Morgunblaðið - 13.11.1963, Blaðsíða 13

Miðvikudagur 13. nðv. 1963
MtfRGUNBl AO/Ð
13
J973
7963
jávarútvegurinn
Skyggnzt inn í framtíðina
eftir Davíð Ólafsson, fiskimálastjóra
Fortíðin
Þegar skyngzt er inn i framtíð-
ina og þess íreistað að gera sér
grein fyrir hver þróun muni
verða á sviði sjávarútvegsins
t.d. um næstu 50 ár er fróðlegt
að líta fyrsit álfika langt aftur í
tímann og athuga þá þróun, sem
átt hefur sér stað á því tímabiili
og hvar við stönduim í dag. Það
vilil einmitt svo til, að við upp-
haf þess tnimabiils stóðuim við á
þröskuildi nýrrar aldar, það var
verið að kveðja gamla tímann,
eem markaðist af aldailangri kyrr
stöðu á sviði veiða, veiðitækni
og vinnslu aflans. Nýi timinn var
að halda innreið sína, jafnt í sjáv
erútveginuim, sem á öðruim svið-
um, tími mikilla breytinga svo
að nærri stappaði, að nefna mætti
byltingu.
Hin veigamesta forsenda þess-
ara breytinga var, að skipin
stækkuðu mjög og að vélarafiið
var tekið í þjónustu fiskveið-
anna, en afleiðing þess var hins
vegar, að ný veiðitækni voru tek-
in í notkun og margs konar ný
tækni við veiðarnar hólt innreið
BÍna.
Afleiðing 'þessarar þróunar var
mikil aulkning á aflamagninu.
Árið 1912 var heildiarafli íslend-
inga 87 þús. lestir og hafði ekki
verið meiri áður, en árið 1962
var hann 832.000 lestir, eða þvi
íiær tífaildur. Þróunin 1 vinnslu
aflans hefir einnig verið athyglis
verð. Saltfiskur og isvarinn fisk-
ur voru nær einu framleiðsluvör
ornar í upphafi tímabilsins. Nú
er frystingin orðin þýðingarmesta
grein fiskvinnslunnar, að því er
jþorsk'fiskana snertir en saltfi.sk-
ur og sikreið eru enn þýðingar-
miklar afurðir. Ekki hvað
minnsta þýðingu hefir þó hitt,
að nú má heita, að ailur aflinn
6e fuililnýttur og ekkert fari för-
görðum og eru nú unnin mikil
verðmæti úr ýmis konar úr-
gangi, sem áður fór til spill-
is. Á sviði síldariðnaðarins hafa
pildarverksmiðjurnar átt mest-
an þátt í að móta þróunina. Gott
dæmi uim örar breytingar og nær
byltingakennda þróun á sviði
fiskveiðanna á þessu tímabili eru
eildiveiðarnar nú síðasta rúiman
bálfa áraituginn. |
Sú þróun, sem átt hefir sér §;S
ptað undanfarna hálfa öld og þó
einkuim seinni helming þess tíima 1 §
bils væri þó óihugsanleg ef ekki ! i
hefði tooimið til vísindalegar rann
póknir bœði á sviði fiski- og haf >
rannsókna og á sviði hagnýting- |
«r aflans.
Bf við lítuim fram í tímann og § i
reynum að gera otokur í hugar- »
lund hvernig umihorfs verður í I
ejávarútveginuim eftir svo sem |P
hálfa öfld þá er hagkvæmast að
hafa þann hiátit á að líta á bvern
þátt fyrir sig, veiðarnar, vinnsl-
una og markaðina.
Að auka framleiðni hafsins
Rannsóknir á sviði haf- og
fiskifræði í heiminum beinast nú
«e meira að því að reyna að gera
•ér grein fyrir þvi hversu rnikiil
euðæfi hafsins sóu af liífrænum
og ólíírænum, en hin síðamefndu
llæt ég liggja á miilli hluta hér.
IHór greinir menn að vísu allimik-
lð á en sú skoðun er aknenn, að
enn sé etoki hagnýtt nema lítið
brot af þeim auðæfum, sem hafið
hefir að geyma. Að visu er það I
viðurkennt, að ýmsir þýðingar-
miklir fiskistoifnar á vissum haf-
svæðurn séu 'í hættu fyrir of-
veiði og eitt er víst, að þrátt fyrir
stórauikna tækni við veiðarnar
og aukna sóton eytost aflinn étoki,
að þvi er ýmisa fiskistofna snertir',
heldur minntoar. Á öðrum svæð-
um er hinsvegar talið, að stórir
fiskistiofnar séu vannýttir, en
mitolar rannsóknir eru enn nauð-
synlegar til að fullkanna slíkt.
En bér er komið að einu hinu
þýðingarmesta atriði í samibandi
við fraimtdð fiskveiðanna.
Hingað til hafa fistoveiðar nær
eingöngu verið hreinar veiðar
þ.e.as. allt hefir miðazt við það,
að ná sem mestum afla í afl-
gerri óvissu um það veigamikla
atriði hvort sá stofn, sem verið
er að taka úr þoli blóðtötouna.
Þannig lifði einnig veiðimaðurinn
á landi áður en hann settist að
í föstum bústöðum og hóf að
rætota búfénað og jörðina.
í framitóðinni (hilýtur að verða
■hér mikil breyting á. En þá vakn
ar spurningin um það hvernig
hægf sé að rætota hafið og það
líf ,sem þar er, hvaða áhrif menn
irnir geti haft til að autoa auð-
æifin og njóta göðs af þeirri aukn
ingu. Margar hugmyndir hafa
tooimdð fram uim þetta. Með til-
toomu kjarnorkunnar haf^ menn
eygt nýja möguleika og skal hér
minnst á eina hugmynd í því sam
bandi.
Bf litið er á hafið í heild má
lifcja því við stórt meginland.
Þar eru viðáttiumiklir „frumskóg-
ar“ eins og Sargassoihafið, frjó-
söm beitiiönd hilaðin piÖntu- og
dýrasvifi, gróðri hafsins, þar sem
er að finna auðugustu fiskimið-

in, aðalilega á landgrunnssvæð-
unuim. Utan þessara svæða eru
svo svæði, fátækari af lífi og allt
í það að vera „eyðimerkur" hafs-
ins. Þar sem hins svifauðugu haf-
svæði eru oft eins og gruggug
vegna hins mikla svifs, sem þar
hefst við þá einkennast þessar
„eyðimerkur" af tærum sjó, fag-
urbláleitum. Á þessum svæðum
skortir hina lóðróttu strauma,
sem flytja næringarefnin úr
djúpunum upp í yfirborðssjóinn
en súrefni úr efri sjávarlögum
niður í dijúplögin. Einmibt slíkir
straumar og hvirfiilstraumar, sem
myndast í samibandi við þá hafa
úrslitaþýðingu fyrir framleiðni
hafsins af lifefnum á þeim svæð
um, þar sem þeir rikja.
Enn eru menn skamm.t á veg
komnir í hagnýtingu kjarorkunn
ar til friðsamlegra þarfa, en marg
vislegir möguleikar blasa þar
við. í Bandarjkjunum hefir und-
arafarin ár verið unnið að atjhug-
unum á því hvernig unnt væri að
hagnýta þessa orku til að hafa á-
hrif á þessa hafstrauma. Hug-
myndin er sú, að söktova kjarna-
ofnum niður á hafsbotn. Hiluit-
verk ofnsins yrði að ‘hætoka hita-
stig hafsins á þeim stað, þar
sem hann væri staðsettur. Vatn-
ið mundi við það toomast á lóð-
rétta hreyfingu og flýta fyrir
biöndun efri og neðri sjávarlaga.
Þetta telja þeir, sem hugmynd-
ina hafa sett fram, að mundi
verða til þess, að skapa auðug
fiskisvæði, þar sem nú er dauð-
ur sjór. Þannig væri stigið þýð-
ingarmikið storef til að hafa á-
'hrif á fram/leiðni hafsins af líf-
ræraum efnum, sem aftur eru
undirstaða lífs þeirra sjávardýra,
sem mennirnir fyrst og fremst
sækjast eftir sér til fæðu. Aðrax
hugmyndir, sem miða að hinu
sama hafa einnig verið settar
fram en þær miðast við það, að
fcoima (hreyfingu á hafið með vél-
rænum aðferðum.
Ný rannsóknartækni
Grundvallaratriði fyrir fisk-
veiðarnar er að geta fylgzt sem
nátovæmast rraeð þeim breyting-
um, sem sáifeiilt eiga sér stað í
hafinu, á sitraumum, hitastigi, líf
efnaframleiðslu o.s.frv. Hingað til
•hafa menn orðið að láta sér
nægja að mestu að fylgjast með
sMtou með rannsóknum fram-
tovæmdum á til þess gerðum
skipum. Slíkar aðferðir eru þó
afar seinvirkar og þegar niður-
stöðiur þeirra loks liggóa fyrir má
oft segja, að þær hafi fremur
söguilega en hagnýta þýðingu. En
'hér eru merki nýrrar þróunar
•með nútímatækni sýnileg. Þeg-
ar er farið að nota flugvélar til
að gera slíkar mælingar. Með
þvi er að sjálfsögðu unnt að fá
á stojótan hátt yfirsýn yfir til-
tölulega stór svæði, en þó aðeins
um ástandið eins oe það er þegar
atbugunin er gerð. Nauðsynflegt
er hins vegar að geta fylgzt stöð-
ugt með ástandinu svo að þær
breytingar, sem verða toomi til
vitundar vísindamönnum svo að
segja á því augnabliki, sem þær
verða. Þetta er hægt að gera með
því að leggja út sérstökum athug
undirstöðvum er dreifðar séu um
höfin en nú er unnið að undir-
búningi þessa. Þessa stöðvar, sem
toomið yrði fyrir í þar til gerðum,
diuflum mæla stöðugt ástand sjáv
arins umihverfis og senda þráð-
laust upplýsingar um allt, sem
miáili skiptir í þvi samibandi, til
sérstaikra stöðva í landi og síðan
taka reikniheiflarnir við og meta
upplýsingarnar, sem loks hafna
á borðum vísindamannanna.
Slítoar atihugunarstöðvar gætu
einnig komið að gaigni við að
gefa upplýsingar um fistoigöngur.

Breytist aðferðin við að ná þeim gula?.
Davíð Ólafsson
Rafstraumur og veiðar
Enda þótt segja megi, að marg
víslegar breytingar hafi orðið í
veiðitœtoni á undanförnum ára-
tugurn, þá er þó svo, að ef iitið
er á skipin sjálf og veiðarfærin,
þá er ekki um neinar grundvaUar
breytingar að ræða, alilt frá því
véivæðing fiskiskipafflotans hófst
Þær breytingar, sem hafa orðið
eru fremur á áður þefcktum tætoj
um þó segja megi hins vegar, að
ýmsar þær breytingar hafi haft
mitola þýðingu. Á þessu sviði má
búast við byltingarkenndum
breytingum á næstu áratugum.
Kemur þar til ýmislegt srvo sem
notikun rafstraums við veiðarnar,
sjálfvirtoni í rekstri fisfciskipanna
og við veiðarnar sjálfar, fiuili-
komnun fiskifleitartækja o.fl.
Nottoun rafstraums við fisto-
veiðar er ektoi nýtt fyrirbrigði
en enda þótt svo sé þá er þó
notfcun hans við veiðar á hafi úti
í stórum stil enn á tiiraunastigi.
í sambandi við notkun raf-
straums munu veiðarfærin sjálf
væntanlega einnig breytast. Enn
er botnvarpan eitt hið þýðingar-
mesta veiðarfæri þegar um er að
ræða fisktegundir, se^m lifa við
botn á vissum tímum. Nú er hins
vegar talið, að flestar fistoteg-
undir lifi einhverntima uppsjáv-
ar en tii þessa hefir lítið verið
um veiðar á þeim slóðum, þar
sem tiil þess hefir stoort hentugt
veiðarfæri. Flotvarpan er enn að
mesbu á tilraunarstigi og enn er
þetoking manna á því hvar fiskur
’heldur sig í miðjum sjó og á
hvaða tómum, ófulltoamin. Hér
munu auknar rannsótonir vísa
ötokur veginn og að því mun
koma, að flotvarpan í einni eða
annarri mynd mun verða hið
þýðingarmesta veiðarfæri, sem
samfara notkun rafstraums mun
gera fiskimönnunum kleift að
veiða mikið magn fisks upp um
allan sjó.
Kafbátar og fiskileitartækni
Margar af þeim nýjungum, sem
til verða eftir kröfum hernaðar-
sérfræðinganna og til nobkunar
í styrjöfldum hafa síðar orðið tii
ómetanlegs gagns mönnunum á
ýmsan hátt.
Hingað til hafa kafbátar naér
eingöngu verið notaðir í hernað-
arþarfir. Þó hafa tilraunir verið
gerðar með nottoun kafbáta við
rannsóknarstörf i hafinu og til
könnunar á hafdjúpunum. Vafa-
laust má telja að slík nobfcun
'toaiílbáitanna eigi fyrir sér að
aukast mjög og hugsalegt er einn
ig að notkun þeirra til beinna
fistoveiða komi tiil. Þessi gerð
skipa hefir þann mikia toost um-
fram ofansjáva**kipin, að geta
ferðast á sörnu sióðum og fisto-
urinn.