Morgunblaðið - 21.07.1963, Blaðsíða 13

Sunnudagur 21. júlí 1963.
1UORCVNBL 4 ÐIÐ
13
Alexander
Jóhannesson
75 ára
FYRIR þann, sem heimsótt hafði
dr. Alexander Jóhannesson í
sumarbústað hans á Þingvöllum
á 50 ára afmæli hans, var það
skemmtileg tilviljun að rekast á
hann réttum 25 árum síðar uppi
í Almannagjá, þar sem hann var
að halda upp á 75 ára afmæli sitt.
Þessi 25 ár hafa verið atburða-
rík, bæði í sögu íslenzku þjóðar-
innar og lífi dr. Alexanders.
Hann var einn þeirra, sem af
heilustum hug sótti eftir fullu
sjálfstæði íslands. Endurreisn
lýðveldisins og staða þess á
meðal annarra frjálsra lýðræðis-
ríkja hafa því notið eindregins
atbeina hans. Sjálfur hefur hann
verið síður en svo athafnalaus.
Fyrir aldarfjórðungi hafði hann
forystu um að koma upp háskóla-
byggingunni á Meluum. Því
verki var lokið 1940 og er sú
bygging engum einum manni
meira að þakka en dr. Alexander.
Um þær mundir sagði einn af
stjórnmálamönnum þjóðarinnar,
að háskólahúsið væri svo við
vöxt, að það mundi ekki verða
fullskipað fyrr en að nokkrum
öldum liðnum. Framsýni þess
manns var ekki mikil, því að þeg
ar fyrir nokkrum árum var húsið
orðið of lítið.
Séð heim að Skálholti. Ljósm. Mbl Sv. Þ. tók mynd þessa sl. föstudag.
^ -^-■-»-
REYKJAVÍKURBRÉF
Mesti f ram-
kvæmdamaðurinn
Dr. Alexander átti raunar þátt
í því að gera húsið of lítið fyrr en
flesta varði, því að hann hefur
beitt sér fyrir, að í háskólanum
yrði tekin upp kennsla í sem
flestum greinum, er að haldi
mega koma. Hann vill gera há-
skólann að sönnum þjóðskóla,
svipað og Jón Sigurðsson frændi
hans skrifaði á sínum tíma um í
Nýjum félagsritum. Dr. Alexand-
er telur og ekki nóg, að stúdentar
eigi innanlands kost á víðtækri
vísindalegri fræðslu, heldur hef-
ur hann og lagt ríka áherzlu á
að búa þeim viðhlítandi starfs-
skilyrði, svo sem með byggingu
stúdentagarða, leikfimishúss o. fl.
Ekki fer á milli mála, að dr. Alex
ander var mesti framkvæmda-
maður þeirra, sem samtímis hon-
um voru kennarar við Háskóla
íslands.
Merkur vísinda-
maður
En dr. Alexander er einnig
frjór og athafnamikill vísinda-
maður. Hin etymologiska orða-
bók hans er talin stórvirki af
þeim, sem skyn á bera. Kenning-
ar hans um uppruna tungumála
hafa vakið athygli meðal vísinda-
manna víðsvegar um heim.
Eðlilegt er, að um jafn mikinn
athafnamann og dr. Alexander,
sem hefur einnig sett fram nýst-
árlegar vísindakenningar, hafi
stundum staðið styrr. Svo hefur
stundum verið, bæði innan há-
skólans og utan.
Stendur um stóra menn
stormur úr hverri átt.
Dr. Alexander hefur aldrei lát-
lð slíkt á sig fá, heldur farið sínu
fram til að koma hugðarefnum
sínum í framkvæmd. Hann er
einn þeirra núlifandi manna, sem
þjóðm á tvímælalaust mest að
þakka, enda mun orðsf>r .hans
verða lengi uppi.
Laugardagur 20. júlí ■
Skálholtskirkja
vígð
Nú um þessa helgi mun Skál-
holtskirkja verða vígð. Til þess
að svo mætti verða hafa margir
lagt hönd að verki. Hér skal ekki
dómur á það lagður, hverjum ber
þar mest að þakka.
Núverandi biskup, herra Sig-
urbjörn Einarsson, er einn af
upphafsmönnum endurreisnar
Skálholtsstaðar. Prófessor Magn-
ús Már Lárusson hefur haft for-
ystu um framkvæmdir af óþreyt-
andi elju og notið við það mikils-
verðrar aðstoðar Guðjóns Arn-
grímssonar.
Ábyrgðin á sjálfri kirkjubygg-
ingunni, teikningu hennar og út-
liti, hvílir þó að sjálfsögðu á húsa
meistara ríkisms, Herði Bjarna-
syni. Munu margir mæla, að hans
frábæra smekkvísi hafi aldrei
notið sín betur en í þessari nýju
kirkjubyggingu. Þar lofar verkið
meistaraiin.
r
Astæða til
hátíðahalds
Vegna kirkjuvígslunnar hefur
verið efnt til mikillar hátíðar í
Skálholti. Engu skalum þaðspáð,
hvernig til tekst um hátíðahöld-
in. Það verður ekki sízt mjög
undir veðri komið. Ef eitthvað
tekst miður en skyldi, má gera
ráð fyrir, að þær raddir heyrist,
að ástæðulaust hafi verið að efna
til alls þessa umstangs út af einni
kirkjuvígslu. En þótt kirkjan
sjálf sé hið prýðilegasta hús, er
hér meira í efni.
Fiestum þótti þjóðarskömm að
niðurlægingu Skálholts. Með
endurreisn staðarins vilja þeir
því þvo af sér smánarblett. Eng-
inn staður er tengdari kristni-
haldi á íslandi og íslenzkri
kirkju en Skálholt. Oft er talað
um minnkandi trúaráhuga og af-
skiptaleysi um kirkjunnar mál-
efni. Það er þó ekki einungis
vegna betri efnahags þjóðarinn-
ar nú en áður, að ráðizt hefur
verið í að endurreisa dómkirkju
í Skálholti. í því lýsir sér endur-
vakin virðing fyrir starfi þjóð-
kirkjunnar og viðurkenning á
framlagi hennar til velfarnaðar
einstaklinga og þjóðarheildar
fyrr og síðar. Á kristilegt hugar-
far reynir að vísu mest í daglegri
breytni og allir verða að játa, að
þá skorti sjálfa mjög á í þeim
efnum. En það er einnig vitni
hugarfarsins, að þeir gleðjast yf-
ir vaxandi veg kirkjunnar og
vilja taka þátt í hátíð af því til-
efni.
Kirkjan íslenzk
þjóðmenning
• Því er stundum haldið fram,
að íslenzk þjóðmenning sé heið-
in að uppruna og það sé hin
heiðna arfleifð, sem gefi henni
sérstakt gildi. Forn kveðskapur
og hin elztu íslenzku lög sanna,
að hér á landi var merkileg
menning áður en kristni var lög-
tekin. Á móti hinu verður ekki
mælt, að skráning þessara gömlu
heimilua er verk kristinna
manna. Svo er og um samning
þeirra bókmennta, sem við enn
erum stoltastir af. Hin gamla ís-
lenzka menning var mótuð og
efld af kristnum mönnum, og
þeir varðveittu hana svo, að við
teljum hana enn nær þúsund ár-
um eftir kristnitökuna grundvöll
þjóðlífs okkar.
Kirkjunnar menn hafa vissu-
lega eins og aðrir oft villzt af
réttri leið. En á atbeina þeirra
hefði lítið orðið úr íslenzkri
menningu og þar með endurreisn
íslenzku þjóðarinnar og sjálf-
stæðs, íslenzks lýðveldis. Er þá
ótalið það, sem mest er um vert:
Sú sáluhjálp, sem óteljandi ein-
staklingar hafa sótt til kristninn-
ar á umliðnum öldum, og trúar-
ljóð, sem við getum ekki síður
verið stoltir af en íslendinga sög-
unum: Sólarljóð, Lilja Eysteins,
Passíusálmar Hallgríms og ýmis
kvæði Matthíasar Jochumssonar,
svo einungis sé talið það, sem
hæst ber.
Kristin áhrif
víðsvegar að
Áhrifa Ólafs Tryggvasonar
gætti mjög, þegar kristni var lög-
tekin á Alþingi árið 1000. Harla
er þó ólíklegt, að kristnitakan
hafi orðið með svo friðsamlegum
hætti og sagt er, nema kristni
hafi þá verið mun almennari en
sagnir herma. Hvað sem um það
er, sýnir kristnisagan, hversu því
fer fjarri, að ísland hafi verið
einangrað í upphafi. Öruggar
heimildir eru fyrir, að allmargir
landnámsmanna hafi verið kristn
ir og sennilega hafa miklu fleiri
verið það en sögur fara af. Flest-
ir eða allir komu þeir vestan um
haf, þ.e. frá írlandi eða Bret-
landseyjum norðanverðum. Þá
tók t.d. Egill Skallagrímsson,
fyrsta stórskáld íslendinga, ein-
hver hinn rammnorrænasti mað-
ur í hugsun, prímsigningu, er
hann dvaldi með Bretum og varð
þar með hálfkristinn.
Annar hinna fy.rstu kristni-
goða hérlendis var Friðrik bisk-
up, maður þýzkur að þjóðerni.
Svo var og Þangbrandur prestur,
er Ólafur Tryggvason sendi hing-
að til kristniboðs. Enn siðar voru
hér enskir biskupar og er kunn-
astur þeirra Hróðólfur í Bæ,
sem fyrstur er talinn hafa efnt
til skólahalds hér á landi.
Eiiiangnmin
ætíð til ills
Fyrstu Skálholtsbiskuparnir, fs
leifur og Gissur, sóttu báðir skóla
suður í Þýzkalandi. Allir kann-
ast við dvöl Sæmundar fróða í
Svartackóla, Sorbonne í París.
Þá hefur frú dr. Selma Jónsdótt-
ir skrifað skemmtilega og stór-
fróðlega bók um áhrif kirkjulist-
ar í Miðjarðarhafslöndum á tré-
skurð, sem varðveitzt hefur
fram á þennan dag.
íslendingar eiga uppruna og
mótun menningar sinnar því að
þakka, að forfeður okkar ein-
angruðust ekki. Einangrunin hef-
ur ætíð verið íslendingum til ills.
Hún hafði á niðurlægingatíman-
um nær gengið af þjóðinni
dauðri.
íbúðabyggingar
og efnahags-
jafnvægi
Á norrænu byggingarráðstefn-
unni, sem haldin var hér á dög-
unum, voru gefnar eftirtektar-
verðar upplýsingar um íbúða-
byggingar og lán út á þær á hin-
um Norðurlöndunum. Af þess-
um skýrslum má ýmislegt læra.
Þá verður að hafa í huga, að í
okkar landi er ógert svo margt,
sem sinna þarf samtímis, en hin-
ir hafa lokið fyrir löngu, að ekki
er við því að búast, að við getum
ætíð keppt við þá í öllu. Utn í-
búðabyggingar veldur mestu, að
þar sem jafnvægi ríkir í efna-
hagsmálum er miklu auðveldara
að veita rífleg lán til bygging-
anna en þar sem ójafnvæði ræður
eða er stöðugt yfirvofandi.
Frá því að Framsóknarmenn
náðu hér völdum 1927 og allt
þangað til Sjálfstæðismenn
beittu sér við stjórnarmyndunina
1953 fyrir umbótum í þessum
efnum, var ekkert almennt lána-
kerfi til íbúðabygginga starf-
rækt. Á vinstri stjórnar árunum
fór það aftur mjög úr skorðum.
Síðan hefur aftur verið unnið að
því að koma lánamálunum í skap
legt horf. Möguleikinn til þess, að
það megi takast til frambúðar og
bæta um eftir þörfum, er að lang-
mestu leyti háður því, að hér
haldist jafnvægi í efnahagsmál-
um. Þeir, sem gegn því beita sér,
vinna þess vegna, annað hvort
vísvitandi eða án þess að vita
hvað þeir eru að gera gegn eðli-
legri, æskilegri íbúðabyggingu og
heilbrigðum lánum til þeirra.
Aldrei ótvíræðari
traustsy f irlýsing
Enginn íslenzk ríkisstjórn hef-
ur nokkru sinni hlotið ótvíræðari
traustsyfirlýsingu kjósenda, en
núverandi stjórn við þingkosn-
ingarnar 9. júní sl. Stjórnin hafði
fylgt ákveðinni stefnu heilt kjör-
tímabil og unnið stórvirki sem
stjórnarandstæðingar deildu hart
á. Af hálfu beggja stjórnarflokka
var ótvírætt lýst yfir því, að þeir
mundu halda áfram samvinnu
Framh. á bls. 15