Morgunblaðið - 31.10.1962, Blaðsíða 12

12
MORGVNBL AÐIÐ
Æ.
Miðvikudagur 31. október 1962
JHiorgMjiMsjiMtfr
Ctgefandi: Hf. .Arvakur, Reykjavlk.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Útbreiðslustjóri: Sverrir Þórðarson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og aígreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Áskriftargjald kr. 65.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu kr. 4.00 eintakið.
KR ÚSJEFF SÁ AÐ SÉR
Kalda stríðið var nærri orð-'
ið heitt, en Krúsjeff, for-
sætisráðherra Sovétríkjanna,
sá að sér. Hann gerði sér ljóst,
að með byggingu kjarnorku-
eldflaugastöðva á Kúbu
höfðu Rússar gengið of langt.
Til þess var engin von að
Bandaríkjamenn eða aðrar
þjóðir Vesturheims þyldu
slíka ógnun við öryggi sitt.
Krúsjeff tók þess vegna þá
ákvörðun að verða við þeirri
kröfu Bandaríkjastjórnar að
rífa niður eldflaugastöðvar
sínar á Kúbu og flytja þær
burtu.
Ekkert skal fullyrt um það,
hvað gerzt hefði, ef Rússar
hefðu ekki tekið þessa á-
kvörðun. En margt bendir til
þess, að Bandaríkjamenn
hefðu þá talið sér nauðsyn-
legt að eyðileggja eldflauga-
stöðvarnar sjálfir og koma
þannig í veg fyrir að þær
yrðu notaðar til árása á
Bandaríkin eða önnur lönd
Vesturálfu. En um leið og
það hefði gerzt, var valda-
dögum Fidels Castro lokið.
Krúsjeff hefði ekki árætt að
koma hinum kúbanska ein-
ræðisherra og skoðanabróður
sínum til hjálpar. Það var
alltof mikil áhætta - fyrir
Rússa. Krúsjeff varðaði í
raun og veru lítið um ÍTidel
Castro. Hann vill aðeins geta
notað hann sem peð í valda-
baráttu sinni og hins alþjóð-
lega kommúnisma. En hann
taldi það áfall fyrir heims-
kommúnismann, ef stjórn
Castros félli, eftir að sá
glæpur hafði verið á hana
sannaður, að láta Rússa setja
upp kjarnorkustöðvar á
Kúbu til árása á þjóðir Vest-
urheims.
Að öllu þessu athuguðu
dró Krúsjeff í land, lofaði
Kennedy að láta rífa eld-
flaugastöðvarnar niður og
hætta hernaðarbrambolti sínu
á Kúbu.
Þessi þróun málanna á
Kúbu er vissulega mikill
sigur fyrir Kennedy Banda-
ríkjaforseta, sem komið hef-
ur fram af festu og skörungs-
skap í þessu máli. En Nikita
Krúsjeff verðskuldar einnig
viðurkenningu fyrir að hafa
gert sér Ijósa þá hættu, sem
hann hafði teflt heimsfriðn-
um í með byggingu eldflauga
stöðvanna á Kúbu. Hann ját-
aði að hafa að þessu sinni
gengið of langt og sýndi
þann manndóm að draga
rétta ályktun af þeirri stað-
reynd, með því að draga í
land og lofa að rífa árásar-
stöðvarnar niður.
MERKILEGIR
ATBURÐIR
eir atburðir, sem nú hafa
gerzt á Kúbu, eru ein-
hverjir hinir merkilegustu,
er gerzt hafa á síðari árum.
Annað mesta stórveldi heims-
ins, Sovétríkin, viðurkenna
hreinlega að þau hafi haft í
frammi atferli, sem stefni
heimsfriðnum í voða og lofa
að bæta fyrir það með því að
rífa niður þær árásarstöðvar,
sem þau höfðu byggt í hjarta
Vesturheims.
Eftir er nú að sjá, hvernig
framvinda heimsmálanna
verður á næstunni. Vafalaust
munu þeir atburðir, sem nú
hafa gerzt, hafa margvíslegar
og djúptækar afleiðingar. —
Ekki er ólíklegt að Rússar
muni freista þess að treysta
aðstöðu sína annars staðar,
þar sem þeir eiga hægara um
vik en við Karíbahaf. Til
dæmis má gera ráð fyrir að
Krúsjeff muni einhvern tíma
á næstunni láta verða úr
þeirri hótun sinni, að gera
sér-friðarsamninga við Aust-
ur-Þjóðverja. En af því þarf
engan veginn að leiða ný og
stórfelld átök um Berlín. Ó-
líklegt er, að Rússar lofi
lepp sínum, Ulbricht, ótak-
mörkuðum stuðningi til þess
að fremja ofbeldisverk á
Vestur-Berlínarbúum og ögra
þar með Vesturveldunum,
sem margsinnis hafa lýst því
yfir, að þau muni ekki þola
kommúnistum ný samnings-
rof og ofbeldisaðgerðir gagn-
vart Berlín. Krúsjeff hefur
nú fengið staðfestingu á því
að Kennedy stendur við orð
sín. Þess vegna er ólíklegt að
Krúsjeff leggi út í nýtt ævin-
týri í Berlín alveg á næst-
unni. Hinsvegar munu Rúss-
ar vafalaust reyna að þröngva
kosti Berlínarbúa eins og
þeir þora.
STRÍÐIÐ
\ HIMALAJA
rnda þótt fregnir af innrás-
arstríði Kínverja í Him-
alajafjöllum séu frekar ó-
ljósar, er þó ljóst, að Ind-
verjar hafa yfirleitt orðið að
láta þar undan síga. Kínverj-
ar hafa lengi undirbúið inn-
rás sína og eiga þess vegna
hægara um vik með aðdrætti
á vopnum og vistum.
Síðustu fregnir herma að
Kínverjar dragi nú að sér
mikið magn þungavopna. frá
UTAN UR HEIMI
Hver urðu ðrlðg
Batyu Reznetsky?
SNEMMA á þessu ári gerðist sá
atburður í Sovétríkjunum að
kona var dæmd til dauða fyrir
gjaldeyrissvik. Eftirfarandi grein
eftir Emanuel Litvinoff, birtist
um þetta mái fyrir nokkru í
brezka blaðinu Guardian og
segir þar m.a., að kona þessi
muni vera hin fyrsta, sem hlýt-
ur dauðadóm eftir að Stalín leið.
Greinin fer hér á eftir í laus-
legri þýðingu.
Fyrir nokkrum mánuðum, nán
ar tiltekið 10 febrúar 1962, gerð-
ust óvenjulegir atburðir í Sovét-
ríkjunum. Þá var kona daemd til
dauða — hin fyrsta frá því Stalín
leið. Kona þessi var Batya Rez-
netsky, af Gyðingaættum og
skyldi hún skotin fyrir gjald-
eyrissvik.
Þegar þessi grein er rituð hafa
56% þeirra karla og kvenna, sem
dæmd hafa verið fyrir brot á
efnahagslöggjöf Rússland's, ver-
ið af Gyðingaættum — eða 36
til 38 af 64, en mál frú Rezen-
etsky er einnig óvenjulegt fyrir
aðrar sakir en þær, að hún e/
kona.
Lítið er vitað — ef nokkuð —
um aðra, sem hlotið hafa dauða-
dóma fyrir sömu sakir og frú
Rezenetsky. Nöfn þeirra hafa
verið birt, en lítil grein gerð
þeim að öðru leyti. Fréttastofur
og blöð í Sovétríkjunum hafa
skýrt frá afbrotum þeirra, þjóð-
erni og dómunum yfir þeim, en
gert það með þeim hætti, sem
væru það skepnur en ekki fólk,
er skjóta ætti.
Batya Reznetsfcy var hin
fyrsta af þessu ógæfusama fólfci,
sem einihver deili fengust á. Hef
ur sú vitneskja komið frá systur
Tíbet og hyggist nú hefja
stórsókn niður á sléttur Ind-
lands.
Um þetta verður að sjálf-
sögðu ekkert fullyrt á þessu
stigi málsins. En allt bendir
til þess, að ein áf ástæðum
þess að Kínverjar hefja árás-
arstyrjöld gegn Indverjum
sé óánægja almennings í
Kína með ástandið heima
fyrir. Pekingstjórnin hefur
þannig gripið til hins gamla
úrræðis einvaldskonunganna,
að reyna að eyða inhanlands-
óánægju með landvinninga-
styrjöld á hendur nágrönnum
sínum. Kínverjar eru yfir 750
milljónir. — Pekingstjórnin
hugsar vafalaust sem svo, að
kínversku þjóðina muni ekki
mikið um það, þó hún missi
1—2 milljónir manna í styrj-
öld. Það er þessi gerspillti
hugsunarháttur, sem oft hef-
ur ráðið aðgerðum einvalds-
stjóma.
í Kína hefur undanfarið
ríkt mikill skortur á margs-
konar matvælum. Kommún-
istastjórnin í Peking hefur
ekki getað bætt úr því. En
hún hefur þess í stað hafið
styrjöld, sem kostað getur
kínversku þjóðina miklar
blóðf órnir og teflt heims-
friðnum í mikla hættu.
hennar, sem búsett er í New
York. Saga hennar er á þann veg
að menn verða óhjákvæmilega
tortryggnir á, hvað fyrir þekn
vakir, er dregið hafa hana og
aðra fyrir rétt.
• Horfðu á dætur sínar
skotnar —.
Batya fæddist í Mariampol í
Lithauen, hin þriðja af átta börn
um, og var faðir hennar trésmið-
ur. Tvær eldri systur hennar
fluttust til New York og þriðja
systirin fylgdi í fótspor þeirra
eftir þjáningafulla drvöl í fanga-
búðum nazista. Tveir bræður
Batya Reznetsky
hennar fóru til Palestínu og búa
nú þar á samyrkjubúi — Ki-bb-
utz.
Árið 1932 giftist Batya Aron
Reznitsky og settust þau að
borginni Yil'kovishki í Lithauen.
Aron var einnig af Gyðinigaætt-
um, hann var sjálfmenntaður
lögfræðingur, en þar sem hann
hafði ekfci möguleifca á að
stunda þá starfsgrein, vann
hann fyrir sér sem sölumaður.
Síðar fluttust þau til borgarinn-
ar Shavli og eignuðust þar tvær
dætur, Judith, sem fæddist árið
1934 og Rivka, sem fæddist árið
1938.
Hitler réðist inn í Sovétríkin
árið 1941 og nazistar tóku Lit-
hauen. Þeir hófust þegar handa
um aðgerðir gegn Gyðingum og
tólk verulegur hluti íbúanna þátt
í þeim aðgerðum, með svívirði-
legum hætti.
Gyðingum var safnað saman í
Ghetto í Shavli, eins og fé í rétt,
og þeir þvingaðir til þrælavinnu
í verksmiðjum og á búgörðum.
Árið 1942 frömdu nazistar hin
svívirðilegu barnamorð í Shavli
— Ghettóinu. öllum börnum Gyð
inga var safnað saman og þau
skotin í viðurvist foreldra
sinna. Mæður og feður grát-
bændu morðingjana um að fanga
þeim í stað barnanna eða leyfa
þeim að deyja með börnunum,
en því var engu sinnt Ef til vill
hefur hin stirða skriffinska
nazistastjórnarinnar átt sinn þátt
í því, að ekfci var unnt að sýna
þá miskunn. Menn, sem lifðu af
dvölina í Ghettoinu herrna, að
margir foreldranna hafi beðið
varanlegt andllegt tjón við þessa
ægilegu reynslu Batya Rezn-
etsky og maður hennar voru
meðal þessara foreldra — þau
horfðu á dætur sínar deyja með
þessum hroðalega hætti. Þá var
Judith átta ára en Rivfca fjög-
urra ára. Það má gera ráð fyrir,
að þessi viðburður hafi eklki
haft svo lítil áhrif á lif þeirra.
Sumarið 1943 áfcváðu nazistar
að þurrka út með öllu þá Gyð-
inrga, sem ©ftir vobu í Shavli —
Ghettóinu. Þá unnu Batya og
Aron þrælavinnu í leðurverk-
verksmiðju. Fregnir af fyrirætl-
un nazista barst Gyðingunum í
verksmiðjunni til eyrna og þau
hjónin komust undan ásamt
nokkrum öðrum og flýðu út í
skóg Þar hittu þau góðhjartaðan
bónda, sem faldi þau í jarðhúsi
langt inni í skóginum og laum-
aði til þeirra mat að næturlagi.
Þarna dvöldust þau í heilt ár, —
fram á sumar 1944, þegar rauði
herinn tók Lithauen úr höndum
nazista. Þá var móðir Batya,
yngri bróðir hennar og allir ætt-
ingjar eiginmanns hennar látin,
þáu höfðu látið lífið í fjöldaaf-
tökum.
• Flóttatilraun.
Þegar þau Batya og Aron
sneru aftur til Shavli var borg-
in ekki lengur bygigileg, hún
var kirkjugarður og tæpast
nokkur maður á lífi, sem þau
þekktu. Af trú sinni og þrá-
kelkni ákváðu þau að eignast
annað barn og snemma ársins
1946 fæddist þeim stúlfca, en
hún lifði aðeins skamma hríð.
i í bréfi, sem Batya ritar til
.systur sinnar um þetta leyti seg-
ir hún, að lífið í Lithauen sé
þeim orðið óbærilegt. Bitrar
minningar sækja að þeim og
það er of margt, sem vekur þess
ar mdnningar Er hún fer til inn-
kaupa á markaðnum veldur það
henni hugarangri að sjá bænd-
urna pakka vörum sínum i blöð
úr helgiritum Gyðinga.
Upp frá þessu fara Reznetsky
hjónin að hugsa um það eitt,
hvernig þau geti yfirgefið land-.
ið og komizt til bræðra Batya í
Palestínu. Þetta var að sjálf-
sögðu ólöglegt, en síðla ársins
1946, eftir dauða barnsins, tó<ku
þau höndum saman við 45 ör-
væntingafulla Gyðinga, sem á-
formuðu að fara yfir landamær-
in til Póllands í vöruflutninga-
bifreið. Sovézkir landamæra-
verðir náðu þeim og þau voru
dregin fyrir lög og dóm. Batya
Reznetsky var dæmd tiil þriggja
ára Síberíuvistar og Aron til
fimm ára Síberíuvistar.'Þau tóku
út refsingu sína hvort í sínum
fangabúðunum og þegar Batya
var látin laus fór hún til Vilníus
höfuðborgar Lithauen og vann
sem heimilishjálp, meðan hún
beið þess að Aron sneri aftur.
Þá höfðu þau enn ekki gefið upp
alla. von um að flytjast til ísrael
og reyndu með öllum löglegum
ráðum að fá leyfi yfirvaldanna
til þess, en fengu ekki. Næsti
stórviðburður í lífi þeirra var
handtaka fyrir gjaldeyrissvik,
málaferlin gegn þeim og dauða-
dómar
• Mállaferlin.
Málið hófst á því, að tilfcynn-
ing birtist í blöðum í Sovétríkj-
unum, þar sem tveir kaþólskir
prestar í Lithauen voru sakaðir
um að smygla erlendum gjald-
eyri til Lithauskra útlaga í
Kanada með milligöngu brasfc-
ara af Gyðingaættum. Prestun-
um tveim, var síðar stefnt fyrir
rétt fyrir að draga sér byiggingar
efni frá öðrum lithauskum prest-
um, sem aftur voru sagðir „fyrr-
verandi samverkamenn nazista,
sem fengið hefðu hæli í Banda-
ríkjunum." í máli þessu kom
gjaldeyrisbrasfcari af Gyðinga-
ætturn, frú Zisfbanovstj, lítillega
við sögu. Máli prestanna lyktaði
með þeim hætti, að annar þeirra
hlaut átta ára en hinn
fjögurra ára fangelsi og eigui
þeirra voru gerðar upptækar.
Um það bil tveim vifcum
seinna, 31. janúar 1962 stóðu sex
menn og tvœr konur fyrir dóm-
stóli í Vilníus og var þar mifc-
ill fjöldi áhorfenda. Málaferlin
stóðu í tíu daga og báru öll ein-
fcenndi sýndarmennsku. Faghandi
Lithauar hylltu sækjendurná há-
stÖfum, en höfðu verjendúr að
háði og spotti. Sakborningar voru
allir Gyðingar, ákærðir fyrir að
Framhald á bls. 23.