Morgunblaðið - 19.10.1962, Blaðsíða 17

Föstudagur 19. október 1962.
íumrcr’wnr. AÐIÐ
17
Rætt um ráðherraábyrgöarlög
og landsdóm á Alþingi
Úruggur gjaldeyris-
forði meginforsendan
Á FUNDI efri deildar Alþingis
í gær gerði Bjarni Benediktsson
dómsmálaráðherra grein fyrir
þrem stjórnarfrumvörpum, um
landsdóm, um ráðherraábyrgð og
um öryggisráðstafanir gegn
geislavirkum efnum.
Ruddi brautina fyrir eiginlegu
þingræði
Bjarni Benediktsson dómsmála
ráðherra rakti í upphafi máls síns
stuttlega hinn sögulega aðdrag-
anda ráðherraábyrgðanna. Kunn-
ara væri en frá þyrfti að segja,
að langan tíma hefði tekið fyrir
þjóðþing að ná úrslitavaldi um
skipan ríkisstjórna. En í þeirri
baráttu og ekki sízt í Bretlandi,
þar sem brautin
var rudd í þessu
efni, höfðu þjóð-
þingin þann hátt
á að koma fram
ábyrgð gegn ráð
herrum -m máls
höfðun og leiða
ráðherrana fyrir
sérstakan dóm-
stól, sem var
öðru vísi skipaður en hinir venju
legu dómstólar í landinu. Og þar
sem ábyrgð var oft fast fram
haldið og einkum til að byrja
með, meðan enn voru áhöld um
það, hvort þingið ætti að ráða
meiru um ráðherraval eða kon-
ungur, eru þess dæmi t. d. frá
Noregi, að slík málshöfðun hafi
beinlínis rutt brautina fyrir
eiginlegu þingræði í okkar merk-
ingu.
Raunin hefði nú orðið víðast
hvar orðið sú, að eftir að þing-
ræði hlaut fulla viðurkenningu,
hafi ákvæðin um sérstök ráð-
herraábyrgðarlög og sérstakan
dóm, sem ætti að fjalla um mál,
sem þjóðþing höfðaði á hendur
ráðherra fyrir embættisafbrot
þeirra, misst verulegan hluta
gildis síns, svo að einungis séu
örfá dæmi þess úr stjórnskipun-
arsögunni á síðari áratugum að
þessum ákvæðum hafi verið
beitt. Þingræðisábyrgðin hefur
verið látin nægja.
Það er einnig eftirtektarvert,
að allan þann tíma, sem þingræði
hefur staðið hér, nú í rúma hálfa
öld, hefur aldrei verið höfðað
mál fyrir landsdómi gegn ráð-
herra og meira að segja aldrei
komið fram tillaga um það á
Alþingi. Hefur þetta svo orðið
til þess, að sú löggjöf, sem í
fyrstu var sett, bæði um lands-
dóm og sérstök ráðherraábyrgð-
arlög hefur orðið úrelt. Aldrei
hefur reynt á framkvc;—d henn-
ar og þó það hafi raunar verið
ljóst, þegar eftir setningu hennar
1905, að hún var verulega gölluð,
hefur aldrei reynzt þörf á því
að endurskoða hana, af því að
þetta hefur nánast verið dauður
bókstafur, það var því eðlilegt
að Alþingi skyldi samþykkja
fyrir tveim árum tillögu um að
skora á ríkisstjórnina að endur-
skoða löggjöfina um landsdóm.
Flutningsmaður tillögunnar var
Ólafur Jóhannesson prófessor og
varð úr að honum var falið að
hafa endurskoðunina með hönd-
um. ^
Skipan dómsins aðalatriðið
í löggjöf sem þessari kvað ráð-
herrann augljóst, að endalaust
mætti deila um einstök atriði, en
þó vildi hann lýsa þeirri skoðun
sinni, að frumvarpið væri vel og
vandlega samið og sú skipan, sem
það er
Vikudagur
i dag
Xr
. K. 1
*
i
Aldarspegl
Getraunin um PRINZINN.
Vetrartízkan (margar myndir).
Spennandi saga eftir
séra Sigurð Einarsson í Holti.
Deyfilyf og örvandi pillur.
Smásögur, framhaldssagan o. m. fl.
VIK/U
upp á væri stungið, vel viðhlít-
andi og ætti að tryggja nægilegt
réttaröryggi. Aðalvandinn í þess-
um efnum væri að sjálfsögðu sá,
hvernig skipan landsdóms ætti
að vera. Hér væri lagt til, að
hann verði skipaður 15 mönnum,
þar af 7 löglærðum, öllum hæsta-
réttarómurunum fimm, yfirsaka-
dómaranum í Reykjavík og deild-
arforseta lagadeildar Háskólans
og svo 8 mönnum kosnum af sam
einuðu þingi með hlutfallskjöri
til 6 ára í senn. Þessi skipan ætti
að tryggja annars vegar, að ekki
sé hætta á því, að pólitískt of-
stæki geti ráðið dómfellingu, en
hins vegar að nokkuð rýmri sjón-
armið geti komið til, heldur en
gilda mundu, ef einungis lög-
lærðir embættismenn ættu að
fjalla um málið. Frumvarpinu
var vísað til 2. umræðu og alls-
herjarnefndar.
Ráðherraábyrgðir
Þá mælti Bjarni Benediktsson
dómsmálaráðherra einnig fyrir
frumvarpi um ráðherraábyrgðir.
Kvað hann það náskylt frum-
varpinu um landsdóm og hefði
sér þótt einsýnt, að endurskoðun
þeirra laga færi fram samtímis
og hefði Ólafur Jóhannesson
prófessor einnig haft það með
höndum. Þau lög hefðu einnig
frá upphafi verið stórlega gölluð
og sætt gagnrýni í hópi lögfræð-
inga, meir þó af formsástæðum
en efnis. Ólafur hefði leyst end-
urskoðunina ágætlega af hendi,
sem hans hefði verið von og vísa.
Þó hefðu nokkrar breytingar
verið gerðar á frumvarpinu í sam
ráði við höfund þess og þær ekki
valdið neinum ágreiningi.
Auðvitað mætti um það deila,
hvort þörf væri á sérstökum ráð-
herraábyrgðarlögum, þar sem
einsýnt væri, að þeir eins og
aðrir væru undirseldir hinum al-
mennu hegningarlögum um sín-
ar athafnir. T. d. hefðu þrálátar
deilur orðið um það í Danmörku.
En þar sem skylt væri samkvæmt
stjórnarskránni að hafa sérstök
lög um ábyrgðir ráðherra færi
að öllu leyti betur að hafa þau
vel samin og framkvæmanleg en
illa samin og óheppileg.
Ekki kvað dómsmálaráðherra
um miklar efnisbreytingar að
ræða. Þó væri í gildandi lögum
gert ráð fyrir, að ráðherra bæri
ábyrgð á stjórnarathöfnum ann-
ara ráðherra, ef hann hefði ekki
gert sérstakar ráðstafanir til að
firra sig ábyrgðinni. Ljóst sé, að
slík ábyrgð nái lengra en almenn
pólitísk ábyrgð nái og lengra en
réttarvitund almennings segir til
um. í frumvarpÍMu séu þessi
ákvæði gerð þrengri. Þar þarf
ráðherra beint að hafa stuðlað
að athöfninni, til að hann beri
slíka ábyrgð. Kvaðst dómsmála-
ráðherra hljóta að mæla með
þessari breytingu og telja hana
í samræmi við almennar ráttar-
farshugmyndir og þá pólitísku
ábyrgð, sem hlyti að þróast þar
sem samsteypustjórnir væru lang
varandi eins og hér á landi.
Frumvarpinu var vísað til 2. um
ræðu og allsherjarnefndar.
Öryggisráðstafanir
gegn geislavirkum efnum
Loks mælti Bjarni Benedikts-
son dómsmálaráðherra með frum
varpi um öryggisráðstafanir gegn
jónandi geislum frá geislavirk-
um efnum eða geislatækjum.
Kvað hann frumvarpið hafa hlot-
ið rækilegan undirbúning sér-
fræðinga og meðmæli landlækn-
is. Fjallaði það eingöngu um
nauðsyn þess, að yiðhafðar séu
sérstakar öryggisráðstafanir í
meðferð geislavirkra efna og ör
yggistækja og því ekki fyrir aðra
en sérfræðinga að fjalla um það.
Frumvarpinu var vísað til 2.
umræðu og heilbrigðis- og fé-
lagsmálanefndar.
Á FUNDI neðri deildar Alþingis
í gær gerði Eysteinn Jónsson
grein fyrir frumvarpi um efna-
hagsmál, er allir þingmenn Fram
sóknarfokksins í deidinni eru
flutninsgmenn að.
Kom til hvassra rökræðna
milli hans og Gylfa Þ. Gíslasonar
viðskiptamálaráðherra. Sam-
þykkt var að vísa frumvarpinu
til>2. umr. og fjárhagsnefndar.
Stefnubreyting
í lána og vaxtamálum.
Eysteinn Jónsson (F) kvað
efni frumvarpsins um efnahags-
mál vera að
færa vextina í
það horf, sem
þeir voru, áður
en efnahagsráð-
stafanir ríkis-
stjórnarinnar
voru gerðar. Og
í öðru lagi að
hætt verði að
draga sparifé
landsmanna inn í Seðlabankann
út úr sparisjóðunum, innláns-
deildum kaupfélaganna og við-
skiptabönkunum. Þessi aðferð sé
liú notuð til að þrengja að ein-
staklingum og atvinnufyrirtækj-
um með tilbúnum lánsfjárskorti,
sem byggist á því að frysta hluta
af sparifjáraukiningunni. En jafn
framt því léti ríkisstjórnin Seðla-
bankann lána miklu minna en
áður út á verðmæti landbúnaðar
Og sjávaraurða.
Verði frumvarpið samþykkt
gerist það m.a., að útlánavextir
fara niður í 8% hæst, vextir af
afurðavíxlum lækka niður í 5 til
5JÆ% úr % 7—8t4%, vextir og
lánstími stofnlánasjóða landibún-
aðarins, fiskveiðasjóðs, bygging-
arsjóðs fyrir kauptún og kaup-
staði, raforkusjóðs og byggingar-
sjóðs verkamanna verða eins og
áður. Ríkisstjórnin verður að
hætta að láta frysta i Seðlabank-
anum hluta af sparifjáraukning-
unni, og útlánamöguleikar aukast
að sama sakpi.
Taldi hann að nauðsynlegt
væri að ráðstafanir væru gerðar
til að styðja einstaklingsfram-
tak og félagsframtak hinna
mörgu, er vilja bjarga sér og
vera efnalega sjálfstæðir, —
nota í því skyni hikdaust það
fjármagn, sem myndast í landinu.
Þá yrði að gera ráðstafanir til
að beina eðlilegum hluta af spari
fjáraukningunni í landinu til
stuðnings þeim framkvæmdum
og þeirri uppbyggingu, sem
mestu máli skiptir.
Vantar grein I frumvarpið.
Við'skiptamálaráðherra Gylfi Þ.
Gíslason, kvað það undarlegt
heita, að frumvarpið skyldi ekki
vera betur samið, þegar haft
væri í huga, að ellefu manns, hið
mesta mannval, stæðu að því.
Aðalefni þess væri að lækka út-
lánsvextiná og hins vegar að
breyta reglum um bindingu spari
fjárins í Seðlabankanum. Hins
vegar hefði algjörlega vantað
grein og tilsvarandi skýringar i
greinargerð þess efnis, að til
þess hefði verið ætlazt, að inn-
lánsvextir lækkuðu hlutfallslega
jafn mikið, því ella hefði það
leitt til stórkostlegs hallarekst-
urs í ollu banka- og sparifjár-
kerfinu.
Gerði viðskiptamálaráðherra
síðan grein fyrir, hvaða þýðingu
slik vaxtalækkun mundi hafa
fyrir sparifjáreigendur. Athugun
hefði farið fram á því, hve miklir
vextir hefðu verið greiddir spari-
fjáreigendum af bönkum og spari
sjóðum frá 20. febr. 1960 til loka
síðasta mánaðar, eða með öðrum
orðum þann tíma, sem núverandi
vaxtakjör hefðu gilt. Nemur sú
upphæð alls 476,6 millj. króna,
en miðað við vaxtafótinn sem
gilti fyrir þann tíma
og í frumvarpinu er lagt til að
lögleiddur verði á ný, 3>20,6
millj. kr. Nákvæmar tölur eru
ekki til um vaxtagreiðslur inn-
lánsdeilda kaupfélaganna, en
gera megi ráð
fyrir að með
því að telja
þær með heild-
armismunur-
inn þetta tíma-
bil 170 millj. kr.
Og það eru þess
ar 170 milljón-
ir, sem fram-
sóknarmenn
telja, að sparifjáreigendur hefðu
ekki átt að fá og hefðu ekki feng
ið, ef Framsóknarflokkurinn heði
ráðið stefnunni.
En þegar haft er í huga, hvern
ig sparifjáreigendur hafa verið
leiknir ekki aðeins undanfarin
ár heldur áratugi, þarf ekki
mörgum orðum um það að fara,
hvílíkt geysiréttlætismál var að
rétta hag þeirra eins og gert hef-
ur verið.
Þá upplýsti ráðlherrann, að í
lok síðasta mánaðar hefði spari-
féð numið 3501 millj. kr. og hefði
það aldrei verið meira í sögu
íslenzku þjóðarinnar. Gera megi
ráð fyrir, að meðalinnstæða
verði á næsta ári um 3900 millj.
kr. Þannig megi gera ráð fyrir,'
að þessi 2% vaxtalækkun. sem
í frumvarpinu er lögð til, muni
svipta sparifjáreigendur 78 millj.
kr. á næsta ári. Taldi ráðherrann
rétt, að þetta kæmi skýrt fram,
svo að menn gætu kynnt sér,
hvað fælist í raun og veru í frum
varpinu.
Hvers vegna?
Enn upplýsti ráðherrann, að í
lok síðasta mánaðar hefði inn-
borgað sparifé frá bönkum og
sparisjóðum, samkvæmt reglum
er þar um gilda, numið 489 millj.
108 þús. kr. og skiptist svo: Frá
bönkum og sparisjóðum í Reykja
vík. 341.961 þús. kr. Frá útibú-
um bankanna og sparisjóðum ut-
an Reykjavíkur 65.719 þús. kr.
og frá innlánsdeildum kaupfé-
laganna 6.828 þús. kr.
Eðlilegt er, að menn spyrji:
„Hvers vegna hafa verið settar
reglur um, að hluti sparifjáraukn
ingarinnar skuli leggjast inn í
Seðlabankann? Er núverandi rík
isstjórn tók við völdum, átti þjóð
in engan gjaldeyrisvarasjóð, held
Ur skuldaði lausaskuldir erlend
is. Slíkan gjaldeyrisvarasjóð
varð að byggja upp með hluta af
sparifjáreign landsmanna. Því á
sama hátt og öllum er ljóst, að
einstaklingarnir geta ekki eign-
ast sparifjárinnstæðu nema með
þvi að leggja til hliðar ákveðinn
hluta tekna sinna, getur þjóðfé-
lagið ekki komið upp slíkurn
gjaldeyrisvarasjóði nema með
því að leggja til hliðar ákveðinn
hluta af sparifjáraukningu lands
manna.
Hvernig er fjármunum
Seðlabankans va»ið?
Gjaldeyrissjóðurinn nemur nú
816 millj. kr.
Eysteinn Jónsson sagði, að það
væri ekki undirrót verðbólgu að
lána út allt spariféð. Er það út
af fyrir sig rétt, ef ekki þarf að
auka gjaldeyrisforðann. En það
er ekki hægt hvorttveggja í senn,
það er sama og að gera tilraun
til að nota sömu peningana
tvisvar. *
Seðlabankinn hefur yfir að
ráða seðlaveltu að upphæð 600
milj. kr. eigið fé um 200 millj.
kr. og sparifé mótvirðisfé svo-
nefnt 350 millj. kr. og sparifé
tæpl. 500 millj. kr. eða samtals
um 1650 millj. kr.
En hvernig er því varið?
Fyrst og fremst til útlána, til
kaupa á afurðarvíxlum sjávar-
útvegsins og landbúnaðarins og
i gjaldeyrisforðann. 15. okt. sl.
höfðu verið lánaðar til landbún-
aðarins 258 millj. kr. og til sjáv-
arútvegsins 563 eða samtals 821
Framh. á bls. 23