Morgunblaðið - 23.07.1963, Blaðsíða 13

Þriðjudagur 23. júlf 1963
MORCVNBLAÐIÐ
13

Kirkj ug estir meðan vígsla for frarn. Fremst sitja forsetaujó uin, að baki þeim prestar, þá ráðherrar, biskupsfrú, og sendiherr ar erlendra ríkja. Ljósm. Ól. K. M.

Skálholt er meira en minn-
ingin, hærra en sagan
Vigsluræða biskups Sigurbjörns Einarssonar
í JESAJA spádómsbók, 52. kap.,
segir svó: Hefjið gleðisöng, hróp-
ið fagnaðaróp allar í einu, þér
eyðirústir, því að Drottinn hugg-
ar lýð sinn, leysir Jerúsalem.
Og Haggai spámaður segir í
2. kap.: Ég mun fylla hús þetta
dýrð, segir Drottinn allsherjar.
Mitt er silfrið og mitt er gullið.
Hin síðari dýrð þessa musteris
mun meira verða en hin fyrri
var, segir Drottinn allsherjar, og
ég mli veita heill á þessum stað.
Eyðirústir skulu hefja gleði-
eöngva og hrópa fagnaðaróp, því
Drottinn reisir hið fallna og leys-
ir úr álögum, segir spámaður-
jnn, og það, sem hann boðar, er
að rætast hér og nú. Á helg-
ustum grunni vors lands, sem
éður var eyddur að kalla um
Binn, er risið musteri, lofgjörð
í sjálfu sér, þar sem það lyftir
ásýnd sinni yfir staðinn og í dag
er hafinn upp lofsöngur í þessu
húsi, sem bermálar «» n allt ís-
land. Skálholt fagnar, Skálholt
skín að nýju. Að vísu hefur
þetta helga nafn aldrei misst
Ijóma sinn. Hús gátu hrunið, ger-
semar glatast, ákvæði gleymzt,
allt horfið staðnum, sem auga
sér, en það var meira eftir en
allt, sem héðan hvarf. Skálholt
var auðugra í auðn og örbirgð
en hver staður annar á landi
hér. Þú komst hér fyrr og gekkst
um eyðirústir, þú stóðst á Forna-
stöðli, í Kirkjukinn, við Þorláks-
búð, og blæjan grænna stráa
sviptist frá, þögnin fór að tala.
Tóftin, sigin í jörð, steinninn
úr gámalli hleðslu, það voru
rammar rúnir í þessum sprek-
um, sem flV u upp á gleymsk-
unnar hyl. Þú skynjaðir harm-
inn í þessu hljóða máli, treg-
ann, sársaukann, sem var í ætt
við stefið um Islands óhamingju.
En meira bjó í máli rústanna því
Skálholt er stærra en staðurinn,
minningin meiri en afdrif hans.
Skálholt sögunnar er ekki bund
ið stað né stund það var og er
alls staðar, um allt Island, í hverj
um íslenzkum barmi. Hvar sem
epor voru rakin um farna vegu
kynslóðanna var skammt til
Skálholts, hvenær, sem um var
litast, bar þennan hátind við
himin, Skálholtsstað. Hann varð
ekki díilinn, gat ekki hrunið,
aldrei gleymst Og meira enn
er Skálholt, stærra en sagan. í
sögu Þorláks biskups helga segir
frá því, að prestur einn fyrir
norðan kom út á skírdagskvöld
og sá sýn, hann sá Skálholt,
Skálholtskirkju, og ljós mikið
fyrir kirkjunni, svo að trautt
mátti sjá kirkjuna fyrir ljósinu.
Sú tign, sem var, er stöfuð geisl-
um, sem ekkert jarðneskt getur
tendrað, og auðnin, sem á eftir
kom, er sveipuð slini, sem ekkert
jarðneskt getur slökkt. Á fjós-
palli hér á staðnum voru út-
lögð á vort móðurmál þau orð,
sem helgust eru á hverri tungu,
og þótt hér yrði hljótt og myrkt,
voru þau orð Ijósið á vegum
þúsundanna, vígðu hvert altari
og hverja sál á landi hér. Þegar
öll ytri vegsemd þessa staðar
var fallin „allt eins og blómstrið
eina“, flutti sálmurinn, sem hér
var sunginn fyrst yfir látins mold
um, sigurorð lífsins við hverja
gröf á íslandi kynslóð eftir kyn-
slóð. Þegar litla, snauða kirkjan,
hin síðasta hér, riðaði gisin og
fúin á grunni sínum, geymdi
hún undir gólfi letur á steini,
ritninguna, sem Jón Vídalín lét
klappa á legstein sinn: „Guðs
heilaga orð stendur stöðugt eilíf-
lega. Grasið visnar, blómin fölna,
svo hverfur heimsins prýði, en
Guðs heilaga orð stendur stöðugt
eilíflega". Og meðan grösin
spruttu og féllu á eyðirústum
Skálholtsstaðar var bókin hans
í hverju húsi á íslandi og orð
hans á vörum almúgans, greypt
í hjarta þjóðarinnar. Skálholt er
meira en minningin, hærra en
samgan. Þar var höfuðstaður
þjóðar, sem nálega var fallin
sjálf, og þá eyddist'hann, en Ijós-
ið fyrir kirkjunni gat ekki horf-
ið sýnum meðan nokkurt ís-
lenzkt auga var heilt. Vér sáum
hingað marga nótt og ljósið bað
um líf, nýja kveiki, nýjan vita
handa sér, handa þjóðinni, á helg
um, föllnum höfuðstað. Og stund-
in er komin, Skálholt er að sigra.
Hefjið gleðisöng, hrópið fagnað-
aróp allar í einu, þér eyðirústir.
Heilög Péturskirkja í Skálholti
er endurreist, vegsamleg álitum,
og mun framvegis lofa sinn meist
ara og alla, sem að henni hafa
11 mnið og hana sæmt með ágæt-
um gjöfum. Ekki metumst vér
við aðra um vegsemd mann-
legra verka. Hér voru fyrr meiri
kirkjur og meira búnar en þessi
er, þótt í sjálfri þessari byggingu
og meðal nýrra muna hér séu
fágætir dýrgripir. Án alls saman-
burðar er óhætt að segja, að vor
kynslóð hefur hækkað sína veg-
semd, lífs og liðin, með þessu
verki. Svo taka aðrar kynslóð-
ir við. Skálholt horfir í aldir
fram. Og enn er það ljósið fyrir
kirkjunni, sem er auður þessa
staðar. Ég mujn fylla hús þetta
dýrð, segir Drottinn. Hin síðari
dýrð þessa musteris mun meiri
verða en hin fyrri var. Vér
þiggjum þetta fyrirheit í auð-
mjúkri tilbeiðslu. Og allar eyði-
rústir á Skálholtsstað taka undir,
allt, sem andleg móðir allra
vígðra húsa á Islandi hefur af sér
fætt tekur undir. Vér erum gæfu
menn að hafa mátt hefja það verk
hér, sem ókomnar aldir munu
fram halda. Og Drottinn, sem
fyrirheitið gefur hann er sá, sem
alltaf ætlar oss meira en vér
sjáum fyrir, alltaf á meira að
gefa en vér höfutn þegið eða
kunnum að vona. Hin síðari dýrð
þjóðarhelgidómsins mun meiri
verða en hin fyrri var. í þessu
morgunskini stendur Skálholt í
dag. Og vér lútum helgri for-
tíð og blessum heilaga framtíð,
sem Drottinn gefur. Og heilög
heit skuku goldin í Drottins
nafni. Vér heitum því Gissuri, að
hér skuli í lifandi vitund lands-
ins barna verða helgur höfuð-
staður Guðs kristni á íslandi.
Vér heitum því Þorláki, að hér
skuli bent á hugsjón helgaðs
lífs. Vér heitum því Brynjólfi,
að hér skuli krossinn tilbeðinn
og bænin vaka. Vér heitum því
Framhald á bls. 14
Kristnisagan hefir kaiiað á framkvæmdir
Skálholtsávarp forseta Islands, Ásgeirs Asgeirssonar
Herra biskup,
góðir íslendingar
og gestir!
TUTTUGASTA öldin er hin nýja
landnámsöld íslands. Á fáum ára-
tugum hefir þjóðin reist fleiri,
veglegri og varanlegri byggingar
en dæmi finnast til frá upphafi
íslands byggðar, bæði í sveit og
bæ. En í þessari þróun dróst
kirkjan aftur úr allt of víða.
Timburkirkjurnar, sem leystu
torfkirkjurnar af hólmi, voru að
vísu margar laglegar, en þær
hrörnuðu fljótt. Örfáar kirkjur
voru úr varanlegu efni, og þær
hafa orðið þjóðinni kærar. Mis-
ræmið milli mannabústaða * og
guðshúsa óx og varð áhyggjuefni.
En hvergi var þó niðurlægingin
meir áberandi en á hinum forn-
helga stað, Skálholti, þar sem
móðurkirkja og höfuðkirkja ís-
lands hafði fyrrum staðið, enda
rúmlega hálf önnur öld síðan
fjárkláði, móðuharindi og önnur
áföll höfðu kippt fótunum, fjár-
hagslega, undan stólnum. Sú
raunasaga verður hér ekki nánar
rakin.
Við batnandi hag hafa breyt-
ingar orðið í þessu efni. Veglegar
kirkjur hafa risið og eru enn að
rísa víðsvegar um land, úr varan-
legu efni, sem standast mun tím-
ans tönn um ókomnar aldir. Það
er gleðiefni hve almenningur hef-
ir sýnt mikinn áhuga og fórnfýsi
um kirkjubygging, og ekki síð-
ur hitt, hve samtaka fólk er al-
mennt um þessi mál, þó hér sé á
stundum fleira gert að ágreinings
efni en nauðsyn ber til. Kirkjan
er einingarafl með þjóð vorri. Án
kirkju vilja menn ekki vera,
kirkju sem setur svip sinn á
byggðarlagið, kirkju, þar sem
safnast er saman á gleði- og al-
vörustundum lífsins til tilbeiðslu
og sálubótar.
Svo er fyrir þakkandi, að Skál-
holt hefir ekki orðið útundan.
Kristnisagan hefir kallað á fram-
kvæmdir. Að vísu getum vér ekki
byggt upp hvern sögustað. En
Skálholt er í kirkjusögunni sam-
bærilegt við Þingvelli í stjórn-
málasögunni, og þannig í sveit
sett, að staðurinn getur jafnt
þjónað nútíð og framtíð sem fop^
tíðinni. Staðurinn er miðsveitis
milli heiða og jökla, fjails og
fjöru, í breiðasta héraði landsins,
sem á mikla og örugga framtíð
fyrir höndum. Til Skálholts ligg-
ur greið kirkjugata. En viðfangs-
efnið var ofviða öðrum en þjóð-
inni í heild. Ríkisstjórnir, Alþingi
og allur almenningur, með til-
styrk einstakra manna og frænd-
þjóða vorra á Norðurlöndum,
hafa lagzt á eitt um að gera þá
veglegu kirkju, sem biskup lands
ins hefir nú vígt fyrir stundu.
Vér erum hér saman komin til að
fagna miklum atburði, jafnvel
tímamótum í sögu íslenzkrar
þjóðkirkju.
Skálholtskirkja var og verður
dómkirkja. Minna nafn hæfir
henni ekki. Hún er nú veglegasta
kirkja á voru landi svo sem áður
var. Kirkjusmíðin hefir tekizt
með ágætum. irkjaa er fögur og
tignarleg, og á þó eftir að íklæð-
ast fullum skrúða. Hún minnir á
dómkirkju Brynjólfs biskups.
Hún helgast af mikilli sögu. Hún
er heilagur völlur, sami grunnur
og allar eldri Skálholtskirkjur
hafa staðið á. Hér reika svipir
margra hinna ágætustu manna
fortíðarinnar. Kirkjan er ný-
byggð og nývígð, og þó finnst
mér, á þessari stundu, hún vera
aldagömul. Hin ósýnilega Skál-
holtskirkja hefir alltaf fyrirfund-
izt, og stígur nú fram í allri sinni
tign, þegar þokunni léttir. Móðu-
harindum Skálholtsstaðar er af-
létt, slitinn öriagaþráður knýttur
á ný og endurvígður. Vér hugs-
um nú ekki síður með fögnuði til
þeirrar sögu, sem er framundan
en hinnar, sem er liðin og skráð.
Ég tók áðan nokkuð djúpt í ár-
inni um tímamót í íslenzkri
kirkjusögu. En þá átti ég við, að
þessi hátíð er tvíþætt. Annars-
vegar kirkjuvígsla og fyrsta
skóflustunga að nýjum Skálholts-
skóla, og hinsvegar afhending
Skálholtsstaðar með meðgjöf í
hendur þjóðkirkjunni, sem fram
fer innan stundar. Þróunin er
skýr. Þjóðkirkjan fær vaxandi
sjálfsstjórn, og hefir nú þegar
meira sjálfstæði gagnvart ríkis-
valdinu en átt hefir sér stað frá
siðaskiptum. Þessi þróun ' er
bæði æskileg og áhættulaus.
Þjóðkirkjan er enginn keppinaut
ur hins veraldlega valds. Hennar
starf er að efla trú, bæta siði og
styrkja íslenzka þjóðmenning.
Eins og kirkjan hefir nú verið
vígð, á hún aftur að vígja oss til
manndóms og þegnskapar, hjálpa
oss til að rata veginn, nálgast
sannleikann, og . era tilhlýðilega
lotningu fyrir lífinu og tilverunn-
ar hinztu rökum.
Vér árnum öll, einhuga, þjóð-
kirkju íslands og Skálholtsstað
gæfu og gengis í Guðs nafni.