Morgunblaðið - 06.02.1964, Blaðsíða 8

8
MORGU N BLAÐIÐ
Fimmtudagur 6. febr. 1964
— Alþingi
Framhald af 1. síðu.
Tæknilegar athuganir
á stórvirkjun
„Háttvirtur 3. þingmaður Reyk
víkinga, hefir borið fram fyrir-
spurn til ríkisstjórnarinnar í
tveim liðum á þingskjali 200,
varðandi aluminíumbræðslu og
olíuhreinsunarstöð.
Fyrri liður þeirrar fyrirspurn-
ar, sem nú er hér á dagskrá, fjall-
ar um samningaumleitanir við
Alþjóðabankann og erlend alum-
iníumfélög viðvíkjandi raforku-
veri og aluminíumbræðslu hér á
landi, og skal ég fyrst svara
honum.
Eins og áður hefur komið fram
hér á Alþingi, hefur ríkisstjórn-
in nú um nær þriggja ára skeið
beitt sér fyrir athugunum og við-
ræðum varðandi byggingu stór-
virkjunar og aluminíumbræðslu
hér á landi. Athuganir þær, sem
ríkisstjórnin hefur látið gera,
falla í tvo meginflokka. Annars
vegar eru tæknilegar athuganir
á möguleikum til stórvirkjunar
hér á landi og kostnaði við hana
og tæknileg atriði varðandi
staðsetningu aluminíumbræðslu.
Hins vegar eru athuganir á því,
hvort unnt verði að semja við
erlend aluminíumfyrirtæki um
byggingu og rekstur aluminíum-
bræðslu hér á landi með kjör-
um, sem íslendingum væru að-
gengileg.
Fyrir hönd ríkisstjórnarinnar
og á hennar vegum hafa tveir
aðilar unnið að athugun þessara
mála: Stóriðjunefnd, sem svo
hefir verið kölluð, og raforku-
málastjórn ríkisins. Stóriðjunefnd
var skipuð af þáverandi iðnaðar-
málaráðherra Bjarna Benedikts-
syni með bréfi dags.
Nefndarmenn hafa verið:
Dr. Jóhannes Nordal, Seðla-
bankastjóri, formaður, Eiríkur
Briem, rafmagnsveitustjóri, Pét-
ur Pétursson, forstjóri, Sveinn
Valfells, forstjóri og Jóhann
Hafstein, þar til í nóvember sl.
að hann vék úr nefndinni, en
Magnús Jónsson, bankastjóri,
var þá skipaður í hans stað.
105 þúsund kílóvött
Unnið hefur verið að því kapp-
samlega að rannsaka til hlítar
möguleika til byggingar hag-
kvæmrar stórvirkjunar, annað
hvort við Búrfell í Þjórsá eða
Dettifoss í Jökulsá á Fjöllum.
Hafa þessar athuganir beinzt að
því jöfnum höndum að kanna,
hvernig bezt megi leysa úr raf-
orkuþörf til almenningsnotkunar
hér á landi á næstu árum og hvar
og með hvaða hætti sé hagkvæm-
ast að framleiða það orkumagn,
sem aluminíumbræðsla þyrfti til
starfsemi sinnar. Hafa þessar
virkjanir verið bornar saman við
smærri orkuver, svo sem gufu-
virkjun í Hveragerði og vatns-
virkjun í Brúará í því skyni að
leiða í ljós, hvaða leiðir séu hag-
stæðastar frá sjónarmiði neyt-
andans hér á landi. Þær athug-
anir, sem gerðar hafa verið til
þessa, benda til þess, að 105 þús.
kw. orkuver við Búrfell í Þjórsá
muni vera hagkvæmasta lausnin
bæði frá sjónarmiði raforkufram-
leiðslu til almenningsnota og til
aluminíumbræðslu. Mundi þá
helmingur orkunnar verðá not-
aður til aluminíumbræðslu, en
helmingur til almenningsþarfa.
Slík virkjun mundi kosta rúm-
ar 1100 millj. kr. ásamt há-
spennulinu til Reykjavíkur. Síð-
ar yrði hægt að auka afl þess-
arar virkjunar um helming eða
upp í 210 þús. kw. á mjög hag-
kvæman hátt, og mundi kostnað-
ur við þá stækkun, sem gera
mætti í áföngum, kosta um 600
millj. kr. Með þessu orkuveri
væri tryggð næg ódýr raforka
hér á landi langt fram í tím-
ann.
Orkuver við Búrfell er mjög
vel staðsett, þar sem það er nærri
meginmarkaðnum fyrir raforku
hér á landi í Reykjavík og á Suð-
Vesturlandi. Jafnframt getur orð
ið hagkvæmt að leggja háspennu
línu frá Búrfelli norður til Ak-
ureyrar og tengja þannig saman
raforkukerfi Norður- og Suður-
lands. Um staðsetningu aluminí-
umverksmiðju er það að segja,
að athuganir hafa leitt í ljós, að
ódýrast og hagkvæmast sé að
staðsetja hana við sunnanverð-
an Faxaflóann. Hins vegar er
einnig verið að athuga mögu-
leika á því að aluminíumbræðsl-
an yrði staðsett við Eyjafjörð, ef
háspennulína yrði lögð frá Búr-
felli til Akureyrar. Stækkun
verksmiðjunnar í framtíðinni
mundi þá byggjast á raforku fré
virkjun við Dettifoss.
Viðræður við erlenda aðila
Ég skaí nú víkja að hinu atric
inu, viðræðujn við erlend alum- ,
iníumfyrirtæki. Eins og kunnugt ,
er, hafa á vegum ríkisstjórnar- ]
innar átt sér stað síðustu þrjú
árin viðræður við ýmis alumini-
umfyrirtæki um möguleikana á
því, að þau settu upp aluminíum-
bræðslu hér á landi. Hér hefur
eingöngu verið um könnunarvið-
ræður að ræða, þar sem skipzt
hefur verið á skoðunum um hugs-
anlegan samningsgrundvöll, en
engar skuldbindingar gefnar af
hálfu aðila. Viðræður þessar
hafa reynzt jákvæðar að því
leyti, að nú virðist útlit fyrir,
að tvö aluminiumfyrirtæki, ann-
að svissneskt en hitt amerískt,
hafi áhuga á því, að reisa hér i
sameiningu aluminíumbræðslu.
Virðist útlit fyrir, að samnings-
grundvöllur geti orðið fyrir
hendi, en úr því getur ekki feng-
izt skorið, fyrr en á síðara stigi
málsins.
í væntanlegum samningum við
aluminíumfyrirtækin skiptir það
höfuðmáli fyrir íslendinga, að
unnt reynist að semja um viðun-
andi tekjur af aluminíumbræðsl-
unni fslendingum til handa, en
þar er raforkuverðið mikilvæg-
ast. í öðru lagi er nauðsynlegt,
að hægt verði að gera bindandi
samning við aluminíumfyrirtæk-
in um það, að þau ábyrgist kaup
á tilteknu magni raforku í lang-
an tíma með föstum orkusölu-
samningi. Slíkur orkusölusamn-
ingur er ómetanlegur grundvöll-
ur þess, að íslendingar geti aflað
fjármagns til virkjunarinnar, en
um leið taka aluminíumfyrirtæk-
in á sig alla áhættu að því er
varðar framleiðslusveiflur í fram
tíðinni. Margvíslegar fyrirmynd-
ir slíkra samninga má finna í
öðrum löndum.
Rætt við Alþjóðabankann
Með tilliti til hins jákvæða
árangurs af virkjanarannsóknun-
um og viðræðum við aluminíum-
fyrirtækin, þótti ríkisstjórninni
tímabært nú fyrir skömmu að
taka upp viðræður við Alþjóða-
bankann í því skyni að kynna
honum málið. Verða nú á næstu
mánuðum lögð fyrir bankann öll
tæknileg gögn, sem fyrir liggja,
svo að hann geti metið málið i
heild. Eins og af þessu má sjá,
er hér enn eingöngu um könn-
unarviðræður að ræða, og munu
raunverulegir samningar um
lánsútvegun ekki hefjast fyrr en
á síðara stigi málsins.
Ríkisstjórnin er eindregið
þeirrar skoðunar, að stórvirkjun
sú, sem hér hefur verið rædd
ásamt byggingu aluminíum-
bræðslu, sé framkvæmd, sem geti
haft stórkostlega þýðingu fyrir
þjóðarbúskap íslendinga. Með
þessu móti mundi íslendingum
opnast í fyrsta skipti leið til þess
að nýta hinar geysimiklu orku-
lindir, sem þjóðin á ónotaðar í
stórám íslands. Stórvirkanir á
borð við Búrfellsvirkjun og
Dettifossvirkjun eru svo mikil
fyrirtæki, að enn mun líða lang-
ur tími, þangað til íslendingar
geta ráðizt í þau af eigin ramm-
leik, nema til komi samtímis nýr
iðnaður, sem getur orðið kaup-
'andi að miklum hluta orkunnar.
Takist okkur hins vegar að kom-
ast yfir fyrsta hjallann, má telja
víst, að framhaldið verði auð-
veldara, svo að ódýr orka til
iðnaðar ag almenningsnota geti
orðið einn af hyrningarsteinum
bættrar afkomu íslenzku þjóð-
arinnar. Auk þeirrar þýðingar,
sem aluminíumbræðslan mundi
hafa fyrir þróun stórvirkjana hér
á landi, mun rekstur hennar gefa
þjóðarbúinu drjúgar tekjur í
framtíðinni. Ef reiknað er með
30 þús. tonna verksmiðju, eins og
gert hefur verið í viðræðum að
undanförnu, mundi aluminíum-
bræðslan skapa 250—300 manns
atvinnu, en auk þess er ástæða
til að ætla, að frekari aluminíum
iðnaður muni vaxa hér upp á
grundvelli þess hráefnis, sem frá
aluminíumbræðslunni mundi
koma.
Mikið verk hefur verið
unnið
Vilji fslendingar nota þá mögu-
leika ,sem hér eru fyrir hendi,
er ekki um aðrar leiðir að ræða
en að semja við erlent aluminíum
félag, sem býr yfir þeirri þekk-
ingu, fjármagni og markaðsað-
stöðu, sem nauðsynleg er í þess-
ari framleiðslugrein. Um 30 þús.
tonna aluminíumbræðsla mun
kosta um 1100 millj. ísl. króna,
svo að það er augljóst, að í slíkt
fyrirtæki mundu íslendingar ekki
geta lagt af eigin rammleik, jafn-
vel þótt þeir væru fúsir til þess
að taka á sig þá áhættu, sem í
því mundi felast. Sú leið, sem hér
hefur verið rætt um að fara, felst
hins vegar í því, að aluminíum-
fyrirtækin leggi fram allt fjár-
magn til aluminumbræðslunnar
og taki á sig alla áhættu af
rekstri hennar. Hins vegar verði
hagsmunir íslendinga tryggðir
eins vel og verða má með löngum
samningi um orkusölu, er geti
orðið undirstaða fjáröflunar til
fyrstu stórvirkjunar á íslandi.
Eins og hér hefur komið
fram, hafa þær viðræður, sem
áfct hafa sér stað til þess, ein-
göngu beirvst að því, að kanna
málin, hugsanlega aðstöðu og
möguleika. Mjög mikið verk hef-
ir hins vegar verið innt af hönd
um og margþættar athuganir far
ið fram, sem allt er mjög mik-
ilsvert og forsenda þess, að
stórmál, sem hér um ræðir, og
á áður ótroðnum slóðum af
hálfu íslendinga, geti orðið far-
sællega til lykta leitt. Þykir mér
rétt, að fram komi, að dr. Jó-
hannas Nordal, formaður Stór-
iðjunefndar hefir haft mjög
öfcula forgöngu í málinu, af
miklum dugnaði og skarp-
skyggni.
En mun nokkur tími líða, áð-
ur en raunverulegar samninga-
viðræður. geti hafizt. Þegar að
því kemur mun Alþingi að
sjálfsögðu verða skýrt rækilega
frá gangi málsins, svo að það
geti tekið afstöðu til mála, eftir
því sem framvinda samninganna
gefur tilefni til, og í þess hönd-
um yrði að sjálfsögðu að marka
framtíðarstefnu íslendinga í
þessum sfcóriðju- og stórvirkjana
málum.
Olíuhreinsunarstöð
undirbúin.
Síðari liður fyrirspurnarinnar,
sem hér liggur fyrir, fjallar um
olíuhreinsunarstöð og er spurt
um, hvaða samningar muni hafa
farið fram í því máli og hvaða
kosti það sé talið haÆa, að byggja
slíka stöð hér á landi.
Upphaf þessa máls er það, að
FUNDUR var í gaer í samcin-
uðu Alþingi. Á dagskrá var ein
fyrirspurn og 15 þingsályktunar-
tillögur. 11 þeirra voru teknar
af dagskrá.
Einar Olgeirsson flutti fyrir-
spurn sína um alúminíumbræðslu
og olíuhreinsunarstöð og urðu um
hana nokkrar umræður (sjá
frétt hér í blaðinu).
Þá var ákveðin ein umræða
um þingsályktunartillögu Hanni-
bals Valdimarssonar um ábyrgð-
artryggingar atvinurekenda á
starfsfólki þeirra.
Þingsályktunartillaga þeirra
Björns Pálssonar (F), Gunnars
Gíslasonar (S) og Benedikts
Gröndals (A) um iðnrekstur í
kaupstöðum og kauptúnum, var
urnræðulaust vísað til 2. umræðu
og nefndar.
Umræðu um þingsályktunartil
lögu Þórarins Þórarinssonar (F)
og Ingvars Gíslasonar (F) um
kaup Seðlabankans á víxlum iðn
aðarins var frestað og málinu
vísað til nefndar.
UMRÆÐUR UM RAFORKU-
ÁÆTLUN.
Skúli Guðmundsson (F) hafði
framsögu fyrir þingsályktunartil
lögu sinni og 7 annarra flokks-
bræðra um nýja rafvæðingar-
áætlun.
Tillagan fjallar um að skora á
ríkisstjórnina að fela raforkuyfir
völdunum að láta gera áætlun
um rafvæðingu allra heimila á
landinu, sem ekki hafa fengið
eða fá skv. 10 ára áætluninni og
ekki hafa raforku frá sérstökum
vatnsaflsstöðvum. Þá skuli gera
kostnaðaráætlun um uppsetn-
ingu diselstöðva fyrir heimili,
eitt eða fleiri, sem eru svo af-
skekkt, að ekki þyki fært að
leggja til þeirra rafmagnslínu.
Skal við það miðað, að þessum
framikvæmidum sé lokið 1968.
Ingólfur Jónsson, raforkumála
ráðherra, tók næstur til rnáls.
Sagði hann að 10 ára raforku-
áætluninni yrði lokið á þessu
ári og þá tímabært að fram-
haldsáætlun kæmi til fram-
kvæmda. Taldi hann mögulegt að
ljúka rafvæðingu skv. þeirri áætl
un 1970.
Skúli tók aftur til máls og síð
an raforkumálaráðherra. Ráð-
herrann sagði framsögumann
virðast vera sér sammála í meg-
inatriðum um framkvæmd þessa
máls.
Umræðunni var síðan frestað
og málinu vísað til nefndar.
TVEIM þingmannsfrumvörpum
var dreift á Alþingi í gær. Frá
Jóni Þorsteinssyni, um sparifjár
myndun ungmenna. Fjallar frum
varpið um það, að hverju ís-
lenzku barni, fæddu eftir 31. des.
1964 skuli afhent sparisjóðsbók
með 200 kr. innistæðu frá Lands-
banka íslands. Hverjum sem er,
sé heimilt að greiða inn á bókina,
án þess að hafa hana með hönd
um. Að óheimilt sé að greiða út
úr bókinni fyrr en eigandi verður
21 árs, nema fyrr gangi í hjú-
skap. Féð, sem safnast í oækurn
ar, skal ávaxta í vísitölutrygigð-
um skuldabréfum húsnæðismála
stjórnar.
Um tilgang frumvarpsins segir
í greinargerð, að hann sé að
efla sparnað og draga úr eyðslu-
semi æskufólks. Jafnframt að
tryggja, að sparifé unga fól'ksins
rýrni ekki vegna sífellt aukinnar
verðbólgu.
Hannibal Valdimarsson hefur
borið fram frumvarp til laga um
jarðgöng gegnum Breiðdalsheiði.
ýmsiir aðilar hafa undanfarin tvö
ár gert sér grein fyrir því, að
olíuhreinsunarstöð færi að verða
arðbært fyrirtæki hér á landi.
Kemur þar tvennt til, annara
vegar ört vaxandi notkun benz-
íns og olíu vegna aukinnar vél-
væðingar, en hins vegar tækni-
þróun í olíuhreinsun, sem gert
hefur minni hreinsunarstöðvar
en áður arðbærar. Eir nú svo
komið, að olíuhreinsunairstöðv-
ar hafa verið byggðar í öllu.m
löndum V. Evrópu nema íslandi
og Luxembourg, og fjöldi smá-
þjóða utan Evrópu, sem ekki
hafa stærri heimamarkað en ís-
lendingar, haifa þegar fengið olíu
hreinsunarstöðvar. Alvarlegar at
hu.ganir á þessu máli hér á landi
hófust vorið 1983, er erlendur
aðili lét í ljós áhuga á því að
beita sér fyrir stofnun olíuhreins
unarstöðvar á íslandi. Átti hann
viðræður við hóp áhugamanna
um þetta mál, en ríkisstjórnin
átti á því stigi ekki aðild að þeim
viðræðum, sem fram fóru.
Þessar byrjunarviðræður hafa
borið sæmilegan árangur, enda
leiddu þær til þess, að í ágúst-
mánuði kom hingað til lands
fulltrúi amerískrar fjárfestingar
stofnunar, J. H. Whitney & Co.
í New York, er tjáði sig reiðu-
búinn til þess að hafa forgöngu
um stofnun olíuhreinsunarstöðv-
ar og útvega fjármagn til henn-
ar. Lagði þessi fulltrúi fyrirtæk-
isins frma byrjunarupplýsingar
um áætlaðan stofnkostnað og
rekstur olíuhreinsunarstöðvar.
Kostar 300—350 millj.
Ríkisstjórnin fékk um þetta
leyti málið til meðferðar og hef-
ur það m.a. verið til athugunar
hjá Stóriðjunefnd. Leitað var
eftir sérfræðilegri aðstoð hjá
ensku ráðgjafairfyrirtæki, Coop-
er Brofchers, sem mikla reynslu
hefir í þessum efnum, og hefir
það skilað skýrslu um málið,
sem byggð er á þeim bráðabirgða
upplýsingum, sem fyrir lágu. Það
sem ég hef hér um málið að
segja, er byggt á þessum upplýs-
ingum.
Það kemur ótvírætt í Ijós l
skýrslu Cooper Brothers, að olíu
hreinsunarstöð hér á landi getur
orðið arðbært fyrirtæki. Mark-
aðurinn fyrir olíuvörur hér á
landi er hins vegar þannig sam-
an settur, að ekki væri tækni-
lega hagkvæmt að byggja olíu-
hreinsunarstöð með það fyrir
augum að fullnægja honum ein-
um. Hefur í áætlununum verið
gert ráð fyrir því, að nokkur
hluti framleiðslu olíuhreinsun-
arstöðvarinnar, einkum benzín
og brennsluolía, yrði flutt út, er»
á hinn bóginn yrði haldið áfram
að flytja inn verulegt magn af
gasolíu.
Gert er ráð fyrir þvi, að heild
arkostnaður við stofnsetningu
olíuhreinsunarstöðvar yrði 306—
350 millj. kr„ og á að vera hægt
að fá meginhluta þesis fjár að
láni erlendis með sæmilegum
kjörum. Með í stofnkostnaði fyr
irtækisins væru þá taldar all-
miklar birgðageymslur fyrir olíu
vörur, en það mundi spara ís-
lenzku olíufélögunum mikla fjár
festingu, sem ella þarf að leggja
í á því sviði á næstu árum.
Mikill
gjaldeyrishagnaður.
í skýrslu Cooper Brothers er
gerð tilraun til þess að meta
þann gjaldeyrissparnað, sem
rekstur slíks fyrirtækis hefði 1
för með sér. Sé gert ráð fyrir
því, að allur stofnkostnaður sé
endurgreiddur á tíu árum, mundi
beinn gjaldeyrissparnaður af
rekstri stöðvarinnar nema 75
millj. kr. fyrsta árið 88 millj.
kr. á fimmta ári, 112 millj. kr.
á tíunda ári og 166 millj. á ári
eftir fimmtán ár. Olíuhreinsun-
arstöðin mundi þannig hafa I
för með sér verulegan gjaldeyr-
issparnað, og þó sérstaklega, ef
reiknað er með því, hve lítinn
mannafla þarf til starfsemi henn
ar. Gert er ráð fyrir, að heild-
armannaflinn, sem reksturinn
útheimtir. verði um 100 men
Framhald á bls. 17