Morgunblaðið - 23.08.1963, Blaðsíða 13

JTöstudagur 23. ágúst 1963
MORGUNBLAÐIÐ
13

Sámsstaðir í Fljótshlíð.
Kornið sprettur þrátt
fyrir kulda og dtíð
Rætt við Klemenz á Sámstöðum
Hjá Klemens sprettur kornið —
„JÁ, EKKI er nú- hlýtt“, segir
Klemenz á Sámsstöðum, þegar
hann kom inn frá að „taka veðr
ið“ eitt kvöldið í sumar. — hálf
áttunda gráða, þetta hefur verið
einkennilegur dagur hvað veður
lag snertir, hitamismunur næst
um 10 stig, — enda hefur skiptzt
á sterkt hitaskin og hálfgerðar
krapadembur".
Klemenz á Sámsstöðum hefur
gert veðurathuganir þrisvar á
dag í 34 ár. Með þessu hefur feng
izt merkilegur samanburður á
éhrifum veðráttunnar á jarðar-
gróðann frá ári til árs.
Hefur þetta ekki verið kalt vor?
Meðalhitinn í maí var 6,6° en
meðalhiti áranna 1928—1960 er
7,5°. Hinsvegar var úrkoman í
maí um 40% yfir meðallag. Hún
var 91,9 mm, en meðallag ár-
anna 1928—1960 er ekki nema
53,5 mm.
Var hægt 'að sá á venjulegum
tíma í vor, þrátt fyrir þennan
kulda?
Já, sáningu var lokið síðast
í apríl, því að klakinn var svo
lítill í jörðinni eftir mildan vet
ur. Kornið var komið upp um
20. maí. Þrátt fyrir lágt hita-
stig, var sprettutíð sæmileg af
því að úrkoman var næg.
Hvað eru akramir hér stórir
núna?
Þeir eru um 9 ha. hér á Sáms
stöðum og 6% ha. á Geitasandi
fyrir utan Rangá.
Er mikill munur á því að rækta
korn úti á sanði og hérna heima?
Já, það er geysimikill munur.
Vöxturinn er hraðari á sandin-
um. Það munar einum 7—10 dög
um hvað kornið þroskast þar
fyrr. Hann er aftur á móti langt
um áburðarfrekari. Það þarf 4
til 5 sinnum meira köfnunarefni
á sandinn heldur en frjóar mýr
ing hans og notkun svo vinnu-
frek, að erfitt sé að sinna henm
eins og vinnkraftinum sé háttað
í sveitum landsins nú orðið. —
En það er sama hvernig á þetta
er litið og frá hvaða hlið það
er skoðað. Klemenz á Sámsstöð-
um — þessi einn mesti ræktunar
frömuður okkar nú á dögum —
telur það alveg fráleitt að láta
þessi miklu verðmæti — þessa
Tvíraða vorbygg. Til hægri: Mari-bygg frá Svíþjóð. Á að vera
snemmþroska. — Til vinstri: Morgunroði frá Þýzkalandi. Þetta
er þriðji ættliður þessa afbrigðis á Sámsstöðum. Það er nú full-
skriðið og þroskast á svipuðum tíma og Dönnes-bygg. Klemenz
telur það stórkostlegan sigur, ef hægt væri að koma þessu byggi
upp hér á landi, því að það þolir svo vel veður. Þetta þýzka
bygg —■ Morgunroðinn — er nú einnig reynt austur í Horna-
firði. Það er 1. ættliður.
ar og mólendi.
í samanburði við þetta berst
talið að áburðarnotkun og hirð
ingu búfjáráburðarins. Víða er
henni nokkuð ábótavant og sum
ir bændur telja að „það borgi sig
ekki“ að hirða áburðinn undan
kúnum. Það sé bæði dýrt að
byggja yfir hann og svo sé hirð
alhliða næringu náttúrunnar —
fara forgörðum. Það sé bæði
synd og svívirðing gagnvart
sannri ræktunarmenningu að
kasta búfjáráburðinum í sjóinn
og kaupa tilbúinn áburð dýrum
dómum í staðinn. í fyrsta lagi er
nú það, telur Klemenz, að vaxtar
Framh. á bls. 17
Klemens i tilraunareitnum á Sámsstöðum
GÍSLI GUÐMUNDSSON:
FERDASPJALL
Vestur-Skaftafellssýsla var
um eina helgi, nú ekki alls
fyrir löngu, einn alls-
herjar vatnsflaumur. Raunar
má telja Eyjafjallasveitirnar
með því að frá því að komið
var að Markarfljóti og alla
leið austur að Kálfafelli var
hver lækur á við stórá og stór
árnar svo hamrammar að mað
ur stóð aldeilis agndofa. Og
veðrið lagði sitt til að gera
myndina enn áhrifameiri, aus
andi rigning og foráttu rok.
Hið neðra voru allir sandar
einn hafsjór af vatni og nú
skildist mér til fulls hvílíkir
garpar hinir gömlu skaft-
fellsk „vatnamenn" hafa ver
ið og þá ekki síður hestarnir
þeirra. Mér kom í hug hið
meistaralega kvæði Gríms
Thomsen, „Sveinn Pálsson og
Kópur“ og þá sérstaklega
þessi vísa:
Komst þá Sveinn í
krappan dans
Kópur skalf á beinum
er hann náði loks til lands
laminn jökulfleinum.
Mér er efins að við, hinir
vel öldu afkomendur þessara
karla, væru menn til að fara
í vaðmálsfjíkurnar þeirra.
Austan Víkur kemur mað-
ur skyndilega inn á leikvöll
óvættarinnar Kötlu, Mýrdals-
sand, þar sem fjöllin standa
græn á svartri auðn og þar
birtist manni á annan hátt
harðfengi og þrautseigja geng
inna kynslóða. Frekar en
ganga af hólmi fyrir Kötlu þá
færðu bændurnir byggð sína
upp á fjall þegar hún var
búin að svíða af allan gróður
hið neðra. Þetta sama birtist
manni aftur austur á Síðu,
þar sem maður stendur and
spænis annarri ógn, Eldhraun
inu. Einnig þar leituðu bænd
urnir athvarfs hið efra undan
heljargreip logandi berg-
kviku. Þar kom mér fyrst í
huga hetjan séra Jón Stein-
grímsson. Honum eigum við
að reisa minnisvarða og hann
á að standa á „Kirkjugólfinu"
hjá Klaustri því hetjuskapur
Eldprestsins var grundvallað
ur á bjargfastri trú, trú á Guð
og trú á landið, sem ekki bif
aðist þó himininn formyrkv
aðist og jörðin skylfi undir
fótum hans.
Eg ætlaði mér að fara alla
leið austur fyrir Lómagnúp en
varð að snúa við hjá Kálfa-
felli sökum vatnagangs og tor
leiðis. Eg missti' því af að
líta Skeiðarársand, enn einn
leikvang höfuðskepnanna. Fyr
ir tæpum 30 árum beljaði þar
fram hamslaust jökulhlaup
vatnsmeira en mesta stórfljót
veraldar og inn á hjarnbreið
um Vatnajökuls hömuðust
Grímsvatnagígir. Eg held að
hvergi í veröldinni opinberi
náttúran feiknstafi sína eins
áþreifanlega og á þessum slóð
um. Og þó hefur henni ekki
tekizt, með öllum þessum
hamförum, að slíta úr hári
sér nokkur hundruð mannver
ur, sem þrauka þarna enn
þrátt fyrir allt. Eg vildi gera
ferð um þessi héruð að
skyldureisu fyrir öll skóla-
börn landsins. Hvers virði eru
allar kennslubækur á við það
að standa augliti til augiitis
við verksummerki náttúruafl
anna, elds og íss, sem hafa
svo mjög ráðið örlögum þjóð
ar vorrar frá upphafi og
munu efalítið gera það í fram
tíðinni.
Nýja brúin á Hólmsá, sem
nú er í smíðum, er héraðsbú
um allmikið undrunarefni <»g
ég er satt að segja ekki hissa
á því. í Kötluhlaupinu, 1918,
tók brúna þarna af og ný var
smíðuð í staðinn, lengst niðri
í gljúfrinu eins og sú fyrri.
Má sjálfsagt virða það til
vorkunnar þvi smátt var þá
um fjármuni og getur til
stærri verka. En nú, þegar við
höfum bæði fjármuni og verk
lega getu, er .brúin enn byggð
niðri í gljúfrinu og að þvi er
mér virðist verður í mesta
lagi um 2 m. hærra undir
hana. Auk þess er settur brú
arstöpull í sjálfan árfarveg
inn. En nú hagar þannig til á
þessum stað að hægt hefði
verið að byggja brú sem hefði
örugg verið fyrir öllum hlaup
um, myndarlega hengibrú
uppi á gljúfurbarmi. Mér
finnst það nóg, sem fórna
verður Kötlu úti á Mýrdals
sandi, þó ekki sé verið að
gera sér leik að því, þar sem
engin ástæða er til.
Að Kirkjubæjarklaustri var
bæði gaman og leiðinlegt að
koma. Gaman vegna þess að
staðurinn er fagur og um-
hverfið stórbrotið og einnig
vegna þroskamikils birkiskóg
ar, sem breiðir sig upp um
allar brekkur og nýgræðanna
á Stjórnarsandi. En mér leidd
ist að sjá hvernig staðurinn
hefur verið eyðilagður með
því að byggja sláturhús, sölu
búð og vöruskemmu á feg-
ursta staðnum, beint fyrir neð
an skóginn og fossinn. Þetta
hefði átt að koma austar, í
námunda við félagsheimilið
(ég hélt að það væri bíla-
verkstæði) en á þessum fagra
stað myndarlegt hótel. Það er
mikil nauðsyn á góðu hóteli á
þessum sérkennilega stað og
óvíða betri rekstrargrundvöll
ur fyrir hótel. Það gerir sil
ungsveiðin, sem þarna er vor
og haust. Núverandi aðstæður
til gestamóttöku þarna eru
allsendis ófullnægjandi.
Að Vík I Mýrdal er sömu
sögu að segja. Þar er gamalt
og ófullnægjandi gistihús,
sem duglegri forstöðukonu
hefur tekizt að gera mjög vin
sædt. Hvernig stendur á því
að kaupfélögin virðast hafa
efni á að byggja hverskonar
stórhýsi nema gistihús. Við
manni blasa glæsilegar sölu-
búðir, vörugeymslur, siátur-
hús, verkstæði og frystihús
og ég dáist að öllum þessum
myndarskap. Hvernig væri að
bæta 1—2 hæðum ofan á ein
hverja af þessum stórbygg-
ingum og reka það sem gisti
hús. Eg fullyrði að Vestur-
Skaftfellingar gætu laðað til
sín ótrúlega mikinn ferða-
mannastraum með því að
byggja myndarlegt gistihús á
þessum tveim stöðum og svo
þokkalega veitingaskála, t.d.
í Hrífunesi og austur í B'ljóts
hverfi.