Morgunblaðið - 03.12.1963, Síða 25

Þriðjudagur 3. deg. 1963
MQRGUNBLAÐID
25
— Thor Jensen
Framh. af bls. 17
Seinna var mér stundum ekki
grunlaust um að fyrirtækin
hans væru, í og með, á vissum
augnablikum, stórkostleg leik-
föng sem hann hafði komið sér
upp. Eitrt kvöld í fyrri heims-
styrjöld gekk ég með honum og
sonum hans innan úr Kveldúlfi,
með sjónum, og við horfðum á
togarana þeirra létta akkerum
nær samstundis og bruna með
koldimman mökk upp úr stromp-
inum út á Engeyjarsund, á leið
norður í síldina, mikla fyrir sér
og veiðilega. Thor Jensen stanz-
aði, hugfanginn, benti með stafn-
um sínum: „Sjáið þið þá ....“
I*að var enginn vafi á því að
honum var innanbrjósts líkt og
barni sem er hrifið af gullunum
sínum.
Minningar hans eru einlægar
og opinskáar, lýsa honum vel,
það sem þær ná, og sama er að
segja um þá kafla sem Valtýr
Stefánsson skrifar og tengja
saman höfuðþætti minninganna.
Thor Jensen var manna glaðast-
ur í lund og hlýjastur í viðmóti,
hvenær sem hann gat litið upp
frá önnum og áhyggium, og á-
stúð hans ekki ytra borð, þel
hans djúpt og drengilegt. Al-
kunnugt er hve hann var htáip-
samur, og stórtækur ef því var
eð skifta, eins og þegar hann
rak á eiginn kostnað almenn-
ingseldhús fyrir hundruð manns,
vikum saman, meðan Reykja-
víkurbær var að rétta við eftir
drepsóttina miklu 3918; hver
sem vildi gat matazt þar ókeyp-
is eða látið sækja mat. Forstöðu-
maður eldhússins sknfar kafla
um þessa starfsemi, sem Valtýr
Stefánsson tekur upp í bók sína,
segir m.a. að Thor Jensen hafi
lagt svo fyrir að ekkert mætti
kaupa af matföngum „nema það
allra bezta eftir hans fyrirsögn.
.... Hann tók það fram að nota
ekkert nema kjarnamat handa
börnunum .... Hann vildi láta
börnin fá sama mat og sín eigin
böm, fannst mér.“ Hann hafði
einu sinni sjálfur verið fátækt
barn.
Söguna af örlæti hans veit
enginn nema að litlu leyti. Hann
hjálpaði meðal annars mörgum
listamönnum, og eins námsmönn-
um. Einn sem úr þeim hópi get-
ur talað er sá sem skrifar þess-
ar línur. Eftir að ég varð stúdent
átti ég Thor Jensen að þakka
að utanveruár mín urðu fleiri,
og miklu ánægjulegri og lærdóms
ríkari en annars mundi orðið
hafa. Engum manni gat verið
Ijúfara að eiga eitthvað að
þakka, en honum, því ein brýn-
asta þörf hjarta hans var sú, að
reynast öðrum mönnum vel.
Fjölþættir hæfileikar ag and-
stæður í lundarfari mótuðu starfs
feril hans. f>að var mikið í hon-
um af bónda, ást á moldinni,
ánægju af gróðri og skepnum,
og líba af húsarneisfa>a og af
verkfræðingi — en umfram allt
yfirmanni og stjórhanda, um-
Býslumanni. Margt sem virzt gat
óskylt vó hvað á móti öðru, eða
hélzt í hendur, í viljaV.fi og
verki. Hann var öðrum þræði
fljóthuga áhlaupamaður, seina-
gangur var honum nauðugur —
en á mótd vó gerhygli og varúð,
skyldan að reisa hverja ákvörð-
un á fyllstu þekkingu, og vís-
indalegri nákvæmni. Vogun
vinnur, vogun tapar, varð hon-
um oft að orði. Tjóni varð að
taka án þess að láta hugfallast,
bíða hnekki á því sem mestu
skifti — athafnavilja og áræði.
En eitt var ófyrirgefanlegt —
að hafa ekki undirbúið fram-
kvæmdir af vandvirkni, og
hugsað ráð sitt til hlítar. Hann
hataði kák og kæruleysi í vinnu-
brögðum. Eitt nýyrði bjó hann
til, sem hann notaði um þá menn
sem hann vildi hvað sízt eiga
undir. Hann kallaði þá „ágizk-
unarskepnur", — menn sem
aðeins vissu undan og ofan af
um það sem þeir áttu að vita,
og gerðu sér hálfa grein fyrir
hlutunum. Hvort sem hann lét
reisa byggingar, smíða skip, eða
rækta land og koma upp stór-
búi —. þá hugsaði hann sjálfur
smátt og stórt sem að verkinu
laut, og mark hans alltaf hið
sama — að allt væri eins vel af
hendi leyst og framast voru tök
á.
Hann sezt að í Reykjavík upp
úr aldamótum, kominn undir
fertugt, og þá má heita að frægð-
arferill hans hefjist. Hanr. gerist
á skömmum tíma einn af mestu
athafnamönnum bæ.iarins, í
verzlun, útgerð og jarðrækt, —
brýtur upp á ýmsu nýju. —
Hann segir svo frá að hann hafi
oft á þessum á um átt tal við
Tryggva Gunnarsson um fram-
faramál, heyrt eftlr honum haft
að hann væri vanur að spyrja,
hvort málið hefði verið borið
undir Thor Jensen, þegar menn
ympruðu á nýjum framkvæmd-
um við hann. „Fann ég að hann
veitti bæði framkvæmdum mín-
um og tillögum mikla eftirtekf*.
I>á gerist einn afdrifamesti at-
burður fslandssögunnar á þess-
ari öld, heimsókn seks skipstjóra
og skútueigenda til Thors Jen-
sens vorið 1905. hilskipaútgerð-
in bar sig ekki, svo til vandræða
horfði, en hinsvegar höfðu ;nn-
lendar tilraunir með togaraút-
veg mistekizt og fanð út um
þúfur. En skipstjórarnir seks
hafa trú á því að slík útgerð
geti blessast undir stjórn Thors
Jensens; vilja selja skútur sínar
og kaupa gamlan toga.ra í En.g-
landi, fá Thor fyrir forstjóra fyr
irtækisins. Hann játar því —
og þetta verður upphaf
stórútgerðar á íslandi, og
þar með aldaskil í lífs-
baráttu þjóðarinnar. Eitt
þeirra blaða, sem rómar þetta
áræði yngri manna, tekur sér-
staklega fram hve forustan sé í
góðum höndum: „Forsprakki
þessa fyrirtækis, Thor Jensen
kaupmaður, er að vísu danskur
maður að uppruna, en löngu
alislenzkur orðinn að flestu eða
öllu öðru, nema hvað hann er
meiri framkvæmdamaður en
landar hans gerast flestir; landið
á sér að öðru leyti fáa sonu
íslenzkarL" (ísafold, 18. apríl
1906).
I>að er nú, eftir bráðum sekstíu
ár, eitthvað átakanlegt við að
horfa aftur til frumherjanna í
íslenzkri efnahagsreisn, sjá þá
stíga fyrstu sporin. Thor Jensen
er beðinn að ráða því hver skip-
stjóranna skuli taka við stjórn
á togaranum, og hann velur
Halldór borsteinsson, sem var
„viðurkenndur dugnaðarmaður,
snyrtimenni, athugull, gætinn og
reglusamur", segir Thor Jensen
í minningum sínum. Halldór ræð
ur sig þegar á enskan togara,
sem háseti, til að læra vinnu-
brögð og veiðiaðferð. Thor taldi
skipstjórana á feaupa ekki gam-
allt skip, heldur láta smíða nýtt,
og að öllu sem trnustast og
hagkvæmast til veiða 1 norður-
höfum. Og hann áskildi sér að
ráða einn öllu um smiði skipsjn.s.
„Sumarið 1905 vann ég að því
öllum stundum, er ég gat því við
komið, að semja soiíðalýsingu
á togara. Lagði ég áherzlu á að
skipið væri sérlega vandað og
traust Ég kynnti mér smíðaregl-
ur Lloyds og skipalvsingar. lét
ekkert færi ónotað til þess að
fara út í enska togara, er hing-
að komu, skoða þá í krók og
kring, tala við skipsmenn um
kosti þeirra og galla. Ég ákvað
að máttarjárn og plötur í
skrokk hins nýja skips skyldu
að styrkleika vera 20% umfram
það, sem tilskilið var £ smíða-
reglum Lloyds. Ýmsar aðrar
endurbætur ákvað ég að gera
skyldi við smíði þessa togara,
umfram það sem tíðkaðist á
enskum togurum, t.d. að háseta-
klefi yrði rýrrn en venja var
til, meiri þægindi fyrir skip-
verja, stærri vatnsílát I skip-
inu og margt fleira. Kjöllengd
skipsins var ákveðið 130 ensk
fet. Voru mjög fáir enskir tog-
arar svo stórir þá, og engir
stærri.“ Togarinn kom til ís-
lands í janúar 1907 — og síðan
í kjölfar hans allur sá floti, sem
átti eftir að gjörbreyta hag lands
ins.
Jón forseti hét hann, og reynd
ist happafieyta — og dularfullt
samband hélzt milli hans og
mannsins, úr hvers höfði hann
var stokkinn, og vakað hafði
yfir bernsku hinnar fyrstu ís-
lenzku stórútgerðar sem lánaðisrt
Yfir dyrunum á skrifstofu Thors
Jensens á heimili hans var lík-
an af skipinu í djúpum ramma
með gleri yfir. En þegar Thor
kom inn á skrifstofu sína að
morgni hins 27. febrúar 1928, lá
líkanið mölbrotið á gólfinu. Um
nóttina hafði Jón forseti farizt
í óveðrL
★
Svo er stundum mælt að
landnám á íslandi hafi staðið
fram á okkar öld, í þeim skiln-
ingi að vart megi land teljast
fuil-numið fyrr en lærzt hefur
að búa svo að landsnytjum, til
byggða og sjávár, sem nauðsyn-
legt er til að forðast skort og
niðurdrep og sjá öllu landsfólki
borgið.
Landnámsmaður verður sögu-
lega séð það tignarheiti sem
Thor Jensen fer bezt — hann
varð hinn síðasti mikli land-
námsmaður, og sá sem meira
landi kom í rækt en nokkur
annar, og meira hafði bú en
nokkur samtímamaður, og meiri
átti veiðiflota, ásamt sonum sín-
um, en aðrir menn á íslandL
Hvemig sem velta því efni
fyrir sér, þá má mikið vera ef
annað sýnist líklegt, en að Thor
Jensen og syni hans muni æf-
inlega bera hæst, hvenær sem
sögð er saga þess framtaks, sem
á fyrstu áratugum þessarar ald-
ar lyfti Islandi upp úr fruinbýl-
isháttum í lífsbjargaretnum, upp
úr úrræðaleysi og fátækt, stöðv-
aði flóttann til Ameríku, skóp
þann þjóðarhag og þá bjartsýni
sem smiðshöggin rak á allt sem
var í bígerð, hlóð þá undirstöðu
sem gerði Islendingurn kleift að
verða að nýrri þjóð og að sjálf-
stæðu ríki.
,,.,attir þehhja
ban.
m ort ^beodorant
Skyggna konan II
Minningar Margrétar fra
Öxnafelli, Skrdðar af Eiríki
SigurðssynL skólastjóri
SKYGGNA KONAN
Lýsir undraverðum skyggnisýnum frá Strandar-
kirkju og Snæfellsnesi
Hún segir frá andlegum lækningum með aðstoð
Friðriks dularlæknis, einnig frá dulrænum lækning-
um í Bretlandi. Skráðar af Árna Óla, blaðamanni.
SKYGGNA KONAN II. skýrir frá vitnisburðum
fólks, sem telur sig hafa notið dásamlegra lækninga
með hjálp Margrétar frá Öxnafelli.
Fyrri hluti bókarinnar kom út drið 1960 og
var þd metsölubók.
iiomin tll bóksala '
BÓKALTGAFAIM FRÓÐl
MODEL ‘64
flý gerð af sófasettum fyrir hina vandlátu
KR-hÚSgÖgn, Vesturgötu 27 s.mi 16680