Morgunblaðið - 01.11.1963, Blaðsíða 25

Fðstudagur 1. nóv. 1963
MORGU N B LADIÐ
25
Safnhúsið i Osló
Efltir lát Edrard Munch
þann 23. Janúar 1944 kom í
ljós, að hann hafði ánafnað
Oslóarborg öl)l verk sín, skil-
orðlaust. Gjöfin var ura það
bil 1000 málverk, 4600 teikn-
ingar, 15000 grafllistararkir og
6 höggmyndir, fyrir utan ó-
hemju stórt bréfasafn, minnis-
blöð, bækur, blaðaúrklippur
og önnur skjöl sem samanlagt
varpar skýru ljósi á líf og list
hins milola listamanns. Borgar
ráð Oslóar ákvað þegar 1946
að byggja Muncih-listasafn,
svo almenningur gaeti haft not
af gjöfinni, en vegna uppbygg
ingar eftirstríðsáranna leið
langur tími áður en ákvörðun
borgarráðs varð að veruleika.
f>að var fyrst árið 1951 sem
efnt var til samkeppni milli
arkitekta um safnbygginguna
og 1964 urðu úrslit hennar
kunn. Gunnar Fougner og
Einar Myklebust báru sigur af
hólmi og var þeiim falið að
reisa safnið.
Smíði hússins hófst árið
1960 og er verkinu nú lokið.
Safnið var opnað 29. maí 1963.
Agóðinn af kvikmyndahúsi
Oslóborgar rann til bygging-
arinnar og nægði hann til að
standa straum af öllum kostn-
aðinutn.
Fimmtán hundruð fermetra
af safnhúsinu eru sýningarsal-
ir, þar með talinn fyrirlestra-
salur, sem einnig er notaður
sem sýningarsalur fyrir stutt-
ar listsýningar. Auk þess er í
húsinu bókasafn, skrifstofur,
geymslur, stór tæknideild til
myndaviðgerða, ljósmyndunar
innrömmunar o.s.frv., hvíldar-
herbergi fyrir gesti, veitinga-
hús, íbúð húsvarðar og nem-
andastofa. begar safnið var
opnað voru í sýningardeild-
inni (sem er á fyrstu hæð)
250 málverk, 200 graflistarark
ir og 50 teikningar, með öðr-
um orðum aðeins líitill bluti
safnsins, en fyrirhugað er að
skipta um myndir við og við.
Höfuðmarkmið safnsins er
að kynna málarann Edvard
Munoh, líf hans og störf.
Leiðsögumaður fylgir gestum
um safnið, og þar eru haldnir
fyrirlestrar og málverka-
sýningar. Auik þess verður
efnt til sérstakrar dagskrár í
fyrirlestrasalnum, þar sem
kvikmyndir eru sýndar, tón-
leikar haldnir o.s.frv., þann-
ig að safnið verði nokkurs
konar menningarmiðstöð fyrir
nærliggjandi héruð. Salurinn
hefur verið útbúinn með það
fyrir augum.
Safnið er sjór af fróðleik
fyrir listræðinga og gullnáima
í augum þeirra, sem vilja
kynna sér listsköpun Edvard
Munoh. Og búizt er við að
fræðiinenn v'ða að úr heimin
um verði tíðir gestir á safn-
inu.
Listamaburinn
Edvard Munoh, frægasti
málari Noregs, var fæddur 12.
desemiber 1863. Hann ólst upp
í Osló hjá foreldrum sínum,
sem voru veil menntuð. En
trúarofstæki föður hans og
dauði móður hans og einka-
systur mörkuðu spor s-ín í
viðkvæma lund hans. Árið
1880 ákvað hann að gerast
málari og tók þá að umgang-
ast listamenn, skáld og mál-
ara, sem ’höfðu mótazt af rót-
tækurn 'hugsjónum þeirrar tíð-
ar og bóhemisima. Allir þessir
þættir speglast í list hans á
ungdómsárunum, en árið 1886
hafði list hans náð fullum
skilningi. Mlálarinn var að
vísu talinn efnilegur, en mynd
ir hans yfirleibt taldar „ófull-
gerðar” og viðfangsefnin ekki
alltaf „viðeigandi” í augum
góðborgaranna. Nokkur mál-
verkanna á sýningunni 1889
eru nú talin meðal höfuðverka
listamannsins, þar var t.d.
myndin „Kynþroski” og „Dag-
inn eftir”, og myndimar
frægu: „Vor” og „Sjúka barn-
ið”.
Fyrstu myndir Munch ein-
kennast af natúralisma sinnar
samtíðar, en hann var fljótur
að hvejfa frá þeirri stefnu,
þegar hann kynntist hinni
glæsilegiu litameðferð
frönsku impressjónistanna.
Fljótlega' snýr hann bakinu
við hinum hlutlægu viðfangs-
efnum og tekur að mála raun-
veruleikann. „Ég mála ekki
það sem ég sé, held-ur það sem
ég sá.” „f>að sem hann sá” var
hin raunalega æska hans, þjök
uð af sjúkdómum og dauða á
heimilinu, vinahópurinn yfir-
leitt gersneyddur skilningu á
mannlegu eðli og erfiðleikum
ástarinnar.
Munoh varð rétt fyrir alda-
mótin fyrir miklum áhrifum
frá van Gogh, Gauguin,
Toulouse-Lautrec og Pucis de
Ohavannes og vegna áhrifa
frá þeirn lagði h-ann mikla
rækt við þá mynddrætti, sem
haim hafði þegar tileinkað sér
á miðjum níunda tug aldar-
innar. Myndir hans voru oft
byggðar upp af bogadregnum
línum, sem höfðu sefandi áhrif
Andlitsmyndir hans minntu
stundum á egyzka list, sem
hann fékk fram með einföld-
um en skapbrigðaríkum strik-
um. Minnisblöð hans frá 1889
gefa til kynna að hann hefur
fjarðlægzt hið hárnáikvæma
forrn natúralismans: „Enginn
ætti lengur að mála umhverfi,
lesandi fólk og prjónandi kon-
ur, heldur li-fandi fólk, sem
andar og finnur tii, þjáist og
elskar.”
í þessu sambandi minnast
menn myndaflokks, sem
hann nefndi „Æviskeiðið”.
Löngu seinna gaf hann eftir-
farandi skýringu á þessu
verkí: -„Æviskeiðið er mynda-
keðja, sem í heild bregður upp
mynd af lífinu. Gegnum það
liggur bugðótt ströndin, fyrir
utan hana hafið, sem aiitaf er
á hreyfingu, og undir trjá-
krónunum bærist margvíslegt
lif, gleði og sorg. Æviskeiðið
er hugsað sem ljóð um Mfið,
um ástina og dauðan.” Athygl-
isrverðar myndir úr þessum
flokki, sem hann þó aldrei gat
tvinnað saman, eru: „Dulúð”
strandarinnar”, „Röddin”,
„Dans lífsins”, „Þunglyndi”,
„Adam og Eva”, „Madonna”,
„Koss”, „Blóðsuga”, „Aska”
„Hræðsla”, „Ópið” og „Dauð-
inn í sjúkraherberginu.
Líkan af Munch-safninu í Os’ó
þroska. Tæknilega séð eru að-
aleinkenni hennar natúra-
lismi í frönskum stíl, sem
smátt og smátt þróaðist upp í
impressjónisma og neo-im
pressj ónisma, sem Munoh
kynntist á námsárum sínum í
Frakklandi 1889—92. Um 1890
hafði hann tileinkað sér per-
sónulegan stíl, sem byggðist á
kröftugum línum og einfald-
ieika flormsins. Viðfangsefn-
in urðu nú fjölbreytilegri,
máluð í samræmi við tjáninga
hugmyndir samtíðarinnar, en
byggðust fyrst og fremst á
kynnum listamannsins á ást
og dauða, sjúkdómum, hræðs-
lu, þunglyndi, girnd og af-
ingju og hinnar hefðbundnu
kröftugu línur breyttust í
frjálsleg strik, jafnframt því
sem litagleðin varð meiri.
Eftir þetta lifði Munch að
mestu leyti í Noregi og dva.ldi
lengstum á eign sinni, Ekely
við Osló. t>ar lifði hann fá-
breybtu lífi, dró sig inn í skel
sína, umgekkst fláa og gaf sig
óskiptur að list sinni.
Verk hans
Edvard Munoh hélt sjálf-
stæða „yfirlitssýningu” á verk
um sínum 1889, og var fyrsti
norski listamaðurinn sem

Edvard Munch: sjálfsniynd,
máluð 1905
í kjölfar „Æskuskeiðsins"
komu svo hinar miklu skreyt-
ingar við Aulu háskólans í
Osló; þar eru persónumar
sýndar í mannlegra Ijósi en í
myndaflokknum, og stafar það
af hinu breytta lífsviðhorfi
listamannsins. Hann hneigist
að heimspeki Nietzsche og
Kierkegárds um þessar mund-
ir og gerizt fráhverfur sym-
bolismanum, sem hann hafði
átt þátt í að móta, ásamt vin-
um sínum í Berlín (m.a.
Strindberg, Stanlislaw Przy-
byzewski og Gunnari Hei
berg). Hann lýsir ekki lengur
fóikinu með tilliti til mann-
flokka heldur í sólböðuðu urn-
hverfi, og oft við vinnu. Fyr-
stu myndirnar af þessu tagi
urðu til á árunum 1906—08
og má í þessu sambandi nefna
„í>rír mannsaldrar”, þar sem
þrjár kraftalegar verur risa
úr sæ í skörpu sólarljósi.
Það var fyrst eftir skreyt-
ingarnar í Aulunni sem
Munch var viðurkenndur
bezti málari Noregs, og sá
eini, sem ihefði áhrif á Norð-
urlöndunum, sem og á megin
landinu.
List Munch þróaðist á síð-
ustu áirum ævi hans í átt til
sterkrar og næmrar litasam-
setningar. Á þessum árum dró
hann fram margar myndir af
norsku landslagi, t.d. eru til
óteljandi myndir eftir hann
frá Kragerö og í nágrenni eign
ar hans, Ekely. Framúrskar-
andi eru einnig ýmsar mynd-
Framh. á bls. 31
„Ópið”, hin fræga mynd Mun ch, sem hann málaði 1893
brýðisemi. Þessi þættir komu
greinilega fram í mynda-
flokki, sem hann nefndi „Ævi-
skeiðið.”
List Munch mætti litium
skilningi í heimalandi hans, en
myndir hans vöktu athygli í
Þýzkalandi, þar sem hann
dvaldist 1892—95, og oflt síðar;
einnig í Frakklandi, þar sem
bjó á árunum 1896—97. í þess-
um utanlaridsferðum kynntist
hann fjölda forystumanna í
andlegu lífi Bvrópu, sem áttu
drjúgan þátt í að móta menn-
ingarlíf samtíðarinnar. Jafn-
hliða varð hann um þetta leyti
fyrir sterkum áhrifum frá
málurum eins og Gauguin,
van Gogh og Toulouse-Lautr-
ec.
Um árahil flakkaði Munch
um Bvrópu, hélt margar sýn-
ingar og naut vaxandi frægð-
ar; listasöfn keyptu verk hans
og óteljandi einkaaðilar. En
sjál'fur varð hann sífellt tauga
veiklaðri. Eftir að hafa legið
í sjúkrahúsi um nokkurt skeið
árið 1909, ákvað hann að snúa
við til síns heima og setj asit að
í litlum bæ við Oslófjörðinn.
Þar vann hann að hinum
miklu skreytingum við Aula
háskólans í Osló. Því glæsi-
verki lauk hann 1916 og með
þvú ávann harrn sér þó
viðurkenningu í fósturland-
inu, sem hann hafði þráð alla
ævi. Átti það sinn þátt í þeim
breytingum, sem um þetta
leyti varð í list hans, drungi
og svartsýni viku úr myndum
hans fyrir lífsþrótti og ham-
hafði þor til þess. Sumpart
gerði hann þetta til að sýna að
hann, aðeins 26 ára gamall,
var þroskaður listamaður, sem
gæti bent á „ævistarf”, en
mest til að tryggja tilveru
sína og framtíð íjárhagslega.
Með aðstoð eldri málara, sem
stóðu traustari fótum í þjóð-
félaginu, fékk hann þriggja
ára styrk frá r.’ikinu. Styrk-
inn notaði hann til námsferðar
til Frakklads árin 1889—91.
Áborfendur jafnt sem gagn
rýnendur tóku sýningunni af
EDVflRD MUNCH