Morgunblaðið - 17.02.1963, Blaðsíða 13

Sunnudagur 17. febrúar 1963
MORCUNBLAÐIÐ
13
y Sjaldan horft á
skemmtilegri leik-
' sýningu
„ÉG hef sjaldan horft á skemmti
legri leiksýningu“. Svo varð að
orði einum þeirra, er nýlega sáu
Pétur Gaut, um leið og hann
gekk út úr Þjóðleikhúsinu að
lokinni sýningu. Þar fer allt
saman: Sjálft leikritið er eitt
höfuðverk bókmenntanna fyrr
og síðar. Þýðing Einars Bene-
diktssonar á snilldarverki Hen-
riks Ibsens er einnig snilldarleg.
Prú Gerdu Ring hefur tekizt leik
stjórnin með afbrigðum vel, og
sumir leikaranna, einkum Gunn-
ar Eyjólfsson, hrífa áhorfendur
með margbreytilegri list sinni. í
koma. Þannig er með kommún-
ista innan verkalýðshreyfingar-
innar á íslandi. Sjálfir gera þeir
sér ljóst, að þeir eru komnir 1
minnihluta í Alþýðusambandi ís-
lands og hafa raunar aldrei haft
þar réttfenginn meirihluta. Ráð-
ið, sem þeir hafa til varnar, er
valdníðsla í öllum þeim verka-
lýðsfélögum, sem þeir hafa náð
tangarhaldi á, og synjun á hlýðni
við landslög um hverjir eigi full-
an atkvæðisrétt á Alþýðusam-
bandsþingi. Þeir, sem svo fara, að
dæma sjálfa sig úr leik og
sanna, að þeim er ekki treystandi.
Framsókn velur
ser enn verra
Næturmynd frá Keflavíkurhöfn. — Myndin var tekin í sl. viku. (Ljósm. Mbl.: Sv. Þorm.)
REYKJAVÍKURBRÉF
Þjóðleikhúsinu hefur áre.ðan-
lega sjaldan eða aldrei verið bet-
ur gert. Vafalaust njóta þeir,
sem kunnugir eru leikritinu og
helzt hafa séð það áður, þess
betur en hinir. En hér er vissu-
lega um að ræða sýningu, sem
er þess virði, að á hana sé horft
oftar en einu" sinni. Einstaka
atriði eru að vísu torskilin m.a.
vegna þess að þau eru tíma- og
Btaðbundin. En þó að ekki sé
auðvelt að átta sig á öllu, þá er
það sannmæli, sem frú Gerda
Ring segir í leikskránni:
„Frá raunsæu upphafi, gegn-
um flókna veröld táknmynda,
líður leikur Ibsens um Pétur
Gaut inn í hugarheim, sem á sér
hliðstæðu í hverju mannsbarni
á jörðinni“.
Hver vill búa
í Dofrahöll?
Erfitt er að gera upp á milli
margra ágætra atriði, en þó tókst
sýningin e.t.v. hvergi betur en í
Dofrahöllinni. Þar' leggur Ibsen
Dofranum í munn þessi orð, sem
'ætíð hafa verið skilin sem á-
minning Ibsens til hans eigin
þjóðar:
„Þar úti, sem nótt fyrir árdegi
víkur,
er orðtakið: „Maður, ver sjálfum
þér líkur“.
En meðai vor, þar sem myrkt er
öll dægur,
er máltækið: „Þursi, ver sjálfum
þér — nægur“.“
Þessi áminning á ekki síður
erindi til Islendinga nú á dögum
en til okkar norsku frændþjóðar
á dögum Ibsens. Enginn, hvorki
einstaklingur né þjóð, má reyna
eð verða „sjálfum sér nægur“.
Auðvitað eiga allir að leitast við
eð efla hið bezta í sjálfum þeim,
en sú einangrun, sem fylgir því
eð vera „sjálfum s.ér nægur“
horfir til niðurdreps.
l Einangrunin hafði nær gengið
ef íslenzku þjóðinni dauðri. Ein-
engrun er því sízt eftirsóknar-
verð, auk þess sem hún er ó-
framkvæmanleg nú á dögum.
Samskipti við aðra, einstaklinga
Og þjóðir, eruóumflýjanleg,hvort
eem mönnum líkar betur eða
verr. Úrlausnarefnið er, að láta
þau verða sér til ávinnings og
hvatningar. Ekki þýðir að ætla
eð beygja fram hjá þvi, sem ekki
verður með neinu móti fram
hjá komizt.
Heimskt er heima
alið barn
Forfeður okkar skildu gjörla,
eð sá veit gerr, er fleira reynir.
Einangrunin heltók þá, ekki af
því að þeir óskuðu hennar, held-
ur af liinu, að þeir áttu ekki ann-
Laugard. 16, febrúar
ars völ. Skilningur á nauðsyn
menntunar og lærdóms af öðrum
er ríkari, en flestir gera sér grein
fyrir.
Hin mikla aðsókn að Varðar-
fundi nú í vikunni, þar sem rætt
var um tækniskóla, og áhuginn,
sem lýsti sér í mörgum ræðum
og þaulsætni áheyrenda, sannaði
þetta glöggt. Þar hélt Ásgeir
Pétursson, sýslumaður, prýði-
legt erindi um nauðsyn á hér-
lendum tækniskóla, en hann er
formaður nefndar, sem mennta-
málaráðherra skipaði á sínum
tíma til undirbúnings því máli.
í þessum efnum verða ekki
fremur en öðrum unnin stór-
virki af skyndingu strax í upp-
hafi. Eins og Ásgeir Pétursson
sagði er um að gera að skapa
þann ramma, að nauðsynleg
tæknifræðsla geti eflzt í land-
inu innan hans, og ef á þarf að
halda, að hika ekki við að kalla
til erlenda kennara, meðan ver-
ið er að búa í haginn. Þó að
ræðumenn á Varðarfundinum
væru ekki allir sammála um ein-
stök framkvæmdaatriði, voru
þeir ásáttir um þessi meginat-
riði málsins. Hér er sú vöntun í
skólakerfi okkar, sem nú liggur
mest við, að úr verði bætt.
Vísindalegar
rannsóknir
Enn annað er að koma rann-
sóknum hér á’ landi í svoköll-
uðum raunvísindum í viðunan-
legt horf. Gylfi Þ. Gíslason,
menntamálaráðherra, gerði ræki
lega grein fyrir þessu, þegar
hann á dögunum lagði frumvarp
til laga um rannsóknir í þágu at-
vinnuveganna fyrir Alþingi. — í
þessu sem flestu öðru verðum
við vegna smæðarinnar að byggja
á því, sem aðrir gera. En kunn-
ugleiki á annarra rannsóknum
er okkur þó ekki nægur. Aðstæð-
ur hér eru aðrar og finna verður
.hvað okkur hentar. Sumir höfðu
í upphafi litla trú á rannsókn
síldargangna, og enn amast ein-
staka maður við tillögum sér-
fræðinga um ráðstafanir til að
hindra eyðingu gróðurlendis
landsins. Árangurinn, sem feng-
izt hefur við lélegar aðstæður,
er nú vel á veg kominn með að
eyða þvílíkri skammsýni.
Geta okkar er takmörkuð en
því betur þarf að gæta þess að
hagnýta alla okkar möguleika.
Vísindaleg þekking og aukin
tæknimenntun eiga miklu meiri
þátt í þeim bata lífskjaranna,
sem allir sækjast eftir og ótal
samþykktir eru gerðar um, en
öll verkföll og stéttastríð, sem
hafa raunar þveröfug áhrif við
það, sem forystumenn þeirra
reyna að telja sjálfum sér og
öðrum trú um.
„Af liverju þagð-
irðu meðan stóð á
hreinsunum
Stalins?44
Kommúnistar um allan heim
burðast enn við að halda því
fram, að það sé að þakka stétta-
stríðinu í Rússlandi og einræði,
hvílíkar framfarir hafi orðið í
landinu síðustu áratugina. En
vissulega eru þær ekki að þakka
hinu kommúníska einræði. Is-
land var um síðustu aldamót
ekki síður vanþróað en Rúss-
land. Náttúruauðæfi hins víð-
lenda Rússaveldis eru hlutfalls-
lega mun meiri en íslands.
Engu að síður sjá allir,
sem til beggja landanna hafa
komið, að almenn hagsæld á Is-
landi er nú mun meiri en með
Rússum. Þó hafa í Rússlandi orð-
ið gífurlegar framfarir. En þær
eru ekki vegna hins kommún-
íska skipulags, heldur þrátt fyr-
ir kúgunina. Það, sem þar hefur
áunnizt, er fyrst og fremst að
þakka vísindum og tækni. Hefur
þó stundum litlu mátt muna, að
hvorttveggja væri niður drepið.
Nú eftir að nokkuð hefijr létt á
okinu, spyrja þeir, sem þjakaðir
voru, hver annan:
„Af hvérju þagðirðu á meðan
stóð á hreinsunum Stalíns?“
„Attu á hættu að
verða útrýmt?“
Framangreindri spurningu
beindi einn af þekktustu gagn-
rýnendum Rússa, Yermilov að
nafni, nýlega í Izvestia til hins
þekkta rithöfundar Ilja Ehren-
burgs. Ehrenburg hefur í sjálfs-
ævisögu sinni nokkuð rætt um
ógnarástandið, sem ríkti á ein-
ræðisárum ’ Stalins. Ehrenburg
hefur m.a. komizt svo að orði,'
að það, að hann skyldi sjálfur
halda lífi, hafi verið eins konar
happdrættisvinningur. Til þess
að fá þann happdrættisvinning
hafi hann orðið að þegja, hvað
sem á gekk. Hann hefur rifjað
upp, að þeir, sem sneru sér beint
til Stalíns og kvörtuðu undan
meðferðinni á þeim, sem þeir
vissu að voru saklausir, hafi
sjálfir orðið fyrir hreinsun. —
Þess vegna hafi menn ekki átt
annars kostar en að þegja, jafn-
vel þótt þeir hafi haft grun um,
að vinir þeirra hafi verið ákærð-
ir ranglega.
Yermilov heldur því aftur á
móti fram, að meginþorri Rússa
hafi ekki vitað um rangindin, og
að Ehrénburg sé með afsökun-
um sínum að móðga heila kyn-
slóð Sovétþegna í því skyni að
reyna að finna skjól fyrir sjálfan
sig.
Þeir, sem utan við standa, eiga
erfiít með að gera upp á milli,
hvor hafi réttara fyrir sér. Sömu
ásökuninni hefur verið beint
gegn Þjóðverjum. Þeir hafa ver-
ið spurðir að því, af hverju þeir
hafi þagað og ekkert hafzt að
gegn grinimdarverkum Hitlers
við Gyðinga. Svar flestra Þjóð
verja er hið sama og Yermilovs,
að þeir hafi ekki vitað, hvað var
að gerast.
Af hverju sjá þeir
sig ekki um hönd?
Vitanlega er það ósennilegt,
að hægt sé að drepa milljónir
manna og senda tugmilljónir
fangabúðir að ósekju, án þess að
almenningur hafi hugboð um
En veldi kúgunar og áróðurs er
méira en frjálsir menn geta með
góðu móti áttað sig á. Enginn
vænir Halldór Kiljan Laxness
um að hafa sagt vísvitandi rangt
frá, þegar hann í Gerzka ævin-
týrinu lýsti hreinsunarréttar-
höldunum og fór háðulegum
orðum um þá sakborninga, sem
nú hefur fagurlega verið lýst að
hafi verið alsaklausir. Það var
blinda áróðurs og pólitískrar
ofsatrúar, sem þá lokuðu hinu
ágæta skáldi sýn. Afsökun hans
er ekki hin sama og Ehrenburgs
að hann hafi óttast hefndarráð
stafanir einvaldsins. íslendingur
inn gat leitað skjóls í því þjóð
skipulagi, sem hann fyrirleit,
fyrir ógnun hins, er hann hóf til
skýjanna. En hann var gestur
framandi landi og villa hans var
sú, að hann skrifaði af oflæti
um þau éfni, sem hann hvorki
þekkti né skildi.
Látum það vera. Öllum getur
yfirsézt, og Halldór Kiljan af
neitar þó nú orðið a.m.k. öðru
hverju hinum gamla átrúnaði
Hitt er verra, að maður eins og
Einar Olgeirsson, sem í eðli sínu
er greindur og að upplagi víð
sýnn maður, skuli ekki hafa
manndóm og þrek til að játa
hversu herfilega hann hefur ver
ið blekktur. Stalín og félags
bræður hans voru nazistum sízt
betri, þeir voru allir greinar á
sama stofni.
Ævístarf að engu
gert
Mönnum kann að vera erfitt
að játa, að þeim hafi missézt um
það, sem þeir töldu mestu
skipta í lífinu. Þeim finnst sjálf
sagt, að með því geri þeir sjálfir
ævistarf sitt að engu. En
betra að halda skollaleiknum a
fram og taka sér nýtt skurðgoð,
jafnskjótt og komið er á daginn
að pöddur og eðlur voru innvols
hins fyrra? Þeir forystumenn
sem svo fara að,’eiga óuppgerðar
sakir, í senn við sig sjálfa og
þjóð sína.
Verst er þó, þegar þeir halda
áfram að apa eftir sínum illu
lærimeisturum og beita rangind
um hvar sem þeir mega við
hlutskipti
.j'
Svo bágur sem hlutur forystu-
manna kommúnista er, þá hafa
Framsóknarbroddarnir valið sér
enn lakara hlutskipti. Þeir ásaka
aðra fyrir að vilja ekki níðast á
kommúnistum. Nú má að vísu
um það deila, hvort rétt sé að
sýna þeim sanngirni, sem sjálfir
eru berir að rangindum. Er rétt
að láta óvini lýðræðisins njóta
þeirrar verndar, sem það áskilur
öllum? Þessari spurningu má
svara með annarri: Hvort er
vænlegra til lengdar: Valdbeit-
ing eða traust á heilbrigðri skyn-
semi kjósenda, sem. að lokum
mun fordæma þá, er rangindin
hafa í frammi?
Um hitt þarf ekki að deila, hver
einlægni fylgir ásökununum, um
að ekki skuli níðzt á komm-
únistum, þegar þeir, sem ásakan-
irnir bera fram, hafa sjálfir
samið við þá, og halda áfram að
semja við þá, ekki tii að koma
réttu máli fram, heldur til að
tryggja rangindi og valdníðslu.
Þannig hafa Framsóknarmenn
farið að I verkalýðsfélögunum
og á Alþýðusambandsþingi.
Framsóknarbroddarnir hyggj-
ast hafa flokkslegan ávinning af
hentistefnu sinni. Hvort svo
verður mun sjást, þegar þár
að kemur. Víst er, að innan
flokks þeirra fer þeim stöð-
ugt fjölgandi, sem bera ugg 1
brjósti yfir þeSsu athæfi og geta
jafnvel ekki orða bundizt við and
stæðinga sína um þann ímigust,
sem þeir haira á þvL
Oánægja Vai ð-
bergsformannsíns
Sumir hinna óánægðu hafast
ekki að, aðrir nöldra í sinn hóp,
enn aðrir láta uppi óánægju sína
við andstæðingana. Meiri mahn-
dómur er í hinum, sem láta orða
skvaldrið eiga sig en hefjast
handa um að halda aftur af for-
ingjum á villigötum og reyna að
leiða þá á rétta braut. Hinir
ungu Framsóknarmenn, sem
gerzt hafa félagar í Varðbergi,
virðast hafa valið þann kost.
Þeir vilja láta að sér kveða um
málefni, en telja miður, ef fund-
ið er að við forystumenn flokks
þeirra. Þeir um það. Hver ræð-
ur sínum starfsháttum.
Það er þess vegna síður en
svo ástæða til að sakast um
það, er sagt var um breytta
starfsaðferð félaga hans í síð-
asta Reykjavíkurbréfi. Þvert
á móti er það honum til lofs,
að honum geðjist ekki að því,
að honum og skoðanabræðrum
hans sé líkt við óhreinu börnin
hennar Evu. Þá kemur aftur að
því, að það eru ekki orðin, sem
úr skera, heldur verkin.
Ómetanlegt er, að ungir lýð-
ræðissinnar í öllum flokkum
vinni að þvi að efla skilning á
nauðsyn varna íslands og tryggi
að enginn flokka þeirra svík-
ist undan þeirri skyldu, sem á
sönnum lýðræðissinnum hvílir.

•mwvrm