Morgunblaðið - 11.12.1962, Page 6

e
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 11. desember 1962
Sr. Bfarni Jónsson skrifar um bókina
Með Valtý Stefánssyni
Bókfellsútgáfan h.f. Rvík 1963.
Prentsmiðjan Oddi h.f., 228 bls.
Menn vita það af fyrri kynn-
um, að það er gott að vera með
Valtý Stefánssyni. Hann hefir
verið afkastamikill rithöfundur,
og í bókum sínum lýst mönnum
þannig, að af þeim geymast skýr-
ar myndir. Af bókum hans má
nefna Minningar Thors Jensen.
Þau gerðu garðinn frægan, Mynd
ir úr þjóðlífinu, Menn og minn-
ingar, Séra Friðrik segir frá. Eru
bækur þessar frá síðustu 7 ár-
um, og hafa náð miklum vinsæld
um.
Þessi nýjasta bók er á allan
hátt vel úr garði gerð, öllum hlut
aðeigendum til mikils sóma.
Á uppvaxtarárum mínum var
áherzla á það lögð, að menn
lærðu margt frá liðnum öldum.
Þá var það sjálfsagt að vita tals
vert um feðurna frægu og frjáls-
ræðishetjurnar góðu. Sjálfsagt
var að kunna þessi orð: „Þar stóð
hann Þorgeir á þingi, er við
trúnni var tekið af lýði; þar komu
Gizur og Geir, Gunnar, Héðinn
og Njáll“. Þetta gleymist ekki og
íslendingasögurnar fyrnast ekki.
En nú bætast við nýjar ís-
lendingasögur. Ég las í gamla
daga um Egil, Gretti og marga
fleiri. En nú mæti ég góðum
vinum og kunningjum, býð þeim
góðan dag og segi: „Ég var að
lesa um þig í gærkvöldi“. Oft
segi ég, er ég hefi verið í hópi
góðra vina: „Hvað segir Valtýr?“
Frásagnarlist Valýs er með ágæt-
um, hann hefir næmt auga fyrir
hinu sérkennilega í fari þeirra,
er hann á tal við.
Bjarni Benediktsson, ráðherra,
hefir ritað formálsorð að bók
þessari. Þar segir svo: „Valtý
tókst þá fyrst upp, þegar hann
fór að skrifa samtöl að staðaldri.
Mannþekking hans og samúð með
þeim, sem við er rætt, veldur þar
miklu um“. Hér er Valtý rétti-
lega lýst. Hann þekkir mennina
um leið og hann talar við þá.
Oft var það svo, að Valtýr
þurfti ekki að spyrja. Hann horfði
á þann er gegnt honum sat.
Spurningarnar voru stuttar. Hann
horfði með rannsakandi augna-
ráði. Þetta nægði. Sá, sem horft
var á, fór nú að leysa úr skjóð-
unni. Valtýr horfði á hann. Það
var eins og hann segði: „Haltu
bara áfram“.
rifjast margt af því upp, er ég
les það, sem Valtýr segir um liðna
daga og hina mætu menn, er
hann dáði svo mjög og lýsir svo
vel. Gamla kynslóðin á Möðru-
völlum var ekki vön að flíka til-
finningum sínum og bera þær á
torg út. Er lærdámsríkt að lesa,
hvernig síra Davíð tekur á móti
Olafi syni sínum, sem eftir 15
ára útivist kemur próflaus heim.
Ummæli Valtýs um foreldra, afa
og ömmu, eru þakklátar minn-
ingar, dýr fjársjóður, sem týnist
ekki.
Man ég vel ýmsa þá, er hann
talar um, átti ég oft tal við föður
hans, er ég var þingsveinn og
síðar þingskrifari. Rósemi og
karlmennska Stefáns í kosninga-
ósigri varð Valtý syni hans ó-
metanleg hjálp síðar á lífsleið-
inni. Ríka samúð hefir Valtýr
með öðrum. Þetta er sterkur
þáttur í fari hans. Af þessu stjórn
ast orð hans og ummæli um Ól-
öfu á Hlöðum. Hann sá svo margt
í huga sínum _ og þetta er rétt
sjálfslýsing: „Ég „sé“ frásagnirn-
ar um leið og ég heyri þær. Er
ekki ólíklegt að það hafi hjálpað
mér í blaðamannsstarfinu síðar“.
Blaðamennskan varð hið heill-
andi starf, enda segir hann svo:
„Góður blaðamaður er í senn skrá
setjari og túlkandi síns tíma, og
ekkert mannlegt er honum óvið-
komandi".
Valtýr gekk menntaveginn. Var
í Menntaskólanum, varð búfræði
kandidat, ráðunautur Búnaðar-
félagsins. En um fram allt var
hann ritstjóri. í því sambandi
nem ég staðar við þessi orð hans:
„Samtalsformið er mjög heppi-
legt fyrir dagblöð. Það gefur góð-
um blaðamanni tækifæri til að
Alllangur kafli þessarar bókar
er ritaður af Matthíasi Johannes-
sen, sem í viðtali við Valtý dreg-
ur upp myndir frá æskuárunum á
Möðruvöllum. Þessar 50 bls. bera
heitið: „Með Valtý Stefánssyni á
Möðruvöllum".
Ég hugsaði, er ég las þessa
skemmtilegu frásögn: „Valtýr hef
ir átt tal við svo marga og spurt
þá spjörunum úr, það er jafngott,
þó að hann segi eitthvað af sjálf-
um sér“.
Margan fróðleik er hér að
finna. Snemma veitir Valtýr
mönnum nána eftirtekt, segir t.d.
vel frá föður sínum, félögum hans
og vinum, og hefir fest sér margt
í minni um Ólaf Davíðsson, Jón
Hjaltalín o.fl.
Oft heyrði ég síra Fr. Friðriks-
son tala um Stefán á Heiði í
Gönguskörðum, afa Valtýs, og
skyggnast bak við mennina eins
og við þekkjum þá, kynnast sálar-
lífi þeirra og lofa lesendum að
upplifa reynslu annarra, eins og
þeir væru sjálfir þátttakendur".
Ég er Matthíasi þakklátur, að
hann hefir hlustað vel, er Valtýr
talaði og leit um öxl.
—II—
En nú tekur Valtýr sjálfur til
óspilltra málanna, er hann ritar
hina fróðlegu þætti, er nefnast
„Menn og málefni".
Þar geymast margar dýrar perl
Valtýr Steíánsson.
ur. Falleg er sagan, og viðkvæm
er bernskuminningin, er Guðrún
á Björgum dó. Fróðleg er frásögn-
in, er Valtýr hlustar á Sigurð
Magnússon, hinn þaulreynda
lækni, er talar við ritstjórann um
sigurinn í baráttu við berkla-
veikina.
Mig hálfsundlar, er gerður er
samanburður á kjörum manna
fyrr og nú. Ég þekkti Gísla
Björnsson, hinn þrautgóða at-
hafnamann, og minnist gömlu dag
anna, er hann segir: „Vinnan í
Reykjavík var erfið og tekjurýr,
25 aurar á tímann í úttekt, þegar
eitthvað var að gera. Þá þótti
gott að hafa upp úr sér 15 aura
á tímann, við að aka barlestar-
grjóti innan úr Rauðarárholti og
niður að höfn á sleða“. Vel man
ég eftir þessum dögum. Þá var
vinnutími í verzlunum frá kl. 6
að morgni til kl. 10 að kvöldi, og
50 krónur á mánuði.
Vel er sagt frá hinum ýmsu
breytingum og framförum, og
ekki gleymir Valtýr því að skýra
vel frá því, er vonir Emil Nielsen
tóku að rætast, íslandi til mik-
illa heilla.
Líklega hefir Valtý ekki
dreymt um það, er hann var
drengur á Möðruvöllum, að hann
mundi skrifa um viðburðaríka
bílferð um Norðurland.
í viðtölum Valtýs geymast
margar ógleymanlegar setningar
og mannlýsingar. Þar er um auð-
ugan garð að gresja.
Hver er sá, sem segir: „Oft
skældi ég á nóttunni á þeim árum
yfir því að mega ekki ganga
menntaveginn“. Það er hinn
sami, sem svarar spurningunni:
„Hvenær varst þú fyrst kosinn í
bæjarstjórn?“ Það er sá hinn
sami, sem var forseti bæjarstjórn
ar um fjöldamörg ár.
Þá er viðtal við þann mann,
er í æsku vann 14 klukkustundir
á dag og fékk 10 kr. á mánuði,
er eftir 2 ár hækkaði upp í 25
kr. Sá hinn sami talaði frönsku
og stjórnaði hótelrekstri. Sú til-
laga var borin fram til þess að
bæta fjárhag fyrirtækisins, að
kaffibollinn skyldi hækka úr 25
aura í 30 aura. Sú tillaga var
felld. Hvað kostar kaffibollinn
nú?
Vaknar ekki forvitnin við sam-
anburðinn? Rætt er við og ritað
• Aðgát skal höfð.......
Um daginn kom ég sem
snöggvast með kunningja min
um inn á heimili eitt hér í borg
inni. Að siðaðra manna hætti
gerði ég grein fyrir mér, án þess
þó að taka það fram, að mætt-
ur væri galvaskur fulltrúi hins
árvaka stríðsmanns: Velvak-
anda Morgunblaðsins.
Konan á heimili þessu, beindi
orðum sínum til mín, er hún
sagði: þið í Morgunblaðinu,
skrifið svo mikið um framkomu
fól'ks í strætisvögnum, í bíóum,
leiklhúsum og í verzlunum, svo
og framkomu vagnstjóranna,
afgreiðslufóllksins o.s.frv.
Jú jú sagði ég. — Ekkert
mannlegt er blöðunum óvið-
komandi var einu sinni sagt.
Það stendur enn held ég, svar-
aði ég.
Þá langar mig til þess að
biðja yður, sagði. frúin að
koma þeirri orðsendingu á fram
færi við fólk, sem fær dag-
blöðin borin heim til sín, að
það sýni blaðabörnunum nær-
gætni og fulla kurteisi. Frænd-
ur mínir duglegir og samvisku-
samir drengir sem ég hitti
stundum, hafa lengi borið Morg
unblaðið út. Þeir bera fólkinu
mjög misjafna söguna. Á einum
stað voru þeir skammaðir upp
úr skónum fyrir að láta vita
um blaðið með dyrabjöllu-
hringingu. Á öðrum stað urðu
þeir að fara 10 ferðir áður en
hægt var að fá kaupanda blaðs
ins til þess að greiða mánaðar
gjaldið, og loks þegar það
fékkst greitt, fylgdu gjaldinu
skammir. Á enn öðru heimilinu
var strákunum sagt að rukka
blaðið á vinnustað húsbóndans,
en hann vann í a.m.k. 10 km.
fjarlægð.
Mér finnst að þið blaðamenn
irnir ættuð að taka upp hansk
ann fyrir þessa duglegu sam-
starfsmenn ykkar. Vekja þá
fullorðnu til umhugsunar um
það, að þetta unga fólk, sem er
að reka litlu tána inn á vinnu
mailkaðinn, dregur eðlilega
sýnar ályktanir af fyrstu sam-
skiptum sínum við okkur full-
orðna fólkið og vinnunni í vín-
garðinum.
Mér er það ljúft, að verða
við ósk húsmóðurinnar, sem
kaffið bauð. Veit ég að fólk
tekur þessi orð hennar til gaum
gæfilegrar yfirvegunar. í
þeim felst ákveðin ábending og
þau minna á það sem Einar
Benediktsson kvað:
„Aðgát skal höfð í nærveru
sálar."
• Þegar slökkviliðið
er gabbað.
„Eg legg til að í sambandi
við brunaboðana verði koimið
fyrir háværri bjöllu eða sirenu,
sem vel heyrðist til um næsta
umihverfi, þegar brunaboði er
brotinn, og spái því, að þá muni
margur strákurinn hugsa sig um
tvisvar áður en hann reynir að
gabba slökkviliðið. J- H.“
• Norræn samvinna.
Aldamótamaður sendir
Velvakanda þetta bréf:
Þú ert í hópi þeirra, sem
um hugumstóra, kjarkmikla at-
orkumenn, sem fengust við
margt og skoruðust ekki undan
erfiðinu. Þeir voru ekki hálfvolg
ir í áhuganum og hræddust ekki
baráttuna.
Dreng nokkurn á Akranesi
dreymdi um það að eignast mót-
orbát, og um það leyti átti hann
400 kr. í peningum. Upp frá þvi
gekk allt eins og í sögu. Það er
hressandi að lesa þá ævisögu. Sú
kom stund, að eitt árið greiddi
þessi maður 650 körlum og kon-
um vinnulaun kr. 4.250,000. Um
þetta má lesa á bls. 123.
Án þess að spyrja ritar Valtýr
um Sigurð Sigurðsson, hinn hug-
myndaríka og vakandi mann, sem
af alefli vann að búnaðarmálum
og gekk að störfum með dirfsku,
ættjarðarást og framfaraþrá. Hið
sama vakir fyrir Valtý, er hann
ritar um sandgræðslustarf Gunn-
laugs Kristmundssonar.
Valtýr hefir alltaf opið auga
fyrir vaxandi gróðri, og fagnar
því, er auðnin breytist í aldin-
garð. Af áhuga berst hann fyrir
skógræktinni. Honum er það á-
hugamál ,að landið sé friðað, svo
að þar megi vaxa upp birkiskóg-
ur. Honum er um það hugað, að
„menningin vaxi í lundum nýrra
skóga“. Minnist hann með þakk-
læti og virðingu þeirra hugsjóna-
manna, er á þennan hátt prýða
landið.
Þegar ég les viðtalið við Þórð
á Tannastöðum, rifjast upp fyrir
mér minningin um jarðskjálft-
ana 1896, en þá var ég í ölfus-
inu. Þeim dögum og nóttum mun
ég aldrei gleyma.
í bók þessari kennir margra
grasa. Skemmtilegt er viðtalið við
frú Ellingsen. Þar er hræsnis-
laust hrós um íslendinga, og fylg-
ir hlýhugur hverri setningu.
Þá vill Valtýr, að menn kynnist
leiklistinni. Allir kannast við
rödd hins þekkta leikara, og því
er það góð tilbreytni að lesa orð
hans á prenti, enda er hér góð
lýsing á elju hans og list. Orka
Framh. á bls. 15.
beztir eru og víðsýnastir og læt
ur þér ekkert mannlegt óvið-
komandi. Því vænti ég, að ég,
sem hlustaði á þáttinn „Spurt
og spallað í útvarpssal“ síðast,
fái að njóta gestrisni þinnar.
Á dagskrá var samvinna
Norðurlanda, og koma þar fram
tvö sjónarmið, sem engan skal
undra. En eitt atriði, sem fram
kom hjá öðrum andstæðingi
samvinnunnar, hnaut ég um. Það
mátti skilja, að hann efaði rétt
mæti þeirra áhrifa, er Grundt-
vig-stefnan, lýðskólarnir og
ungmennafélagsstarfið hafði á
aldamótakynslóðina. Þar sem sú
andlega vakning náði tökum á
æskunni, gjörði hún kraftaverk
andlegt stórvirki, og hóf einn-
ig algerlega nýjar, stórvirk-
ar verklegar framkvæmdir. —
Eg minnist þess, að einhver
menntamaður lét þau orð falla,
að slík eldleg vakning hefði
ekki hrifið þjóðlíf vort í '1000
ár, eða síðan kristni var lög-
tekin.
Þetta voru hollir og nauðsyn
legir vekjandi straumar yfir
þjóðlífið og nauðsynlegur und-
irbúningur þess, er skeð hefur
nú undanfarin ár í verklegum
og andlegum framförum og
breytingum.
Við nánari atíhugun eiga
Norðurlandaþjóðirnar margt
sameiginlegt, ræður þar m.a.
þjóðarstofninn, aldargömul trú
og lífsskoðun, og að ýmsu leyti
efnaleg lífsbarátta, sem vegna
hnattstöðu landanna verður
svipuð. — Þessu verður lítt
breytt, þótt ýmsir straumar
tækni og hugsjóna, sem eiga
upptök sín í austri, vestri eða
suðri, berist hingað. Þeir verða
að falla um farveg hins þjóð-
lega og sérstæða hverrar þjóð-
ar. Þessu verður ekki breytt
'bnáðlega, og er heldur ekki
æskilegt, -að Norðurlandaþjóð-
irnar hætti að vinna og starfa
saman að sameiginlegum mál-
efnum sínum.
— Aldamótamaður'*.