Morgunblaðið - 07.02.1963, Qupperneq 11

Fimmtudagur 7. febrúar 1963
MORG VTS BL AÐIÐ
U
UM BÆKUR
Ferðarolla
IUagnúsar
Stephensens
Þessi bók lítur þannig út, að auð
sætt er, að útgefandinn kann að
meta Magnús Stephensen, fyrsta
dómstjóra íslenzks yfirréttar og
forgöngumann um ýmis mikil-
væig mál íslendinga. Þ-að er Jón
Guðnason cand. mag., sem séð
hefur um útgáfuna, en bókin er
prentuð í Odda, o>g er hún jafnt
þeim til sóma, sem til útgéfunn
ar hafa stofnað, og hinum, sem
frá henni hafa gengið.
Framan við Ferðarolluna er
ritgerð, sem dr. Þorkell Jóhann-
esson prófessor skrifaði í Skírni
árið 1933, um Magnús og störf
hans. Hún er mjög vel skrifuð,
og sitthvað á henni að græða, en
enn hefur ekki verið skrifað að
gagni um þennan stórmerka
mann, sem var sístarfandi að
þeim málum, sem hann hugði
að koma mættu þjóð hans að
haldi og um margt var engu
síðri en Tómas Sæmundsson, en
sitthvað hliðstætt um áhugamál
þeirra og hæfileika. Hitt var svo
annað, að Magnús naut ekki sam
starfs við neinn Jónas Hallgrims
son, ekki heldur neinn Konráð
Gíslason og hann hafði ekki í
íkringum sig hóp áihugasamra
ungra náms- og menntamanna,
sem hrifizt hefðu af stefnu og
straumum, og séð, hve langt þjóð
þeirra var á eftir öðrum þjóðum
á flestum sviðum, og hve illa
var að henni búið.
Ferðarollan er dagbók, sem
Magnús skrifaði í för sinni til
Kaupmannahafnar haustið 1825,
og meðan hann dvaldist í þeim
stóra stað, en þaðan fór hann
ekki fyrr en 23. maí 1826. Mest-
an hluta dagbókarinnar — eða
allt, sem hann skrifaði frá og
með 7. sept. til 6. apríl — sendi
hann konu sinni til lestrar með
fyrsta vorskipi. Þetta handrit er
enn til, en það, sem hann skráði
frá og 9. apríl til brottfarardags,
er aðeins að finna í danskri þýð-
ingu. Sá hluti ferðarollunnar hef
ur svo verið þýddur á íslenzku,
og er hann birtur í bokinni sem
viðbætir, ásamt bréfi frá Magn-
úsi til vinar hans í Kaupmanna-
höfn, en þar er sagt frá því, hvern
ig ferðin gekk út til íslands. Þá
eru Skýringar og viðaukar eftir
Jón Guðnason, síðan fróðlegur
eftirmáli og loks skrá yfir nöfn
þeirra manna, sem nefndir eru
í dagbókinni. Innan á spjöldum
og á saurblöðum eru birtar ljós-
mynduð dagbókarbrot, sem sýna
rithönd Magnúsar og stafsetn-
ingu. Þá ber þess að geta, að í
bókinni eru nokkrar myndir,
sum,ar af mönnum, aðrar af höll-
um og kirkjum í Kaupmanna-
höfn og enn aðrar af borgar-
hlutum.
Ferðin frá Reykjavílk til Gauta
borgar á briggskipi Bjarna ridd-
ara Sívertsen, „Þingeyri“ tók
hvorki meira né minna en 47
daga, en þaðan fór Magnús land-
veg í hestvögnum til HeLsingja-
bongar, hlaut hrakninga á sund-
inu og kom loks til Kaupmanna-
hafnar að kvöldi þess. 29. okt.
Magnús lýsir afar nákvæm-
lega veðri og veðrabrigðum
ferð sinni, tékur fram, hvort
skipið varð að láta reka eða gat
siglt, getur þess, að aftur og aftur
komust skipverjar og farþegar
í bráða lífshættu og lætur les-
andann fylgjast með því, hvern-
ig viðurværið var, en það varð
því naumara, sem lengra leið —
og loks var orðin alger mat-
nauð. Gefur frásögn Magnúsar
nútíðarmönnum ærið ljósa hug-
xnynd um, hver heilsu- og þrek
raun það gat verið að komast
milli íslands og annarra landa í
þennan tima. Bn forvitnilegust
og trúlega nú í margra augum
dálítið hjákátleg, er lýsing Magn-
úsar á heknboðum þeim, er hann
þáði fjölmörg hjá helztu mekt-
armönnum Danmerkur, bonungi,
kónprins, ráðherrum, dómur-
um hæstaréttar, prófessorum, her
foringjum — margt þessara
manna aðalsmenn — og loks hjá
kaupsýsluimönnum, einkum þeim
er ráku verzlun á íslandi. Hann
hefur tekið vel eftir klæðnaði
tiginna karla og kvenna, heið-
ursmerkjum, borðbúnaði, þjón-
ustuliði, og síðast en ekki sízt
öllu því, sem á þorð var borið, og
þótt aldrei kenni hann matar-
æði kvilla sína, gengur lesandinn
þess ekki dulinn, að oft hafi
hinir gómsætu réttir, sem á borð
voru bornir hjá mektarmönn-
unum dönsku, valdið þeirri af-
bragðskonu „vertinnu" hans,
snúnin.gum og fyrirhöfn. Þá er
og fróðlegt að kynnast því,
hverja elju, æfingu, manniþekk-
ingu og lagni það kostaði að
koma fram málum sínum við
hin æðstu völd, en þar lét
Magnús ekki deigan síga. Loks
ber þess að geta, að ljóslega sýnir
dagbókin, hver starfsmaður
Magnús var, jafnvel veikur
felldi hann ekki niður vinniu fyrr
en ekki var annars kostur, og
óþreytandi var hann, maður við
aldur, að þeytast um borgina
erinda sinna, ekki einu sinni. Því
smávægilegasta gleymdi hann
eða lét lönd og leið, — allt skyldi
gert, sem gera þurfti. Þá verður
og séð, að þótt ekki væri hann
naumur á fé, þar sem þörf kall-
aði að, var hann frábær reiðu-
maður, sem fleygði auðsjáanlega
aldrei út túskildingi, án þess að
til þess væru góð og gi'ld rök.
Fyrst og fremst þetta tvennt var
trygging aðstöðu hans og valda,
þótt samheldni og áhrif mikillar
ættar væru honum mikil sboð, á-
samt glæsimennsku, mannþekk-
ingu og skörpum vitsmunum. Og
svo lágu honum á hálsi fyrir
flest, sem hann gerði íslenzkir
embættismenn, sem nenntu ekki
að hreyfa hönd eða fót til annars
en þess, sem embættisleg nauð-
syn krafði — og ekki alltaf, að
þar væri svo sem vel að verið —
já, lágu honum á hálsi fyrir ráð-
ríki, óþjóðleg sjónarmið og ó-
tímabært reks um allt milli him-
ins og jarðar. Mundi þessi saga
ekki vera ærið óft endursögð í
lifi og starfi íslenzkra embættis-
og trúnaðarmanna enn þann dag
í dag?
Guðmundur Gíslason Hagalín
EYJflSELS-MáBI
ÞÁ get eg ekki stillt mig um að
minnast lítillega á eina nokkuð
sérstæða bók, en það er Ævisaga
Eyjaselsmóra, gefin út af ísa-
foldarprentsmiðju. Engin þjóð á
að vísu jafnmargar draugasögur
og íslendingar, en draughollusta
þeirra hefur aldrei áður birzt í
slíkri ræktarsemi, sem Halldór
PéturssOn sýnir þessum fylgi-
spaka kvalara ættar sinnar.
Frægð Þorgeirsbola og írafells-
móra fölnar mjög, ef þeir eru
bornir saman við þennan aust
firzka draug, sem drap bæði
menn og skepnur, en þoldi þó
illa, að aðrir hefðu í frammi
mótgerðir við ætt þá, er hann
fylgdi. En þessi draugur var eða
er einnig einstakur i sinni röð,
því að hann var ekki nár, sem
vakinn hafði verið upp, heldur
settur saman á kemískan hátt
í lyfjaglasi af fjölkunnugum
lækni, og vantaði þó í hann eitt
frumefnið til þess að hann gæti
sýnt mátt sinn fullan. Misbeiting
Brynjólfs Péturssonar fjórðungs
læknis á þeirri þekkingu, sem
átti að verða öðrum mönnum til
blessunnar, en hann notaði til
þess að hefna sín á ungu stúlk-
unni, sem ekki vildi þýðast
hann, er því dæmigerð mynd af
því, hvernig nota má vísindin
mannfólkinu til bölvuna. og sýn
ir sig þar eins og oftar það
mannvit og speki, sem fólgin er
í þjóðtrúnni. Minnir þetta á lýs-
ingu Einars Benediktssonar á
Svarta skóla, þar sem guðdóms-
eðlið er gert að synd og „böls og
ihels í blökku gáttum birtist öfug
drottins mynd.“
Ekki það ómerkilegasta við
þessa bók er formáli höfundar-
ins, sem mun vera Mtt eða ekki
skólagenginn sveitamaður. Hann
varpar fram þeirri skoðun, að
hugsunin, trúin, einkum sam-
stillt eins og hún gerist í frum-.
stæðu umhverfi, ósnortnu eða
lítt snortnu af efahyggju rót-
leysingja eða sjálfbyrginga, geti
„materialiserast“, tekið á sig
efniskennda mynd og Orðið or-
sök til fysiskra orkufyrirbæra.
Þetta eru að vísu mín túlkun á
orðum hans, en á þennan mögu-
leika hefur áður verið bent af
prófessor Price í Oxford, eins og
eg drap á í erindi mínu um sál-
arrannsóknir á umræðufundi
Stúdentafélags Reykjavíkur fyr-
ir tæpum tveimur árum, og dró
þá ályktun af, að ef ál vill yrði
hægt að hitta Grasa-Guddu eða
Bjart í Sumarhúsum „material-
iseruð“ í fjallgöngum uppi á
heiði. Hafi Haraldur Pétursson
fundið þessa skýringu upp hjá
sjálfum sér, 'þá er skemmtilegt
að sjá íslenzkan alþýðumann
komast að sömu hugsanlegri nið
urstöðu um flókið viðfangsefni
og hinn enski prófessor komst.
Kjarni málsins er sá, að mann-
leg hugsun er máttur, blessun-
arríkur eða voðalegur, eftir því,
hvernig á er haldið.
P. G. Kolka.
NYKOIMIMIR: ENSKIR
KVEN KULDASKÓR
Félagslíl
Skíðamót Reykjavíkur
Þátttökutilkynningar skulu
hafa borizt skrifstofu ÍR fyrir
mánud. 11. febr. Dregið út
kl. 7. Þátttökugjald kr- 10,00
fyrir hvern þátttakanda í
hverri grein greiðist um leið.
Skrifstofan er opin alla virka
daga milli kl. 17—19.
Mótsstjórnin.
Skíðafólk,
munið að þátttökutilkynn-
ing í Bergensferðina á að
vera komin fyrir 15. febrúar,
til Ferðaskrifstofunnar Sögu,
Ingólfsstræti, sími 17600.
Körfuknattleiksfélag Rvíkur
Æfingataflan hljóðar svo:
Hálogalanð:
Þriðjud. kl. 22.10—28
M. og 2. fl. karla.
Fimmtud. kl. 19.40—-20.3Q
4. fl. karla.
Laugard. kl. 15.30—17.10
" M. og 2. fl. karla.
Lan gholtsskóli:
Þriðjud. kl. 20.39—21.20
3. fl. karla.
Föstud. kl. 18.40—19.30
3. fl. karla.
Háskólinn:
Suimud. kl. 11.10—12.00
4• fl. karla.
Þjálfarar eru: Einar Markús-
son hjá 3. fl. og Marinó
Sveinsson hjá 4. fl.
Nýir félagar velkomnir, eink-
um eru 4. flokks piltar
hvattir til að mæta.
Stjórnin.
SKÓSALAN
LAUGAVEGI 1
*
Ibúð óskast til kaups
Vil kaupa 3 herb. íbúð í háhýsi í Austur-
bænum. — Uppl. í síma 3422 og 34676.
Atvinna
Stúlkur vanar kápusaum geta
fengið vinnu strax.
Ylur hf.
Fatagerð — Sími 13591.
Alifluglinn
Framhaldsaðalfundur verður haldinn í Aðalstræti 12
föstud. 8. febr. kl. 20,30.
Fundarefni: Félagsgjöld.
Aríðandi að félagsmenn mæti.
STJÓRNIN.
Kaupmenn — Knupiélög
Fyrirliggjandi:
Vleiseline millifóður
Kr. Þorvaldsson & Co.
heildverzlun, Grettisgötu 6
Sími 24730 og 24478.
Kaupmenn — Kaupfélög
Fyrirliggjandi:
mjög ódýrt fóðurefni-
Kr. Þorvaldsson & Co.
heildverzlun Grettisgötu 6
Sími 24730 og 24478.