagsmuna-
hópar telja sinn hlut hafa verið
verstan. En hitt má fullyrða,
fólkið í þessu landi hefir ekki
búið við harðrétti af völdum
þessara aðgerða, því vart má telja
að þjóð, sem hefir efni á því
að flytja inn, á 8 fyrstu mánuð-
um þessa árs, bifreiðir fyrir 145
milljónir króna, eigi ekki til
hnífs og skciðar. Ekki hafa spá-
dómar um atvinnuleysi heldur
rætzt, því skortur á vinnuafli ger-
ir nú mjög vart við sig, sérstak-
lega í öllum greinum iðnaðar, og
mætti það vera mönnum nokkur
ábending um að siglingin sé að
verða of nróð.
Því væri það þjóðinni mikil
ógæfa, ef hún reyndist nú ekki
kunna fótum sínum forráð. Megn-
ið af sparitjáraukningu lands-
manna er nu bundið í gjaldeyris
varasjóði þeim, sem þeim hefir
tekizt að koma sér upp með skyií
samlegu hátterni. Þó er þessi
varasjóður eigj stærri en svo, að
hann tilsvarar þeirri þriggja
mánaða gjaldeyrisnotkun, sem
hverri þjóð er talið nauðsynlegt
lágmark að eiga, til þess að hún
njóti fjárhagslegs trausts út á við,
og til þess að óvæntum skakka-
föllum verði mætt.
Þessi varasjóður er þó upp-
urinn, ef eitthvað bjátar á,
hvað þá heldur ef þeirri stefnu
er ekki stranglega fylgt, að
'hindra oiþenslu í efnahagskerf-
inu.
Því hefir mjög verið haldið
á lofti af hálfu hallæristrúar-
manaa þeirra, sem ég gat u n
áðán, og gert að umkvörtunar-
efni, að sparifé landsmanna hafi
verið fryst og búi niú við hir.a
mestu vosbúð í frystihvelfingum
seðlabankans í stað þess að leika
lausurn hala í efnaihgskerfirra.
Slík afstaða bei ekki vott miklu n
skilningi á meginatriðum fjár-
málakerfisins.
Að lokum, hver er svo afstaffa
verzlunar og iðnaðar til efna-
hagsmálanna? Hún er í stut- u
máli sú, að vér staðhæfum, að
frjálst efnahagskerfi sé grun 1-
völlurinn andir nútíma vestrænu
lýðræðirþjóðfélagi. Vér berum
fram þá kröfu, að öllum tálmun
um, sem ekki samræmast slíku
þjóðfélagsformi eins og það tíðk-
ast í öðrum lýðræðisríkju n
vesturálfu, verði tafarlaust rutt
úr vegi, og vér bjóðum fram og
æskjum samsta fs við öll sam-
tök launastétta til þess að vinna
að bættri skipulagningu og
meiri framleiðni, í þeirri öruggu
vissu að á þann hátt einan er að
vænta raunverulegru hagsbó ;a
fyrir alla aðila.
IMýir starfshættir við
uppmælingar á trésmiði
MEISTAHAFÉLAG húsasmiða er
um þessar mundir að taka upp
nýja starfshætti við uppmæling-
ar á trésmíði. f eldri samningum
var gert ráð fyrir einhliða upp-
mælinigu sveina á hverju verki,
en nú verður sú breyting á að
fulltrúar frá bæði sveinum og
meisturum munu sjá um upp-
mælingar.
Fréttamaður Mbl. átti í gær
tal við Gissur Sigurðsson, for-
mann Meistarafélags húsasmiða
um mál þetta. Sagði hann að
samhliða kaup og kjarasamn-
ingi, sem gerður hefði verið við
sveina í sumar, hefði verið gerð-
ur nýr málefnasamningur, sem
kvæði allítarlega á um sam-
skipti sveina og meistara. Einn
þáttur þessa samnings var um
framkvæmd á uppmælingum.
Gissur sagði að á undanförn-
um árum hefði orðið nokkuð
tíðir árekstrar í sambandi við
uppmælingar og túlkun ákvæð-
isvinnutaxtans. I mörgum tilfell-
um hefði þessi ágreiningsmun-
ur ekki komið fram fyrr en út-
reikningar uppmælingafulltrúa
komu, Og þá verkin komin á
það stig, að erfitt var að gera
sér grein fyrir öllum kringum-
stæðum og hvað unnið hefði ver-
ið. f eldri samningi var gert ráð
fyrir einhliða uppmælingu full-
trúa sveina. Meisturum fannst
sá háttur hins vegar í alla staði
óviðunandi, enda verður að telja
óeðlilegt að fulltrúi launþega
framkvæmi slík störf einn.
Vegna þessa lagði meistara-
félag húsasmiða mjög mikla
áherzlu á að fá í samninga
ákvæði um að þegar mæling er
framkvæmd skuli fulltrúi meist-
arafélagsiris jafnan vera við-
staddur og fylgjast með mæling-
unni á vinnustað. Hann athugax
að rétt einingarverð séu notuð
og reiknar út allar mælingar.
— Hvernig hagið þið svo fram
kvæmd á uppmælingum?
— Meistarafélagið hefur ráðið
Þórð Jasonarson, byggingafræð-
ing, sem fulltrúa sinn og er starf
inu hagað þannig: Þegar beðið er
um uppmælingu, fara fulltrúar
beggja félaganna á vinnustaðinn,
mæla verkið og skrifa allt sem
unnið hefur verið. Síðan reiknar
fulltrúi trésmiða verkið og skil-
ar síðan útreikningum sínum til
fulltrúa meistara, sem ber sam-
an „upptökuna", athugar, að rétt
einingarverð séu notuð, og reikn
ar hana út eins og ég sagði áðan.
Ef ekkert er athugavert þá
stimplar hann uppmælingarreikn
inginn með endurskoðunarstimpli
Meistarafélags húsasmiða og er
þá mælingin tilbúin til inn-
heimtu. Ef ágreiningur er um
skilning á verðskránni þá er hon
um hins vegar vísað til verð-
skránefnda, sem þegar taka mál-
ið til meðferðar.
— Skapar þetta fyrirkomulag
þá ekki mun meira öryggi í því,
að uppmælingar séu réttar?
— Já, tvímælalauat ér það
mjög mikið öryggi, og þá sér-
staklega fyrir húsbyggjendur eða
verkkaupann, sem í fæstum til-
fellum hefur þekkingu eða að-
stöðu til að sannprófa, hvort
hann er að greiða réttan reikn-
••• ■$•••• •••.AJSW■ • y.sxw • «X-'S-
Gissur Sigurðsson
ing. Þar sem verðskrá í húsa-
smíði er mjög fjölþætt, og mörg
og breytileg einingarverð, hlýtur
það að vera mikilsvirði að þessi
þjónusta sé framkvæmd af
manni með fagþekkingu og kunn
ugleika á verðskránni.
Þar fyrir utan er ekki hægt að
viðurkenna það fyrirkomulag, að
framkvæmdar séu vandasamar
uppmælingar og útreikningar á
vinnu fyrir tugi milljóna króna
árlega, einhliða af fulltrúa þeirra
sem verkið vinna, án endurskoð
unnar. Rétt er að það komi
greinilega fram, að Meistarafélag
húsasmiða viðurkennir enga upp-
mælingu í húsasmíði sem rétta
og greiðsluskylda, nema hún sé
stimpluð og árituð af endurskoð
anda félagsins, sagði Gissur Sig-
urðsson að lokum.