Morgunblaðið - 27.10.1962, Blaðsíða 3

Laugaí'dagur 27. október 1962
MORGTNfíT 4 fílÐ
3

Við hðfðum þrjú tæki,
skðflu, reku og járntein
25 ára afmæli l_}ósafossstöðvarinnar minnzt
í FYRRADAG hélt Rafveita
Reykjavíkur upp á 25 ára
afmæli Ljósafossstöðvarinnar
með hádegisverði fyrir starfs-
fólkið við virkjanirnar þar
eystra. Var hófið haldið í
húsakynnum mötuneytisins að
Irafossi.
Steingrímur Jónsson rakti
frumsögu virkjunarinnar, en
1923 fól ríkisstjórnin Vega-
málastjóra að láta fram-
kvæma mælingar kringum
Sog með virkjanir þar í huga.
1924 kom svo fram áætlun um
virkjun við Efra-Sog, þar sem
nú er Steingrímsstöð, en virkj
unin ekki talin tímabær. 1927
hófust svo mælingar þar að
nýju og jafnvel voru sprengd
prófgöng inn í Dráttarhlíðina,
en það var ekki fyrr en 1933
þegar lögin um Sogsvirkjun
komu, að verulegur skriður
kom á málið. Þá voru fengnir
hingað norskir sérfræðingar,
og með þeim áratuga reynsla
þeirra, sem við höfum búið
að síðan. Með þessari virkjun
var áætlað að fjórfalda raf-
orkuna á þessu svæði. enda
efuðust lánveitendur um að
grundvöllur væri fyrir svo
miklum virkjunarframkvæmd
um hér. En allir vita hver
reynslan hefur orðið.
Sigurður Ólafsson, verkfræð
ingur og Hjörleifur Hjörleifs-
son, skrifstofustjóri, unnu á-
samt þriðja manni að undir-
stöðurannsóknum þar eystra á
árunum 1932 til 34 og við tók-
um þá þess vegna tali.
— Er ekki margs að minn-
ast frá þessum dögum?
— Jú, ég er nú hræddur
um það, segir Sigurður.
Hérna gengum við um megin-
hlutann úr tveimur sumrum,
og ég held að við höfum verið
farnir að þekkja hverja þúfu
á þessu svæði. Við mældum
allt svæðið ofan frá Efra-Sogi
niður fyrir Kistufoss.
— Voru ekki aðstæður nokk
uð frumstæðar miðað við nú-
tíma tækni?
— Við höfðum þrjú tæki,
skóflu, haka og heljarlangan
járntein sem við notuðum til
að kanna, hvað væri djúpt á
klöpp. Það voru ekki þessi
stórvirku tæki, sem eru notuð
nú á dögum. Eftir að við vor-
um búnir að grafa holu, stóð-
um við vanalega yfir henni í
heimspekilegum umræðum, til
þess að reyna að átta okkur á
því hvort við værum komnir
niður á klöpp, eða hvort þetta
væri bara stór steinn. Sann-
leikurinn er sá, að maður hélt
allan tímann að maður væri
að leika sér, en maður gerði
það eins vel og maður gat.
— Og það hefur allt tekizt
vel, því stöðin stendur enn.
— Já, og raunverulega er
það kraftaverk að það skuli
ekki hafa komið fram nein
villa í þessum mælingum. En
þá var unnið og unnið mikið.
— Komu ekki upp mörg
skemmtileg atvik í sambandi
við þetta allt.
— Ja, það var einu sinni að
Steingrímur var að koma aust
ur með skrifstofustjóra at-
vinnumálaráðuneytisins, segir
Hjörleifur. Sigurður var allt-
af með byssUr með sér, þarna
fyriraustan og af ljúfmennsku
sinni vildi hann endilega
kenna mér að fara með morð-
tólið. Þegar svo Steingrímur
kemur þarna að leita að okk-
ur sér hann þrífót með kíki,
en enga mælingamenn. Von
bráðar kemur hann þó auga
á Sigurð, en við vorum þá
hinum megin við ána. Stein-
grímur sagði ekki annað en
að það mundi vera heppilegra
að láta ekki skrifstofustjórann
sjá vopnin.
— Já, það hefur verið gott
að vinna hjá Steingrími.
— Já, segir Sigurður, það
var sama hverju maður stakk
upp á, þá var alltaf sama svar
ið: „Ef þið haldið að þetta
komi að gagni, þá gerið þið
það“.
— Var ekki mikið að gera
þegar ITorðmennirnir komu?
— Jú, en Sigurður var allt-
af jafn rogginn og keikur,
þó ég sæi ekki fram á hvern-
ig hann ætlaði að Ijúka öllu.
En hann stóð við það allt.
Næst gefum við okkur á tal
við Guðna Björnsson, stöðvar-
stjóra.
— Þú ert búinn að vera
hérna á Ljósafossi lengi?
— Ég kom hingað sem
fimmti vélstjórinn 1943, eftir
að hafa verið fjögur ár á varð
skipunum síðan ég tók vél-
stjórapróf. Þá var Ellert Árna
son stöðvarstjóri.
— Var ekki dálítið _rfitt að
halda stöðinni gangandi á
veturna þá?
— Jú, þegar komu klaka-
stíflur urðum við vélstjórarn-
ir að Tara út á okkar frívökt-
um til að heinsa frá. Ég man
eftir því fyrsta veturinn, sem
ég var hérna. Þá vorum við
nýbúnir að taka þriðju sam-
stæðuna í notkun. Þá stöðvað-
ist hjá okkur í þrjá aga,
fraus alveg niður í „túrbín-
ur“. Við mokuðum alltaf út
úr göngunum, en um leið og
við hleyptum á stoppaðist
það aftur og fraus svo. Svona
gekk þetta í þrjá daga, þang-
að til við komum rennslinu af
stað aftur.
— Þér hefur þá sjálfsagt
ekki litist á blikuna.
— Nei, og mig óraði ekki
fyrir því, að ég ætti þá eftir
að vera hérna í tuttugu ár. I
annað skipti urðum við varir
við truflanir á kerfinu, og álit
um að það væri á leið til
Reykjavíkur, enda kom það
fljótt í Ijós að þar var allt
rafmagnslaust. Þetta var rétt
um hádegið og ég var búinn
að vera á vakt síðan klukkan
fjögur um nóttina. Ég fór
samt af stað og gekk með
línunni á móti flokki úr
Reykjavík, ásamt Höskuldi
Ágústssyni, sem er dælustjóri
á Reykjum núna. Við gengum
héðan gegnum Grafninginn og
svo norður með Úlfljótsfelli.
Milli Úlfljótsvatns og Nesja
var færðin svo slæm, að við
stóðum í hendur milli þess
sem við gátum skriðið ofan
á fönninni. Á Nesjavöllum
var okkur hluti leiðarinnar
búinn og við snerum við án
þess að hafa fundið bilunina.
Við fórum niður að Nesjavöll-
um, og ég hef sjaldan fengið
kærkomnari greiða á ævi
minni.
— Og hér líkar vel að ■ era
hér fyrir austan.
— Já, alla vega hef ég
ílengzt hérna, og hér er fall-
egt. Þetta er orðið þægilegt
núna og heil byggð.
Á leiðinni í bæinn um kvöld
ið tökum við ögmund Sigurðs
son tali, en við höfðum heyrt
að hann nefði átt drjágt starf
í fyrstu háspennulínunni, sem
lögð var þaðan að austan.
—Þú ert búinn að vinna
lengi þarna hjá Rafveitunni.
— Ég byrjaði við mælaupp-
setningu 1926 hjá Nikulási
Friðrikssyni, sem þá var
eftirlitsmaður. 1928 fór ég
svo í verkstjórn hjá geymslu-
húsinu, og við sáum um allar
loftlínur og jarðlínur.
— Og þú fórst svo sem
verkstjóri við að koma upp
háspennulínunni austur að
Sogi?
-O-nei-nei, ég var bara verk
stjóri við að strekkja línuna
á, en það fór annar flokkur
fyrir og setti upp staurana.
Valgarður heitinn Jónsson var
með þann flokk og Jakob
Guðjohnsen, sem núna er raf-
veitustjóri hérna, var íðulega
með þei.a flokki líka. Við byrj
uðum snemma í maí 1935 Og
vorum búnir 20. ágúst. Það
var búið að löfa norsku vérk-
tökunum að þeir skyldu vera
búnir að fá rafmagn austur
þann fyrsta, og það dróst
þetta.
— Hvað varstu með margt
fólk í þessu og hvað ; ikið
af tækjum’
— Við vorum þetta svona
12 og 13, og tækin voru nú
ekkert stórfengleg. Við höfð-
um börur, sem við spenntum
hesta fyrir og svoleiðis dróg-
um við út vírana. Það var
þarna hjá mér átta ára gam-
all drengur, sem var við að
bremsa rúlluna af. Hann var
bara skratti duglegur, pabbi
hans vann á móti honum, Og
ég hefði þurft að hafa í þessu
fullorðinn mann annars. Hann
vann sér inn drjúgvn skilding
þetta sumar. Hann hafði nátt-
úrlega ekki fullt kaup, en
hann fékk vel borgað samt,
enda var hann duglegur.
— Kom ekkert fyrir þarna,
sem þú manst sérstaklega eft-
ir?
— Jú, þegar við vorum að
ferja einn vírinn yfir hérna
við 3ogið, fóru þeir eitthvað
ógætilega með bátinn, og þó
við héldum í hann af báðum
bökkunum með kaðli, þá mun
aði engu að þeir væru komnir
fram af fossinum. Þetta bjarg-
aðist þó allt saman. Ég man
líka, þegar ég fór heim að
Úlfljótsvatni til að láta vita
að nú mætti setja straui.i á
línuna. Það fannst mér stór
stund.
Hjörleifur Hjörleifsson, Sigurður ólafsson og Ögundur Sigurðsson ræða saman um gamla daga.

SIAKSlUWIi
Hernaðarlegu
jaínvægi raskað
Þórarinn Þórarinsson rit-
stjóri Timans, ritar í gær grein
í blað sitt, er hann nefnir „jafn-
vægið milli stórveldanna“. Tel-
ur hann, að síðan Kóreustyrjöld-
inni lauk hafi friðurinn í heim-
imim byggzt á einskonar hern-
aðarlegu jafnvægi milii Banda-
ríkjanna og Sovétrikjanna. Einn -
þáttur þessa jafnvægis hafi ver-
ið sá að þau færðu vígbúnað
sinn ekki yfir þau mörk eða
línu, sem hafi verið dregin með
þegjandi og óbeinu samkomu-
lagi milli þeirra. Síðar í grein
sinni kemst Þórarinn m.a. aS
orði á þessa leið:
„Ef það er rétt, sem Banda-
ríkjastjóm heldur nú fram, að
Rússar séu vel á veg komnir
að koma sér upp árásarstöðv-
u á -Zúbu, þá . pað óumdeil-
anlegt, að með þvi er rofið það
hemaðarlega jafnvægi, sem
tryggt hefur friðinn siðasta ára-
tuginn. Þá eru Rússar að koma
sér upp hernaðarstöðvum vest-
an við línuna eða tjaldið. Frá
sjónarmiði Bandaríkjamanna er
það ekki sanr.bærilegt við það
að þeir væra að reisa árásar-
stöð í Tyrklandi, því að Tyrk-
land er vestan tjaldsins, heldur
ef þeir væm að reisa árásarstöð
t.d. í Ungverjalandi, Þá væri
komið yfir linuna, sem hefur að-
skilið hernaðarleg yfirráð stór-
veldanna seinasta áratuginn.
Það er frá þessu sjónarmiði
ekki sízt, sem Bandarikin líta
á þær árásarstöðvar, er þau telja
Rússa vera að reisa á Kúbu“.
Síðar í grein sinni kemst grein
arhöðundur að þessari niður-
stöðu:
„Þegar litið fer á það, sem er
rakið hér að framan, eru að-
gerðir Bandaríkjanna næsta skilj
anl _ . þótt hinsvegar geti
verið erfitt að samræma þær
alþjóðalögum eða stofnskrá $Þ“.
Krefjast enn
uppbótakerfis
Tíminn heldur áfram að krefj-
ast þess, að uppbótakerfið verði
tekið upp að'nýju. Leggur blað-
ið í gær til í fprustugrein sinni,
að notaður verði hluti af greiðsu
afgangi rikssjóðs á s.l. ári, sem
var eins og kunnugt er 57 millj.
kr. til þess að borga útgerðinni
svokallaða „tækjauppbót.". Með
þessu nýja uppbótakerfi segir
Timinn að aui . elt sé að leysa
síldveiðideiluna.
Með því að taka uppbótakerf-
Iið upp að nýju væri farið út á
hina háskalegustu braut. Þá væri
byrjað á því að nýju að velta
tapi atvinnuveganna yfir á al-
menning, eins og gert var í tíð
vinstrí stiYimarinnar. En allir
n?.una hver endir varð á þvi ráðs
lagi. Ríkisvaldið tagði stöðugfi
á nýjar drá.psklyfjar, skatta og
tolia til þess að geta haldið á-
fram að ausa fé í uppbótarhit-
ina. Verðbólguhjólið snerist hrað
ar og hraðar og að lokum var
óðaverðbólga skollin yfir.
-Landið eitt bótasvæðí
Alþýðublaðið birtir í gær for
ystugrein um það áform ríkis-
stjórnarinnar að afnema skipt-
ingu landsins í bótasvæði sam-
kvæmt almannatryggingarlög-
um. Kemst blaðið þar m.a. að
orði á þessa leið:
„Þessi skipting (landsins í
bótasvæði) hefur til dæmis þýtt,
að gam.almenni og örkumlafólk
i Garðahreppi hefur fengið mun
lægri laun frá tryggingunum en
gamalmenni og örkumla í
Reykjavík, Kópavogi éða Hafnar
firði. Þannig hefur þetta verið
um land allt og hefur verið vax-
andi óánægja með þessa skipt-
ingu, þar sem grundvöllur henn
ar, mismunandi framfærslukostn
aður hefur horfið úr sögunni“.