Morgunblaðið - 28.11.1963, Blaðsíða 8

8
MORGU N BLAÐIÐ
Fimmtudagur 28. nóv. 1963
Guörún Pétursdóttir
Fædd 9. nóvember 1878.
Dáin 23. nóvember 1963
Mörg í vorum djúpu dölum
drottning hefur bónda fæðst.
Matth. Jochumsson.
SÍÐASTLIÐIÐ laugardagskvöld
lézt í Landakotsspítala, frú Guð-
rún Pétursdóttir frá Engey, ekkja
Benedikts Sveinssonar, fyrrv.
alþingismanns og þingforseta, 85
ára að aldri. Með frú Guðrúnu er
horfinn einn hinn stærsti og
glæstasti persónuleiki meðal ís-
lenzkra kvenna á þessari öld, og
starfa hennar, mannkosta og
miklu hygginda mun enn gæta
um langt skeið í íslenzku þjóð-
lífi, því það er nærri því ótrúlegt,
hve mikið hún afrekaði.
Að frú Guðrúnu stóðu sterkir
stofnar í báðar ættir. Foreldrar
hennar voru Pétur Kristinsson,
bóndi í Engey og kona hans, Ragn
hildur Ólafsdóttir frá Lundum í
Stafholtstungum. Hefur föðurætt
Guðrúnar búið í Engey mann
fram af manni frá því um alda-
mótin 1700, en faðir hennar var
dótturdóttursonur Snorra Sig-
urðssonar hins ríka, sem lengi
bjó í Engey við mikla rausn.
Móðir Guðrúnar, Ragnhildur frá
Lundum, var hin ágætasta bú-
kona, virðist hún hafa verið jafn-
vel að sér í öllum greinum
heimilishalds þeirra tíma, hvort
heldur var um að ræða fatasaum,
eða fínar baldýringar, ullarvinnu,
matargerð, mjólkurmeðferð eða
garðrækt. Á þessu stórmerka,
mannmarga heimili, þar sem
venjulega var um 20 manns í
Heimili, ólst frú Guðrún upp,
lærði öll venjuleg störf af móð-
ur sinni, en fékk líka bóklega
menntun hjá ágætum heimilis-
kennurum, eins og Ólafíu Jó-
hannsdóttur. Eftir fermingu
lærðu þær Engeyjarsystur svo í
Reykjavík saumaskap, tungumál
og prjón. Ég man eftir, þegar ég
kynntist frú Guðrúnu fyrst, að
mig furðaði á því, hversu óskap-
lega marghliða gáfur hennar
voru, mér fannst hún eiginlega
kunna skil á öllum hlutum. Hér
mun bernskuheimili hennar, auk
ágæts efnis sem í henni bjó, hafa
átt mikinn hlut að máli. En ég
veit, að sjálf mundi hún hafa
viljað bæta við; ég heyrði hana
svo oft segja eitthvað í þessa átt:
„Ég var gift mennta- og áhuga-
manni, ég var allt af að mennt-
ast í sambúðinni við hann“, en í
öllu vildi hún gera veg Bene-
dikts sem mestan.
5. júni 1904 giftist Guðrún
Benedikt Sveinssyni, sem síðar
varð alþingismaður og forseti
neðri deildar Alþingis. Ungu
hjónin fluttu þá þegar inn í hús-
ið á Skólavörðustíg 11 í Reykja-
vík, þar sem þau bjuggu allt þar
til Benedikt lézt 16. nóv. 1954,
svo sambúð þeirra stóð í rúm 50
ár. Eins og kunnugt er var Bene-
dikt einn hinn ákveðnasti og ör-
uggasti baráttumaður fyrir sjálf-
stæði íslands, enda átti hann til
þeirra að telja, sem höfðu látið
stjórnmálin til sín taka, því þrír
afabræður hans höfðu verið al-
þingismenn og tveir þeirra setið
þjóðfundinn fræga 1854. Bene-
dikt var ennfremur hið mesta
glæsimenni og mælskur með af-
brigðum.
Heimili ungu hjónanna varð
brátt miðstöð frelsis- og mennta-
hreyfinga þess tíma. Þar söfnuð-
ust saman ungir menntamenn og
konur, sem dreymdi um nýtt,
frjálst ísland og framfarir á öll-
um sviðum og þá ekki sízt um
aukna menntun þjóðarinnar, þar
sem konan væri jafnrétthá mann-
inum og alislenzkur háskóli væri
orkugjafi. Nú fóru í hönd óróa-
tímar, þar sem meðal annars ís-
lenzkur fáni var heimtaður og
bláhvíti fáninn varð fyrir val-
inu. Frú Guðrún tók fullan þátt
í baráttu manns síns, vakti við að
sauma fána vorið 1907, þegar
Þingvallafundurinn var haldinn.
Hafði þó jafnan erilsama daga
með miklum gestagangi og mörg-
um börnum um að hugsa. Já, það
voru gerðar miklar kröfur til
ungu húsfreyjunnar, því efni
voru aldrei mikil, en alla átti að
seðja og gefa kaffi, sem í húsið
komu. Þó var slíkur ljómi yfir
þessum tíma við hlið hins heitt-
elskaða maka og í nánu samstarfi
við hann, að jafnvel á elliárunum
lifnaði frú Guðrún öll við, þegar
hún minntist þeirra.
Þau hjón eignuðust 7 börn og
voru þau þessi:
Sveinn Benediktsson, fram-
kvæmdastjóri, kv. Helgu Ingi-
mundardóttur.
Pétur Benediktsson, banka-
stjóri, kv. Mörtu Thors.
Bjarni Benediktsson, forsætis-
ráðherra, kv. fyrst Valgerði
Tómasdóttur, en missti hana 1935,
síðari kona hans er Sigríður
Björnsdóttir.
Kristjana Benediktsdóttir, dó
1955 frá 5 börnum, gift Lárusi
Blöndal, bókaverði.
Ragnhildur Benediktsdóttir, dá-
in 1933, rétt tvítug, hafði nýlokið
stúdentsprófi.
Guðrún Benediktsdóttir, gift
Jóhannesi Zöega, hitaveitustjóra,
og Ólöf Benediktsdóttir, en þær
Guðrún eru tvíburar, gift Páli
Björnssyni, hafnsögumanni.
Mikill harmur var kveðinn að
þeim hjónum við veikindi og
dauða dætranna tveggja, sem báð
ar voru hinar mannvænlegustu,
önnur burtkölluð í æskublóman-
um, vinsæl og elskuð af öllum
sínum félögum, hin tekin frá 5
börnum og eiginmanni, sem
syrgði hana sárt. Um Kristjönu
dóttur sína sagði Guðrún einu
sinni við mig: „Það liður öllum
vel nálægt henni Kristjönu", og
hygg ég að það hafi verið mál
allra, sem til þekktu. Frú Guð-
rún var mikil tilfinningakona, en
hún bar allt vel, sem lífið lagði
á hana, hygg ég að hörmum sín-
um hafi hún aldrei flíkað, og sór
hún sig þar í kyn hinna gömlu
íslendinga.
Mikla áherzlu lögðu þau hjón
á það að mennta börn sín, og
gefa þeim á þann hátt vopn í lífs-
baráttunni. Frú Guðrún lét það
oft í ljós við mig, að henni fynd-
ist að stúdentsmenntun ættu helzt
allir að hafa, sem geta lært, hvað
sem þeir tækju svo fyrir á eftir,
en nú er orðið um svo margt að
velja, að viðhorfin eru nokkuð
breytt.
Frú Guðrún var hamhleypa í
störfum. að hverju sem hún gekk
og það var margt sem hún fékkst
við á langri ævi, auk heimilis-
haldsins. Þó mat hún heimilið og
fjölskylduna svo mikils að hún
fór ekki af alvöru að taka þátt í
opinberum málum, fyrr en börn-
in voru uppkomin og um hægðist
á heimilinu. Frú Guðrún var í
eðli sínu mikil kvenréttindakona
og vildi láta konuna njóta alls
til jafns við karlmanninn, en hún
gerði að hinu leytinu til hennar
miklar kröfur og vildi láta kven-
réttindin hækka og göfga mann-
lífið allt. Hún taldi heimilið og
börnin allt af hljóta að vera það
fyrsta í lífi hverrar giftrar konu,
enda þótt það ætti ekki að þýða
það, að konan mætti ekki leita
sér atvinnu utan heimilisins.
Frú Guðrún var þá líka ein af
stofnendum fyrsta kvenréttinda-
félagsins hér á landi, en það var
Hið íslenzka kvenfélag, sem upp-
haflega hafði kvenréttindi sem
aðalmál á stefnuskrá sinni. Þeg-
ar svo „Kvenréttindafélag ís-
Iands“ var stofnað 1907 var hún
einnig ein af stofnendum þess og
átti sæti í fyrstu stjórn þess. Hún
sagði mér sjálf, að hún hefði
horfið frá störfum þar vegna
þess hversu miklar kröfur hennar
eigið heimili hefði gert til henn-
ar á því tímabili og hún gerði
aldrei neitt með hálfvelgju. En
ötull forsvarsmaður kvenréttinda
var hún alla tíð.
Eitt atriði langar mig til að
draga fram í sambandi við starf
frú Guðrúnar í Kvenréttindafé-
laginu. Á einhverjum fyrsta
fundi þar, kom fram tillaga frá
frú Guðrúnu Pétursdóttur, eftir
því sem fundargerð hermir, um
að félagið beiti sér fyrir því að
bæta hag óskilgetinna barna og
mæðra þeirra, fyrst og fremst
sjálfsagt með löggjöf. Þetta var
samþykkt og félagið tók málið
upp og vann að hinni mjög svo
bættu fjölskyldulöggjöf frá 1921.
Geta þeir sem ungir eru víst tæp-
lega gert sér í hugarlund, hvernig
hagur þessa fólks var, áður en
löggjöfin fór að segja til sín.
Löngu seinna tók frú Guðrún
upp merkið, þar sem hún hafði
sleppt því í Kvenréttindafélag-
inu. Hún varð formaður Mæðra-
styrksnefndar árið 1945, en hafði
þá starfað í nefndinni allmörg ár
áður. Mæðrastyrksnefnd hefur,
eins og kunnugt er, helgað sig
því starfi að vinna fyrir einstæð-
ar mæður og börn þeirra, bæði
með aðstoð lagasetninga og lika
með peningaframlögum o. fl.
Nefndin var stofnuð af Kvenrétt-
indafélaginu 1928, og var Laufey
Valdemarsdóttir formaður henn-
ar á meðan hún lifði, en síðan tók
Guðrún við. Undir stjórn Guð-
rúnar óx verksvið MæðraStyrks-
nefndar mjög, enda fékkst stór-
lega bætt aðstaða, þegar Mæðra-
styrksnefnd byggði myndarlegt
hús uppi í Mosfellssveit, þar sem
rekið var hvíldarheimili fyrir
mæður og börn á hverju sumri.
Mæðrastyrksnefnd hefur orðið á-
kaflega yinsæl og viðurkenna víst
flestir hið mikla gagn, sem hún
hefur unnið.
Heimilisiðnaður hefur ævin-
lega verið eitt af aðaláhugamál-
um frú Guðrúnar Pétursdóttur.
Hún var formaður Heimilisiðnað-
arfélags íslands frá 1927—1949 og
vann þar hið þarfasta starf. Mér
eru í þessu sambandi sérstaklega
minnisstæð saumanámskeiðin,
áem félagið hélt hér í Reykjavík
í mörg ár fyrir ungar stúlkur og
frú Guðrún veitti forstöðu. Fjöldi
ungra stúlkna og húsmæðra fékk
þar haldgóðar leiðbeiningar og
kennslu í að sauma hversdagsföt
fyrir heimilisfólkið og notfæra
sér niðurlögð föt í barnafatnað.
Öll vinna þarna leit með afbrigð-
um vel út, því Guðrún leit þar
sjálf eftir öllu og henni tókst
jafnan að fá hinar færustu
kennslukonur til starfa. Þetta var
á kreppuárunum og auk lærdóms
ins, sem þarna var að fá, varð
þetta mörgu heimilinu drjúgur
sparnaður, því hér var allt byggt
á hagsýni og verkhyggindum og
konurnar lærðu að ekki var allt
undir því komið að flíkin væri
sem dýrust.
En ekki sízt gætti þó áhrifa
Guðrúnar í hinum stóru kvenna-
samtökum íslands. Hún var þátt-
takandi í Bandalagi kvenna í
Reykjavík allt frá því að það var
stofnað 1917 og lengi í stjórn
þess. Þar kynntist ég henni fyrst
að ráði og tókst strax hin bezta
samvinna með okkur. Dáðist ég
að hinum yfirgripsmiklu hæfi-
leikum frú Guðrúnar og þoli
hennar og úrræðamiklum dugn-
aði á hverju sem gekk, enda eiga
mörg mál þeirra samtaka ekki
sízt henni að þakka framgang
sinn á þeim tíma, sem hennar
naut þar við.
Þó tel ég að mesta og áhrifa-
ríkasta starf hennar út á við hafi
verið unnið í Kvenfélagasam-
bandi íslands, enda átti hún drjúg
an þátt í uppbyggingu þess frá
því fyrsta. Kvenfélagasamband
íslands var stofnað 1930 og var
frú Guðrún í stjórn þess frá upp-
hafi, ásamt systur sinni, Ragn-
hildi Pétursdóttur, sem var for-
maður, og frú Guðrúnu Briem.
Kvenfélagasambandið var endur-
skipulagt 1943 og fæiði þá mjög
út starfssvið sitt og með mjög
nánari tengslum á milli hinna
ýmsu kvennasambanda landsins,
auknum námskeiðum og fræðslu
og meiri afskiptum af ýmsum
almennum málum þjóðarinnar.
Er nú Kvenfélagasambandið
löngu orðið stórveldi í kvenna-
samtökum fslands og þátttakandi
i Húsmæðrasambandi Norður-
landa. Ragnhildur Pétursdóttir
lagði niður formennsku í K. f.
1947 og tók þá Guðrún systir
hennar við og veitti því for-
stöðu til 1959 og var hún þá orð-
in áttræð.
Ég sat í stjórn K. f. öll árin,
sem Guðrún var þar formaður, og
varð því samstarf okkar og kynni
mikil, enda urðum við bráðlega
mjög nánir persónulegir vinir.
Ég hef starfað með mjög mörg-
um ágætum konum um dagana,
en að öllu samanlögðu tek ég
Guðrúnu fram yfir þær allar. í
henni sameinuðust svo óendan-
lega margir eiginleikar forustu-
konunnar, þeir allra beztu. Dugn-
aður hennar, vit og hyggindi,
verklægni og skipulagsgáfa, auk
harðrar málafylgju, þegar því
var að skipta, gerðu hana eigin-
lega að sjálfkjörnum forustu-
manni, hvar sem -hún starfaði í
félögum og þau voru mörg. En
auk þessa varð hún svo tryggur
félagi og vinur, þegar tekizt hafði
að vinna traust hennar, að um
flest hefði ég fyrr efast en um
heilindi hennar í vináttu og sam-
starfi. Við áttum um langán ald-
ur ekki samstöðu í stjórnmála-
skoðunum, en það kom aldrei að
sök í samstarfi okkar. Við treyst-
um hvor annarri og virtum skoð-
anir hvor annarrar, en deildum
ekki um neitt, þó leiðir lægju
ekki saman. Mér liggur við að
segja, svo ættu fleki góðir menn
að gera, sem vilja vinna þjóð
sinni til heilla.
Þegar ég nú að kvöldi lít yfir
liðinn dag og rifja upp öll sam-
skipti okkar frú Guðrúnar, þá
verða mér sérstaklega minnis-
stæð ferðalög okkar út um land-
ið, er við heimsóttum kvenna-
samböndin. Það voru skemmti-
legir dagar. Við nutum íslenzkr-
ar náttúru og gestrisni íslenzkra
húsmæðra, eins og hún er bezt,
töluðum við þær um sameigin-
leg áhugamál og gerðum áætl-
anir um framtíðina. Á þessum
stundum naut frú Guðrún sín
sérstaklega vel, hún var hress í
máli, oft beinlínis kát og gat ver-
ið ákaflega hnittin í ræðum sín-
um og tilsvörum. En ævinlega
vakti alvaran undir og hinn járn-
harði vilji að koma málefnum
samtakanna áfram og í höfn með
einhverjum ráðum. Við fórum
aldrei seinustu ferðina norður í
land, sem við höfðum áætlað
saman, ég hygg að við höfum
harmað það báðar.
Fyrir allmörgum árum kom
hingað hópur norrænna kvenna í
kynnisferð. K. í. stóð að því með
öðrum samtökum að taka á móti
þeim og skipuleggja dvöl þeirra
og för um landið. Þarna voru
margar framákonur á ferðinni.
Frú Guðrún var þá forseti K. í.
Konurnar voru ekki lengi að
finna henni sess eftir útliti og
framkomu. Þær gáfu henni drottn
ingarheiti og sögðu hana vera í-
mynd þess, sem þær hefðu hugs-
að sér um fornnorrænar hefðar-
konur. Frú Guðrún gekk jafnan
í íslenzkum búningi og bar hann
með mikilli reisn og prýði. Tvisv-
ar sótti hún samnorræna hús-
mæðrafundi, annan í Noregi, hinn
í Danmörku, alls staðar vakti hún
athygli og var landi sínu til
sóma, en annars betri vitnisburð-
ar mundi hún aldrei hafa óskað
sér.
Megi ísland eignast sem flest-
ar konur henni líkar í óeigin-
gjörnu starfi og markmiðum. —
Blessuð. veri minning hennar.
Aðalbjörg Sigurðardóttir.
„f sálarþroska svanna
býr sigur kynslóðanna."
ENN einu sinni er stórt skarð
hoggið í raðir okkar kvenna hér
á landi. Guðrún Pétursdóttir frá
Engey er dáin. Hún var mikil-
hæf forgöngukona og fulltrúi
okkar kvenna hér heima og er-
lendis. Þegar ég nú hugsa um
öll þau mörgu og fjölþættu mál-
efni, er vinkona mín lagði lið
með sínum meðfædda skörungs-
skap og festu, skil ég vel, hvað
nær allt vék fyrir hennar miklu
vitsmunum, persónuleika og ein-
lægri sannfæringu, að svon*
væri það réttast. Heilsteyptari
kona en frú Guðrún var ekki tiL
Frelsisþráin, einlæg trú á rétt
þjóðarinnar til sjálfstæðis, ásamt
virðingu fyrir öllu því, sem ís-
lenzkt var, auðkenndi heimilið
á Skólavörðustíg 11.
Ég þekkti ekki mannkostl
Guðrúnar til fulls, fyrr en é£
fór að starfa með henni náið I
Mæðrastyrksnefndinni, eftir að
hún tók við formennsku, að
frk. Laufeyju Valdimarsdóttur
látinni 1945. Hafði frú Guðrún
þá um árabil verið varaformað-
ur nefndarinnar og hennar góði
andi birzt út á við. Starf Mæðra-
styrksnefndarinnar er margþætt
og tímafrekt, og mætti oft segja
að það sé sálarlegs eðlis, ekki
síður en peningalega og lögfræði-
lega. Vandinn er mestur að taka
mjúklega á meinunum, og það
kunni Guðrún, þó sérstaklega er
mikinn vanda bar að. Hreinskil-
in og heil tók hún hvert mál til
yfirvegunar, svo að sjaldan
þurftu aumir frá að hverfa. —
Kæmi það fyrir, að nefndinni
yfirsást, leið Guðrúnu illa, þar
til greitt var úr beiðninni eftir
beztu upplýsingum, og þurfti sá,
er hjálpar fékk, ekki að kvarta.
Undir forsjón Guðrúnar varð
nefndin samstillt og sterk. —•
Mörg vandamál voru leyst á giftu
samlegan hátt, þar á meðal bygg-
ing sumarheimilis fyrir þreyttar
mæður og börn. Held ég það hafl
verið helzta ósk frú Guðrúnar,
að þetta heimili mættá blessast
og sem flestum að gagni koma.
Fyrir þetta eru henni fluttar
Framh. á bls. 14