Morgunblaðið - 13.10.1962, Blaðsíða 13

Laugardagur 13. október 1962
MORCIJISBL 4Ð1Ð
13
'N
Y
VH) HITTUM þá fyrir framan
Hótel Borg. f>eir eru báðir stór-
ir og miklir á velli. Þeir eru líka
stórskornir og stórkallalegir.
Hatta hafa þeir sérkennilega.
Hattur annars, sem er templari
er nokkuð tekinn að snjást og
brotið á honum var kallað brenni
vínsbrot þegar ég var strákur.
Hattur hins, sem er ekki templ-
axi, iíkist einna (helzt illa útroðn
um heypoka og ,börðin slúta nið-
ur allt í kring.
—Þetta er gení og þetta er
vinur minn, heimsfrægur sund-
garpur og björgunarmaður, en
þú verður að fara vel með þenn
an mikla kraft, sagði sá með hey-
pokahattinn og lagði höndina ,með
þróttmiklu taki á öxl mína.
Þetta var Jóhannes Kjarval list
málari sem mælti þessi al-
vöruþrungnu orð. Og vinur hans
templarinn, sem hjá okkur stóð
var Árni J. Johnsen í Vestmanna
eyjum. Það höfðu tekizt samning
ar með okkur þessum þremur að
ég skyldi hafa stutt samtal við
Árna í tilefni díötugsafmælis
hans, sem er í dag.
Glettnin skein úr svip þeirra
félaganna er ég spurði þá hvort
þeir hefðu lengi þekkzt og þá
kannski brallað eitthvað saman
hér í gamla daga.
— Brallað, o, já og já, sagði
Árni. Við gerðum allt mögulegt
sem ungir menn þá gerðu.
Skemmtum okkur á veraldar-
vísu og eltum stelpur.
-— Já, steipur, sagði Kjarval
og ýtti vini sínum inn í bílinn
og skipaði bilstjóranum að aka
af stað.
það ómetanlegur styrkur að hafa
notið aðhlynningar kvenna, fyrst
ágætrar móður, síðan ástríkrar
eiginkonu og loks Olgu, er halla
tekur undan fæti. Hafa þau átt
2 syni og alið upp 5 fósturbörn,
sem eru öll komin til manns utan
eitt, sem fórst af slysförum.
— Og hvað kom til að þú hófst
ræktunarstörfV spyr ég Árna.
— Ég geri ráð fyrir að konan
hafi ráðið mestu um það.
— Hvað voru gróðurhúsin stór
og hverning voru þau hituð upp?
— Þetta voru tvö hús, 5x30 m
að stærð hvort um sig. Húsin
voru ekki hituð upp enda rækt
uðum við þar fyrst og fremst rós
ir og blómlauka. Svo höfðum
við kýr og kindur. Segja má að
gróðurhúsin væru fremur til
ánægjuauka og tómstundagamans
en til raunverulegs lífsviðurvær
is. í sambandi við þau rákum
við þó blómabúð í Vestmanna-
eyjum, sem ' daglegu tali er köll
uð Happó. Dregur nafn sitt af
því að við höfðum afgreiðslu
happdrættis Háskóla fslands. Auk
happdrættisíns hafði ég á hendi
fréttaþjónustu fyrir útvarpið. En
ég var rekinn frá því starfi þegar
farið var að borga fyrir það. Jón
as Þorbergsson vildi ekki hafa
mig af því að ég var Sjálfstæðis
maður.
Söng með kór.
— Og þú fórst snemma að taka
þátt í félags- og skemmtanalífi í
Eyjum, Árni?
— Já, ég hef nú t.d. verið við
söng í 58 ár, byrjaði 12 ára gam
@11 og ég nef sungið á 50 þjóð-
löðrið gekk yfir okkur. En iw
tók ég þá ákvörðun að sleppa
ekki frænaa mínu^n, heldur
sökkva með honum. Þegar ég
hafði ákveðið þetta féll yfir mig
slík ró að því verður ekki lýst
og raunar fnnn ég til innri vel-
líðanar. Ég var að hugsa um það
eitt að ég vonaðist til að mér
tækizt að lifa það að við sykkj
um til botns þannig að ég gæti
lagt okkur til á kristilegan hátt.
En einmitt þá kom björgunin.
Menn voru ekki að óþörfu að
flana út á dekk á skipum sem
lágu á höfninni í þvílíku ofsa-
veðri og kuida. En einhver ann
arlegur máttur hafði rekið einn
skipsmann á hinu danska skipi
út á þilfarið og hann leit út fyr
ir lunninguna og sá okkur þar
bröltandi í sjónum. Þetta varð
okkur til lífs Þegar við komum
upp í skipið var mér fengið eitt
hvert vínsu’.l að drekka og svolgr
aði ég það og náði mér fljótt.
Mér datt e.kki annað í hug en
að félaga mínum yrði gefið eitt
hvert brenn.ivínstár til þess að
koma lífi í liann því hann var
orðinn kaldur og stirður og með
lítilli meðvitund. Ég sá þá hella
einhverju ofan í hann og spurði
hvað þetta væri. „Det er torske
tran“ (þorskalýsi). Mér lá við að
rjúka upp í vonzku, hélt það
hafa lítið að segja að hella
þorskalýsi ofan í hálfdauðan
manninn. En það mun nú einmitt
hafa verið lýsið sem bjargaði
honum og varð honum hitagjafi
í skrokkinn eftir volkið í sjón-
um.
ætti mig við uð deyja
með félaga mínum
— segir Árni J. Johnsen sjötugur
— En farðu varlega með þenn-
an mikla kraft, þrumaði Jó-
(hannas Kjarval um leið og 79 af
stöðinni, (það er raunar einn
slíkur á BSR) brunaði suður
Pósthússtræti.
Nokkru síðar hittumst við
Árni tveir emir, hann nýkominn
úr ferðalagi um Suðurlandsundir
lendi þar sem hann hafði setið
veizlur og fagnaði Sjálfstæðis-
manna í Suðurlandskjördæmi,
en ég af hrossaþingi norðan úr
Húnavatnssýs iu.
Við leiðinlegir.
Okkur kom saman um að byrja
á því að vera leiðinlegir og rekja
í stórum dráttum lífsferilssögu
Árna J. Johnsen. Hann er fædd
ur og uppalinn í Vestmannaeyj-
um og hefur lengstum alið þar
aldur sinn. Árni er af þekktri
ætt verzlunannanna og því eðli-
legt, er hann hafði lokið barna-
skólalærdómi að hann héldi til
náms í verzlunarfræðum. Fyrst
gekk hann í Verzlunarskólann í
Reykjavík en síðan hélt hann ut
an til Kaupmannahafnar og lauk
þaðan verzlunarskólaprófi eftir
að hafa stundað þar tveggja ára
nám. Eftir heimkomuna frá Höfn
tók Árni til starfa við verzlun
foreldra sinna sem Gísli bróðir
hans veitti þá forstöðu. Árni
kvæntist Margréti Jónsdóttur úr
Suðurgarði og hófu þau hjón bú
skap á landsvísu sem annars var
fremur lítill í Eyjum. Þau reistu
fyrstu gróðurhúsin þar og eru
þau rekin enn þann dag í dag
af börnum Árna og Margrétar.
Konu sína mlssti Árni Árið 1948.
Hann eignaðist 6 börn í hjóna-
bandi og eru þau öll á lífi. Ein
dóttir þeirra er nú hjúkrunar-
kona í Afríku. Eftir lát konu
sinnar tók Árni að búa með Olgu
Karlsdóttur en hún var ekkja
Guðfinns Gvðmundssonar skip-
stjóra. Tók Árni fram sér-
staklega hve honum hafi verið
hátíðum, nú seinast í siimar og
oftast hef ég þá verið einsöngv-
ari með kór.
— Og fleiri félagsmál?
■— Ég hef unnið allmikið acf
bindindismálum um 30 ára skeið.
— Er það þá svo Árni að þú
hafir aldrei bragðað vín um æv-
ina eða ert þú einn þeirra, sem
lært hefur af reynzlunni?
— Ég er einn af reynslumönn
unum. Það má segja um mig eins
og ChurchiU að ég var two bottle
man á tímabiii.
— Og nú hefur þú ekki smakk
að vín í 30 ár?
— Jú, það féll ofurlítill tími
úr. Það mun hafa verið á stríðs-
árunum síðarí.
— Og hver voru tildrög þess?
— Ég var hér staddur í Reykja
vík að skemmta mér með nokkr
um góðkunningjum að lokinni
fermingarveizlu. Fólkið var kom
ið í gott skap, orðið vel hýrt af
víni, en þar kom að birgðirnar
þraut og var mér þá einum treyst
til þess að fara og kaupa brenni
vín um nótlina þar sem ég var
bláedrú. Ég keypti einar 5 eða
6 flöskur l)já konu sem stund-
aði þá iðju að hjálpa mönnum í
vandræðum sem þessum. Kona
þessi var kölluð amma. Eftir að
ég kom með birgðirnar tók ég
að dreypa á þeim með félögum
mínum, hélt ég hefði í öllu tré
við helvitis brennivínið eftir
margra ára bindindi. En sá glaðn
ingur kostaði mig samt þrjú
ár. Ég rak fiskverzlun hér í
Reykjavik og ætlaði raunar að
flytja hingað en konan vildi vera
kyrr í Vestmannaeyjum og ég
gat ekki hugsað mér að búa hér
og eiga fjölskyldu mína þar úti.
— En svo við komum að kunn
asta þættinum í lífi þínu, Árni,
björgunarstarfinu, hvar lærðir
þú sund?
— Ég lærði byrjunaratriðin hjá
Gísla bróðir mínur, en síðan hjá
Brynjólfi Ólafssyni lækni. Björg
unarsund lærði ég svo úti í Dan
mörku.
— Og hver var þín fyrsta björg
un?
Strákurinn er eun sprækur.
—Hún var 1913. Ég bjargaði
þá strákpatta, Páli Scheving.
Hann er núna formaður Sjálf-
stæðisfélagsins í Vestmannaeyj-
um og hann er enn við góða
heilsu, strákurinn. Þetta var
raunar einkcnnilegt atvik. Ég var
þá nýkominn heim frá Kaup-
mannahöfn og var tekinn til
starfa við verzlunina hjá Gísla
bróður. Þetta kvöld átti að vera
ball hjá kvenfélaginu Líkn. Þessi
böll voru kölluð líknarböll, sagði
Árni og brosti glettnislega í kamp
inn. Ég var boðinn á þetta ball,
auðvitað sem forframaður kaval
er og dansherra frá Kaupmanna-
höfn og hlakkaði ég heil ósköp
til fararinnar. Þegar leið að lok
un skrifstofunnar bað Gísli mig
að fara upp á bæjarfógetakontór
og afrita dóm. Ég hafði nú raun
ar hugsað mér að fara heim og
klæðast mínu fínasta pússi fyrir
ballið. En ég hafði vanizt því
að hlýða yfirboðurum mínum,
jafnvel þótt bróðir minn væri og
því fór ég af stað til þess að
afrita dóminn. En það gerði ég
þó sárgramur og bölvandi. Er ég
var kominn skammt á leið var
eins og mér væri skipað að snúa
við. Ástæðan til' þess var engin
það ég veit. Og ég stefndi niður
á bryggju. Mér lá á að afrita
dóminn til þess að geta sem fyrst
komizt heim og búizt á ballið
sem ég hlakkáði svo mikið til.
En við þetta gat ég ekki ráðið.
Þegar ég kom niður á bryggj-
una var kallað að einhver hefði
fallið í sjóinn. Ég hljóp til og
spurði hvar hann hefði fallið og
var bent á staðinn. Ég snaraðist
umsvifalaust út í þótt austan rok
væri og kolaniyrkur. Þá voru eng
ir hafnargarðar í Vestmannaeyj
um en mikið sog og sjógangur
inn í höfnma. Og það var eins
og lánið léki við mig, því um leið
og mér skaut upp úr kafinu eftir
stökkið kom drengurinn upp á
milli handa minna. Hann var þá
kominn að því að sökkva í
þriðja sinn og hefði svo farið
hefði hann ekki átt afturkvæmt
til lífsins.
— Og þú hefur hlotið af-
rekslaun fyrir björgunarstörf
Árni?
— Já, rétt er það. Ég á hérna
einhvers staðar silfurhlunka sem
mér hafa varið veittir fyrir björg
unarafrek. Pá fékk ég einu sinni
500 kr. danskar fyrir björgun úr
hetjusjóði Carnegies.
— Hvað teiurðu erfiðasta sund
þitt Árni?
Sætti mig við dauöann.
— Það r.iuB hafa verið ein-
hverntíma á árunum skömmu
eftir fyrra stríð. Þá var ég raun
ar búinn að gefa upp alla von.
Ég var þá 4 sundi með félaga
minn í hartnær klukkustund og
þá var óhemju norðan gaddur.
Þetta var i Vestmannaeyjahöfn.
Við vorum á leið út í skip, tveir
saman á báti. Maður var ungur
þá og helvíti hraustur og þoldi
flest en þá hvolfdi undir okkur
bátnum. Ég tók þennan félaga
minn, á björgunarsund og ætlaði
minn á björgunarsund og ætlaði
að ná út í skip sem lá í höfninni.
Og hófst nú baráttan, sem stóð í
nær klukkustund. Þegar ég lærði
björgunarsuntíið úti í Danmörku
var okkur kennt að losa okkur
við menn sem við værum með
á sundi, ef svo illa færi að við
sæum fram á að ella myndu báð-
ir drukkna. Takið sem notað er
til þess að losa sig er heldur
óhugþekkt og var ég að hugsa
um það eftir að mér fannst ég
að þrotum komiiin hvað ég ætti
að gera. Ég var órólegur og nokk
uð kvíðinn. Við vorum komnir
út að skipinu en gátum ómögu
lega komizt um borð af sjálf-
dáðum. Eins og ég sagði var
grenjandi norðan gaddur og sæ-
Björgun við Eldey.
— En þú stóðst fyrir allmörg
um björgunarleiðöngrum og leit
arleiðöngrum að bátum sem var
saknað. Hverja telur þú hættu-
mestu för þína þannig?
— Ætli það hafi ekki verið
1939. Þá voru 7 menn tepptir úti
í Eldey. Þeir voru þar til súlna.
Við fórum 12 saman í þann leið-
angur og ég hafði fararstjórn á
hendi. Við v.jrum 5 með tvo báta
undir eyjunni og tókum á móti
súlunni eftir að þeir sem upp í
eyjuna fóru létu hana detta fram
af berginu og í sjóinn. Þá skall
skyndilega á austan ofsaveður og
taldist mér þá svo til að félagar
okkar, sem voru uppi í eyjunni
mundu þurfa hálfa klukkustund
til þess að komast niður á svo-
kallaðan Steðja, þar sem venja
var að leggia að og taka menn
um borð. V.ið vorum 5 í litla ára
bátnum og mótorbát nokkuð stór
um. Ég gaf nú þeim sem uppi
voru merki um að koma niður.
En það sem venjulega tók hálfa
klukkustund tók nú 2% klst. Þá
hafði veðrið enn versnað og leizt
nú flestum svo að gjörsamlega
væri ólendandi við Steðjann, sem
er áveðurs. Það var því allt út-
lit fyrir að þessir sjö menn, sem
voru í eyjunni myndu þar allir
farast, því þijr voru orðnir Kund
blautir, skjól ekkert að hafa og
vart nema einn eða tveir þeir
allra hraustustu sem mundu hafa
haft sig upp á eyjuna aftur. Út -
litið var því ekki gott og nánast
óðs manns æði að reyna að lenda
við Steðjann. Ég ákvað þó að
gera þetta og bað um menn mér
til liðs. En sagði þeijn að klæðast
öllum björgunarvestum áður en
farið væri niður í litla bátinn. Á
þann hátt gætu þeir bjargast með
því að láti sig reka út með eyj
unni en þar mundi mótoristinn á
mótorbátnum vera fyrir og týna
þá upp ef ílla færi. Sjálfur fór
ég ekki í björgunarvesti, enda
var ég ákveðinn í því, ef þessi
tilraun mistækist þá ætlaði ég
mér ekki að koma lífs úr þeirri
för, þvi satt að segja gerði ég
ekki ráð fyrir að neinn myndi
bjargast ef báturinn sykki und-
an okkur og mennirnir næðust
ekki úr eyjunni. Mig langaði ekki
til að koma heim og hafa drepið
af mér 11 menn. En þetta tókst
til allrar blessunar giftusamlega.
Við rerum upp að Steðjanum og
þá var eins og máttarvöldin gæfu
okkur nokkurra mínútna hlé svo
mönnunum tókst að stökkva um
borð og okkur að ýta frá, en síðan
rauk veðrið upp með sama ofs-
anum og áður.
Framhald á bls. 23