Morgunblaðið - 19.03.1963, Blaðsíða 10

10
MORCUISBLAÐIÐ.
Þriðjudagur 19. mkrz 1963
Eg er ekkert óánægð
ur með Elli keriingu
segir Kolbeinn Guðmundsson
sem er níræður í dag
írá Úlfljótsvatni
t DAG, 19. tnarz, er níræð-
ur Kolbeinn Guðmundsson
trésmiður, fyrrum bóndi
að Úlfljótsvatni í Grafn-
ingi, oddviti, hreppstjóri og
sýslunefndarmaður sveitar
sinnar.
Margt kemur fyrir á 90
ára ævi og við setjumst
niður dagstund og röbbum
við öldunginn, sem enn er
með það góða sjón að hann
getur lesið sér til gagns,
góða heyrn og andlega
heilbrigði.
— Ég er nú heldur orðinn
lítill til gangsins, segir Kol-
beinn og staulast við stafinn
sinn fram í stofuna til mín,
hokinn eftir að hafa bograð
við hefilbekkinn, en hand-
fastur og handhlýr, svo ég
finn strax að baki handtaki
þessa öldungs trausta og heil-
steypta skaphöfn, eins og hún
gerist bezt hjá íslenzkum
bónda og hagleiksmanni.
— Manstu svona gott vor
frá þinni búskapartíð, Kol-
beinn? byrjum við samtalið.
— Nei, aldrei. Ég er satt að
segja farinn að verða hálf-
hræddur við þetta.
— Á þessum tíma hefur
■ Úlfljótsvatn verið ísi lagt?
— Nei, það var það ekki. 1
Úlfljótsvatni var ylur, sem
bræddi af því ísinn. Það var
aðeins spöng yfir þvert vatn-
ið, sem mátti treysta.
— Hefur þig dreymt fyrir
þessari blíðu, eða áttirðu ekki
þinn draumamann eins og
margir farsælir bændur?
— Nei, engan átti ég nú
draumamanninn.
— En búnaðist þó allvel?
— Já, segja má það. Ég
varð aldrei heylaus og þegar
ég hætti búskap með 380 ær
árið 1929 átti ég 400 hesta
fyrningar. Þá hafði ég búið á
Úlfljótsvatni frá því 1903, en
áður 7 ár í Hlíð í Grafningi,
búi foreldra minna.
— Nú, þú hefðir getað fóðr-
að 400 ær á þessum fyrning-
um, eða var ekki svo gjafalétt
í Grafningi að hestburður
nægði á kind?
— Jú, það var aldrei gefið
meira í mínum búskap, nema
veturinn 1920, en hann var
gjafafrekur.
— Hvernig jörð var Úlfljóts
vatn?
— Hún var erfið jörð, enda
byggðist hún ekki eitt ár áður
en ég tók við henni. Heyskap-
ur var mjög dreifður, að heita
mátti um alla landareignina.
Og þegar flugan var verst tók
oft 4—6 tíma að sækja á hest-
ana. Einu sinni flúðu þeir t.d.
alla leið ofan í Ölfus og voru
tapaðir í viku. En nú er varg-
urinn búinn að vera. Virkjan-
•irnar hafa eyðilagt hann. En
hann gerði okkur þó eitt gagn,
varði fyrir okkur engjarnar.
★
— Og svo hefur flugan
fóðrað fyrir ykkur silunginn.
Þú varst með þeim fyrstu,
sem stundaðir silungaklak og
ólst upp seyði fyrir aðra?
— Já, Þórður Flóventsson
kenndi okkur það. Hann var,
að mig mynnir, Þingeyingur,
sem stundað hafði þetta
nyrðra, ferðaðist svo um og
kenndi okkur, fór bæði um
Suðurland og Borgarfjörð. En
ég er hræddur um að þetta
hafi orðið að minna gagni, en
ætlað var. Allmargir . fengu
þó hjá mér seyði og settu í
vötn og tjarnir og töldu hafa
orðið til bóta. Við veiddum
silunginn er hann kom á
haustin til að hrygna upp á
grunnin og ólum seyðin upp
í kassa í kofa, sem byggður
var til þessa. Svo sóttu menn
seyðin um sumarmálin.
— Þú sagðir að Úlfljótsvatn
hefði ekki verið byggt árið
áður en þú tókst þar við bú-
skap. Hver átti þá jörðina?
— Magnús • Jónsson, laga-
prófessor. Fyrstur ættmenna
hans átti jörðina Gísli Eiríks-
son frá Þúfu, síðan Þórður
sonur hans og loks Jón faðir
Magnúsar.
— Þú lærðir trésmí?Jfir,
Kolbeinn. Hafðirðu bréf upp
á það?
— Nei, en það vorú aðrir,
sem höfðu lært í kóngsins
Kaupmannahöfn og voru með
sveinsbréf. Þeir kenndu svo
út frá sér. Guðmundur Magn-
ússon, fyrirrennari minn, sem
bóndi á Úlfljótsvatni, kenndi
mér smíðar. Hann hafði
sveinsbréf. Þetta var stutt frá
Hlíð þar sem ég ólst upp hjá
foreldrum mínum, Guðmundi
Jónssyni frá Sogni og Katrínu
Grímsdóttur frá Nesjavöllum.
— Hvað varstu gamall, þeg-
ar þú byrjaðir að smíða?
— Ég mun ekki hafa verið
nema 6 ára gamall, þegar ég
byrjaði. Náði þá ekki upp á
hefilbekkinn, en klifraði upp
á kassa og fór að hefla, en
ramlaði niður af kassanum,
datt og hruflaði mig. Tækin
voru til á heimilinu, eins og
víða gerðist í þá daga. Einnig
var smiðja heima, því faðir
minn smíðaði talsvert, t.d.
hestajárn og fleira.
— Hvernig var með áhöld í
þann tíð? Hvaðan voru þau
fengin?
— Þau urðu menn að smíða
sér sjálfir, t.d. alla hefla, svo
sem kílhefla, strikhefla, plóg-
hefla og gluggahefla. Hægt
var að fá keypt slétt hefiljárn,
en öll önnur varð maður að
smíða sjálfur. Þá voru ger-
rektöll, listar og gluggar smíð-
aðir með handheflum.
— Hvaða bygging er þér
minnisstæðast að hafa unnið
við?
— Ætli það sé ekki Hér-
aðsskólann á Laugarvatni. Þar
vann ég einn vetur. En síðasta
byggingin, sem ég vann að
var lagfæring kirkjunnar að
Mosfelli austur, en hún hafði
skekkst á grunni.
— Er langt síðan þú hættir
smíðum?
— Það eru nú fjögur ár.
Eftir að ég kom hingað til
Reykjavikur vann ég mest að
Kolbeinn Guðmundsson
húsgagnasmíðum, svo sem
klæðaskápum o. fl.
— Varstu oft langdvölum
að heiman við smíðar?
— Nei. Ég hjálpaði bænd-
um við að koma upp gripa-
húsum, hlöðum og baðstofum,
en var ekki lengi í senn.
— Og þú tókst þátt í opin-
berum störfum?
— Já, og ég tafðist meira
við þau en smíðarnar. Ég var
í fyrstu bæði hreppstjóri og
oddviti og sýslunefndarmaður
og það starf tók langmestan
tíma.
— Var ekki lítið upp úr
þessum störfum að hafa?
— Jú, það var ekkert upp
úr þeim að hafa. Þegar við
fórum í ferðir át’.um við að
hafa 10 kr. á dag, en það
hrökk ekki til, ef allt þurfti
að kaupa.
tóbakskorn og í glasi ef svo
hefur borið við. Ég hef ekki
verið neinn stakur hófsmaður
og enginn óhófsmaður heldur.
— Ratað meðalbófið?
— Já, ætli megi ekki segja
það.
— Hvernig leggst Elli kerl-
ing á þig?
— Ég er ekkert óánægður
með hana. Ég hef verið slæm-
ur í fæti nú í 40 ár. Fékk í
afltaugina. Irskías kalla þeir
það.
— Og hvemig lýst nú göml-
um þul eins og þér á heims-
ástandið í dag?
— Það er ekki friðvænlegt.
Komist nokkurn tíma á full-
ur friður í þessum heimi mun
það taka margar kynslóðir.
Mannfólkið hefur alltaf verið
hvorki betra né verra en það
er nú, og heimurinn er nú
orðinn nokkuð gamall. Það
sækir í einveldið núna. Svo
hrynur það og lýðræðið kerr-
ur aftur, en síðan einveldið á
ný. Þannig gengur þetta
sennilega eins og það hefur
gengið fram að þessu.
★
— Þú hefur skrifað nokkuð,
Kolbeinn. Hvenær byrjaðir
þú á því?
— Ég byrjaði sem strákur,
en svo var enginn tími til
skrifta fyrir reikingapjakki
og fundarhöldum.
— Orktir þú?
— Nei, ég komst fljótt að
því að ég var ekki skáld.
Þetta hafa mest verið mann-
lýsingar og minningar, sem
útgefendur hafa beðið mig
um.
★
Kolbeinn er hress í anda,
situr með »tafinn sinn á
hnjánum og rær fram á hann,
potar honum af og til frá sér
um leið og hann grundar
spurningarnar og tekur að
rifja upp frásagnir.
— Hver er þér minnisstæð-
astur þeirra manna er þú hef-
ir ritað lýsingar af?
— Ætli það sé ekki í "hand-
riti, sem ég á. Það er um kyn-
legan kvist, sem var sveitar-
ómagi undir lokin hjá okkur
í hreppnum. Hann hét Bein-
teinn Vigfússon. Honum var
erfitt um nám, náði t. d. ekki
fermingu. Gat þó ýmislegt
unnið, rist torf, hlaðið veggi
JrtV- • "WWW ' W V.V •^vvww VA- -.-.—w -•?- V • V.—W'.
Úlfljótsvatn
— En skólagangan?
— Ég var samtals fjóra
mánuði við nám hjá séra ís-
leifi á Arnarbæli og ekki allt
samfellt.
— Þetta hefur orðið að
nægja þér í hreppstjórann og
oddvitann?
— Það varð að duga. Ég
var auk þess endurskoðandi
hreppareikninga í sýslunni
undir það síðasta. Og þeir
voru nú ekki allir góðir, ekki
vegna þess menn vildu ekki
gera betur, en kunnáttuna
vantaði. Hjá sumum voru
þeir þó ágætir.
— Hverju þakkar þú þessa
góðu heilsu og langlífi?
— Ég þakka það svo sem
engu. Ég hef fengið mér mitt
og reyndi að smíða, en það
var erfitt að nota smíðarnar
s, því hann lærði aldrei á
tommustokkinn. Honum gekk
illa að telja, fór að fatast þeg-
ar komið var upp í 16. Komst
þó oft nokkurn veginn upp
undir 20. Hann hafði gaman af
að spila hund, en gekk illa að
telja hundana ef þeir voru
margir. Einu sinni var hann
að rista torf. Hann kom heim
og sagðist ekki rista meira.
Það vantaði eina torfu upp á
100, sagði hann. Honum hefir
sennilega þótt miður, að torfið
var jafnharðan flutt frá hon-
um. Hann sagði að ég gæti
farið og talið pælurnar. Ég
gerði það og stóð heima að
þær voru 99. Það var svo
merkilegt með það að Bein*
teinn gat vitað hvaðv. tölunni
leið og sagði jafnan að eitt-
hvað vantaði upp á ákveðna
tölu. Aldrei gat Beinteinn lært
heila vísu, en hálfar vísur
kunni hann margar. Hann
hafði gaman að kveða og það
við raust. Kveðskapur þessi
var hinn skringilegasti þegar
saman komu rímnavísnahelm-
ingar og húsgangar, sem
gengu þá um sveitina.
★
— Þú hafðir orð á því Kol-
beinn að sýslunefndarstörfin
hefðu tekið upp tíma þinn?
— Já, og oft varð ég að ann-
ast störf, sem aðrir kærðu sig
ekki um. Mér er minnisstætt,
er ég eitt sinn var sendur til
að semja um peninga hjá ein-
um oddvitanna, sem hann
hafði ekki viljað gera skil á.
í hreppi hans höfðu verið
seld vatnsréttindi og greiðsl-
an átti að ganga í sveitarsjóð.
Hreppsbúar spurðust fyrir um
fé þetta, en fengu þau svör ein
að peningarnir væru vel
geymdir hjá oddvita. Þeir
kærði til sýslunefndar og var
nú ráðgast um hver skyldi
flytja málið fyrir téðum odd-
vita. Ágúst í Birtingarholti
stakk upp á því, að yfirskoð-
unarmaður hreppsreiknii\g-
anna skyldi annast þetta. Það
kom því í minn hlut. Sýslu-
maður spurði mig hvort ég
vildi taka málið að mér. Ég
kvaðst verða að annast það
ef það teldist skylda mín, en
árangri lofaði ég ekki. Þar
með fór ég á fund oddvitans.
Hann spurði mig hvort ég
hygðist halda lengra, því hann
hafði haft spurnir af erindi
mínu. Ég kvað nei við, ekki
hefði það verið ætlunin. Hann
bauð mér að vera og mun hafa
þótt betra, því hann hélt ég
myndi ætla með málið fyrir
alla hreppsnefndina. Okkur
samdist um greiðslu fjárins
og allt fór vel. Ekki munu þó
allir hafa lagt góðan hug að
málinu og ætlað okkur báðum
að verða til minnkunar af þvL
En ekki varð oddvitinn og
guðsmaðurinn ánægður með
endalokin, þótt allt væri með
reiðu greitt, því hann sagði:
— Það vildi ég að andskot-
inn sækti þetta allt saman.
★
— Hvernig hafa þeir reynzt
samferðamennirnir í lífinu?
— Þeir hafa upp til hópa
verið góðir. Þótt einhver hafi
viljað mér illa og jafnvel
reynt að gera mér bölvun,
hefir það snúizt mér til góðs.
— Hvað segirðu okkur um
æskuna, finnst þér hún verri
í dag, en hún var á þínum
yngri árum?
— Nei, æskan er sjálfsagt
ekkert verri en hún var. Það
eru bara meiri freistingar
dag.
— Voru menn eins ófróm-
ir í gamla daga? Það er svo
mikið um þjófnaði nú.
— Líklega er það ekkert
verra nú. Menn stálu þá ekki
aðeins sér til lífsbjargar, held-
ur hnupluðu menn hlutum,
sem þeir höfðu ekkert með að
gera, jafnvel efnaðir menn.
— Og þið hjónin eignuðust
6 börn.
— Já og höfðum mikið
barnalán. Það er ómetanlegt
★
Ég stend upp og er að skoða
myndir á veggnum í stofunni.
Þar sé ég gamla mynd og finn
Kolbein meðal þeirra, sem þar
getur að líta, og spyr af hverj-
um þessi mynd sé.
— Þetta er sýslunefndin.
Myndin mun vera tekin á Eyr-
arbakka 1912.
— Hver er þessi virðulegi,
hvíthærði og skeggjaði maðar
á miðri myndinni?
— Það er séra Valdimar
Briem.
Framh. S bls. 23