Morgunblaðið - 13.02.1963, Blaðsíða 13

Miðvikudagur 13. fébrúar 1963
MORCl'lSBLAÐIÐ
nn hefur
unnizt á í
auka gróöurlendi landsins
Erindi dr. Sturlu Friðrikssonar
á búnaðarþingi
1 GÆR flutti dr. Sturla Frið-
riksson, jurtaerfðafræðingur,
erindi fyrir fulltrúa á búnað-
arþingi. Fjallaði erindið um
uppgræðslu lands og þær
leiðir er tiltækar væru að
auka gróðurmátt landsins og
koma í veg fyrir þá landeyð-
ingu sem enn herjar land
vort.
Dr. Sturla hóf mál sitt með
þvi að rekja all ýtarlega sögu
gróðurfars landsins og gróður-
ástand, eins og næst verður kom-
ist af heimildum fyrri tíma. Sið-
an ræddi hann orsakir uppblást-
urs og landeyðingar. Hann rakti
og allýtarlega þær tilraunir, sem
gerðar hafa verið til uppgræðslu
Síðan sagði dr. Sturla Frið-
riksson:
Á Þjóðveldistímanuim voru
fiskveiðar ekki eins mikill þátt-
ur í atvinnulífi þjóðarinnar eins
og síðar varð og innflutningur
matvæla sennilega lítill. Það er
talið líklegt, að árið 1095 hafi
landsmenn verið um 70 þúsund.
Til þess að fæða og klæða lands-
menn þurfti því að miklu leyti
að byggja á afurðum grasbít-
anna, svína, geita, nautpenings,
sauðfjár og hrossa. Var þjóðin
þó aflögufær og flutti út land-
búnaðarafurðir. Þorvaldur Thor-
oddsen telur nautgripaeign lands
manna eina saman sennilega vera
yfir 100 þúsund á Sturhmgaö'ld.
Hrossafjöldi hefur þá og ver-
ið mikill en að vísu minna um
sauðfé, miðað við seinni aldir.
Á miðöldum fækkar fólki og fé.
Þegar sauðfénaður er fysst tal
inn hér á landi, síðast á 18. öld,
er hann um 200 þúsund. Síðar
fer fjárfjöldinn aftur að aukast
og er nálægt því að vera um
500 þúsund að jafnaði á 19. öld,
en hefur nú á síðustu árum auk-
izt í yfir 800 þúsund.
Mætti áætla þó ekki væri ná-
kvæmt, hve margt fé hefur lifað
á landinu alls þetta 1000 ára tima
bil og fá með því nokkra hug-
miynd um, hvað landið hefur
veitt i té af fóðri og hvað hefur
verið numið burt af ýmsum stein
efnum. íslenzkt fé hefur fram á
okkar daga nær eingöngu lifað
af uppskeru óræktaðs lands, eða
bæði á útigangi og útheyi. Hefur
hér verið um einhliða afrakstur
að ræða og litlu verið skilað aft-
ur til gróðurmoldarinnar.
Eg hef reynt að gefa þetta laus
lega yfirlit til þess að sýna, að
á fyrstu öldurn var hér mikið og
gott gróðurlendi, sem framfleytti
fjölda kvikfjár. Með öldum, sem
líða, gengur á gróið land og kvik
fé fækkar aftur. Enda ekki um
■ annað fóður að ræða fyrir það
en úthey og úthaga-beit, og þar
sem.hún fer minnkandi, hindrar
hún meiri fjölgun búsmala. Kvik
fjárfjölgun síðustu ára byggist
hins vegar á aukinni beyöflun af
Til eru tölur, sem sýna flatar-
mál gróins lands, bæði þær, sem
Dandmælingar ríkisins hafa áætl
að og þær, sem byggðar eru á
mælingum gerðum að tilhlutan
Björns Jóhannessonar. Þær sýna
að gróðurlendi hylur um 25 til
30% af landinu. Er þá einfalt að
reikna gróðurlendi það, sem hver
ær hefur til beitar. Með auknum
fjárfjölda fer beitiland fyrir
hverja á ört minnkandi og verð
ur komið niður í 2,3 ha fyrir ána
éurið 1970. En nú ber þess að geta
að bæði hross og að nokkru leyti
kýr ganga á þessu sama landi.
Arnór Sigurjónsson hefur sund-
urgreint þessar tölur og sýnt
fram á það í Árbók landbúnað-
arins og Búnaðarskýrslum, hver
hektarafjöldi fyrir hverja kind
er misjafn eftir héruðum og tel
I ur rýrustu dilkana vera úr þeim
en á 19. öld og í byrjun 20. aldar
innar, að þjóðfélagslegir og tækni
legir möguleikar eru fyrir hendi
til þess að hægt sé að snúast
gegn landeyðingunni, sem
nokkru nemur. Þessi átök hafa,
eins og mönnum er kunnugt, ver
ið framkvæmd af Skógrækt rík-
isins og Sandgræðslunni.
Sandgræðsla ríkisins hefur unn
ið gagnmerkt starf með því að
stöðva sandfok víða um land.
En þótt gróður aukizt í girðing-
um sandgræðslunnar, kemur
hann aðeins að litlu leyti að gagni
sem fóðurauki fyrir búfé bænda
fyrst um sinn.
Drjúgur hluti af búfjárafurð-
um okkar í dag er flutt úr landi.
Svo að segja mætti, að það væri
nokkur lausn að fækka fé í land
inu og þar með létta á þeim af-
réttum, sem hættast er við upp-
Fjdrfjöldi d mismunandi tímum og hektarar grdins lands per d
Ha/d
10
9
8
7
6
5
4
3
2
I
Linuritið sýnir fjárfjölda landsmanna frá 1801 til 1960 og áætlaða fjölgun til 1970, ennfremur
hektarafjölda gróðurlendis fyrir hverja kind á s ama árafjölda.
um. Með auknum fjárfjölda á
fóðrum fjölgar ei að síð-
ur búfé á óræktuðu
landi. í tíu ára áætlun stétt-
arsambandsins um framkvæmdir
í landbúnaði er gert ráð fyrir
því, að tala sauðfjár verði orðin
yfir 1 milljón árið 1970.
Þá hlýtur sú spurning að vakna
hvort völ sé á nægu beitilandi
fyrir þann fjárfjölda.
rækbuðu landi og fóðurbætisgjöf héruðum, sem hafa 2,5 ha fyrir
hverja á og þaðan af minna. En
önnur héruð hafa meira og betra
afréttarland fyrir ána og betri
dilka.
Rannsóknir þær, sem Ingvi
Þorsteinsson hefur unnið að á
undanförnum árum á beitiþoli
landsins, virðast eindregið benda
til þess, að ýmsir afréttir séu nú
þegar fullsetnir og affakstur
þeirra sé hvorki nægur né nógu
eðlisgóður til þass að bera fleira
fé.
Með aiukinni ræktun virðumst
við sáralitið hafa aukið gróður-
lendið að flatarmáli. Á síðustu
árum nemur nýræktun rúmum 3
þúsund hekturum. Aðeins lítið
brot af því er raunverulegt land
nám eða ræktun ógróins lands.
Ef til vill að jafnaði aðeins um
2% eða 60 hektarar á ári, í sl.
10 ár. Mér er nær að ætla, að
landeyðingin hafi vérið meiri á
því tímabili. Ef gróðurtorfa, sem
er 0,2 m, að þvermáli hverfur á
hverjum hektara lands á ári, veg
ur hún upp á móti ræktunaraukn
ingunni. Að visu er uppblástur
viða alls enginn og sums staðar
á sér jafnvel stað nýgræðsla, en
á bálendi og í einstaka byggðar
lögum er uppblásturinn þeim
mun örari. Við höfum því varla
unnið nokkuð á í baráttunni við
uppblásturinn um gróðurlendið.
Er því full ástæða til umihugs
unar um framtíðarihorfur i beit-
ar- og uppgræðslumálum.
Á síðari hluta 18. aldar komu
fram menn hér á landi, sem gerðu
sér ljóst, hve landið var að spill
ast og reyndu nokkuð úr að bæta
svo sem þeir Björn Halldórsson
og Magnús Ketilsson o.fl. En þeir
máttu sin lítils. Það er varla fyrr
GróSurreitir á Skógarsandi.
blæstri. Það er þó ekki endanleg
lausn, ef við eigum að geta brauð
fætt okkur sjálf sómasamlega í
náinni framtíð.
Hér liggur margþætt verkefni
fyrir höndum að leysa og hér
þarf að beita skipulögðum áætlun
um, ef finna á leiðir til úrlausn-
ar.
Við gerum áætlanir um hita
orku, raforku, fiskistofn og
fleiri auðlindir landsins, en það
er einnig nauðsynlegt að gera
framtíðaráætlanir um fóðurfram
leiðslu, endurskoða ítölu búfjár
og meta hvar og hvernig sé hag
kvæmast að rækta að nýju eða
enöurbæta beitilönd.
Sérfræðingar Búnaðardeildar
hafa á undanförnum árum reynt
að leita að leiðum til þess að
auka fóðurframleiðslu á hag-
kvæman hátt. Eg hef áður minnzt
á þátt Björns Jóhannessonar og
hinar þýðingarmiklu rannsókn-
ir Ingva Þorsteinssonar á beitar
Dr. Sturla Friðriksson
þoli afréttanna. En ég ætla að
Leyfa mér að gefa hér lauslegt
yfirlit yfir tilraunir með upp-
græðslu örfoka lands, eins og
þær hafa verið gerðar á vegum
Búnaðardeildar.
Það var fyrst árið 1956, að At
vinnudeild Háskólans hóf, í sam
ráði við Sandgræðslu ríkisins,
skipulegar tilraunir á afréttar-
landi. Aðstoðaði við þær tilraun
ir J. B. Campbell, ráðunautur
matvælastofnunar Sameinuðu
þjóðanna, FAO, en hann dvaldi
hér tvívegis á árunum 1954 og
1956. Það verkefni sem þá var
tekið fyrir, var að gera athugan
ir á afréttarlandi á Kili og land-
inu suður með Kjalvegi og vest
an Hvitár að Gullfossi. Mikill
hluti þessa landsvæðis er nú upp
blásinn og örfoka, en það gróður
lendi, sem eftir er, liggur sumt
undir skemmdum, og var gert
ráð fyrir, að athugun sem þessi
gæti gefið ákveðnar bendingar
um, hvort unnt væri að auka og
festa að nýju nýtilegan gróður
á þessu svæði með áburði, sán
ingu grasfræs og verndun gegn
beit. Þessar athuganir hafa nú
sýnt mjög jákvæðar niðurstöður
sem benda til þess að rækta megi
algengustu túngrös á afréttar-
löndum íslands. Þær sýndu, að
grastegundir, sem venjulega eru
notaðar í sáðsléttur á. láglendi,
geta þrifizt og gefið dágóða upp
skeru að minnsta kosti á allt að
600 m hæð. Var þó ekki vikið
verulega frá þeim ræktunarað-
ferðum, sem notaðar eru við
túnrækt í byggð.
Við höfum mikið land upp á
að hlaupa til ræktunar og stönd
um þar betur að vígi en margar
aðrar þjóðir heims. Á örfoka
söndum landsins, allt að 600 m
hæð, eru möguleikar á algerlega
nýju landnámi með þeirri rækt-
unarþekkingu sem nú er til. Með
aðstoð hinna stórvirku tækja og
dreifingu fræs og áburðar úr
flugvélum ættum við að geta
numið aftur það land, sem við
höfum tapað með 1000 ára bú-
setu og breytt landeyðingu í
landgræðslu.
Því fjármagni, sem þannig er
varið er ekki kastað á glæ, því
hvert nýtt gróðursvæði, ' sem
vinnst, skilar arði á fyrstu árum
uppgræðslunnar.
Framhald á bls. 15
Rafbarð í baráttunni við örfokið.