Morgunblaðið - 06.02.1964, Blaðsíða 13

Fimmtudagur 6. febr. 1964
MORGUNBLAÐIÐ
13
Kornrómantík og fóðurfræði
eftir Gunnar Bjarnason, Hvanneyri
ÞEGAR fjallað er um fóðrun bú-
fjár í fóðurfræðilegum skilningi,
er um að ræða eins konar efna-
fræðilegt uppgjör fyrir hvern
dag, debet og credit þarf að jafna.
Næringarefnum (orkugæfum efn
um) er skipt í kolvetni, fitu
og próteín (eggjahvxtuéfni). Auk
þess eru tveir mikilvægir efna-
flokkar, steinefni og fjörefni.
Mikilvægasta fóðurfræðilegt við-
fangsefni hverrar þjóðar er að
afla þessara næringarefna úr
heimaframleiddum fóðurtegund-
um. A heimsmarkaðinum er pró-
teínið langsamlega dýrast. Verð á
kolvetnum og fitu er nú svipað
miðað við næringargildi, því að
dýrafeiti fer ört lækkandi í verði
á síðustu árum vegna framleiðslu
margvíslegra gerviefna, sem kom
ið hafa fram til sápugerðar o. fl.
Við erum að mörgu leyti vel
settir í þessum efnum, því að við
framleiðum svo mikið af prótein-
auðugum fóðurtegundum, s. s.
síldarmjöl, fiskimjöl, hvalmjöl og
mjólkurkaseín. Vegna verðlækk-
unar á dýrafeiti hafa margar er-
lendar vísindastofnanir rannsak-
að notagildi hennar til fóðrunar á
alifuglum, svínum og mjólkur-
kúm nú á síðustu árum, og hefur
sýnt sig, að sé samsetning feit-
innar í fóðrinu rétt gerð, má nota
talsvert magn af henni með góð-
um árangri. Kjarnfóðurblandan
fyrir mjólkurkýr virðist t. d.
mega hafa allt áð 11% af meltan-
legri feiti. Nú er tólg af sauðfé og
nautgripum og hrossafeiti verð-
lágar vörur í þessu landi og miklu
fleygt verðlausu. Það hefur skap-
azt nýtt viðhorf í þessum efnum,
en fóðurblandendur skulu varað-
ir við, því að „kálið er ekki sopið,
þótt í ausuna sé komið“, hér er
þekkingar og sérstakrar tækm
þörf.
Kolvetnin hafa valdið okkur
mestum vanda fram að þessu. Þar
sem við erum ekki kornræktar-
þjóð og eigum því ekki afgangs-
korn til fóðrunar á búpeningi og
kornuppskera hér mjög rýr, höf-
um við þurft að leysa vandann
með innflutningi á fóðurmjöli,
aðallega maísmjöli. Við höfum
verið að fálma okkur áfram í
þessum efnum síðustu áratugi og
helzt einblínt á kornrækt. Við
höfum átt svo einstaklega geð-
þekkan og dugandi brautryðj-
anda í kornyrkju síðustu fjóra
áratugi, Klemenz á Sámsstöðum,
að umhverfis hann hefur mynd-
azt nokkurs konar geislabaugur.
Hann hefur skapað 1 landinu róm
antíska kornræktarstefnu. Fram
á þennan dag hefur kornræktar-
6tefnan verið í námunda við skyn
semi og aðeins bólað á hagfræði-
legum rökum, sem réttlætti korn-
yrkju í stórum stíl til framleiðslu
á fóður-kolvetnum. Af þessum
sökum hafa jarðræktarfræðingar
landsins setið nokkur undanfarin
ár með eitt mikið og margbrotið
frumvarp til kornræktarlaga. —
Þetta hefur þó aldrei orðið að lög
um, enda hefði það orðið þjóðinni
dýrt, því að það hafa verið áhöld
um, hvort þessar blessaðar korn-
jurtir eigi heldur að sækja nær-
ingu í frónska akurjörð eða skatt-
sjóði landsmanna. Hin hagfræði-
lega undirstaða framleiðslunnar
skyldi byggð á styrkjapólitík.
„Melgrasskúfurinn harði“
Við þurfum góðu heilli ekki að
bera áhyggjur af þessu máli leng-
ur, því að nútímatækni og íslenzk
ir orkumöguleikar geta leyst vand
ann. Það eru ódrepandi samland-
ar okkar og þjónar frá fyrstu
byggð landsins, sem korna nú aft-
ur fram á sjónarsviðið og bjóðast
til að leysa að mestu úr kolvetna-
vandræðum okkar, ef við aðeins
tökum tækni og vísindi í þjónustu
okkar. Það eru vingullinn, snar-
rótin og „melgrasskúfurinn
harði“, sem ætla nú að máta í fá-
um leikjum ýmsar erlendar, kyn-
bættar jurtir. Ég ræð ekki við
vísuna hans Jóns Helgasonar frá
Rauðsgili; hún ryður sér fram í
huga minn og minnir á, að seint
skyldu íslendingar vanrækja hug
boð og hugsýnir skálda sinna.
„Séð hef eg skrautleg suðræn
blóm
sólvermd í hlýjum garði;
áburð og ljós og aðra virkt
enginn til þeirra sparði;
mér var þó löngum meir í hug
melgrasskúfurinn harði,
runninn upp þar sem Kaldakvísl
kemur úr Vonarskarði".
Það er grasmjölsframleiðslan,
sem leysir úr þessum vanda. Við
þurfum að ná næringarefnunum
á því vaxtarstigi jurtanna, þegar
þau eru mest og auðmeltanlegust,
og við þurfum að hirða þau strax
og verja þau tapinu, sem gamlar
aðferðir við hirðingu og geymslu
orsaka. Innan klukkustundar frá
því að grasið er slegið þarf það
"ð vera orðið að þurru grasmjöli
ísett efnum (antioxydöntum) til
varnar fóðurgildinu samkvæmt
tveggja ára gömlum erlendum
rannsóknarniðurstöðum.
Hér skal næst sýndur saman-
burður á afkastagetu íslenzkra
túngrasa annars vegar og inn-
fluttra, erlendra byggafbrigða
hins vegar. Uppskerumagnið á-
ætla ég í samráði við jarðyrkju-
sérfræðinga, 1,6 tonn af bygg-
korni og 3,8 tonn af grasmjöli af
hektara.
Af meltanlegum næringarefnum
af hverjum hektara gefur:
Grasmjöl: Bygg:
Kolvetni .... 1690 kg 975 kg
Proteín .... 308 kg 136 kg
Fita .......... 76 kg 27 kg
Næringarefni
alls: 2074 kg 1138 kg
Ég hef ekki áður séð þessar
efnafræðilegu staðreyndir liggja
fyrir á prenti og hef heldur ekki
orðið var við, að neinn varpaði
þeim fram til að upplýsa málin
til frekari glöggvunar í umræð-
unum. Það er ekki lítið atriði
fyrir ráðamenn í búnaðarmálum
og landsmálum að fá það upplýst
með óhrekjanlegum og fræðileg-
um, rökum, að hin árvissu og ó-
svikulu, gömlu túngrös okkar
gefa um 70% meira af kolvetnum,
um 125% meira af proteínum og
alls um 80% meira af meltanleg-
um næringarefnum en innfluttar
byggtegundir. Þar að auki fjöl-
breyttari steinefni og fjörefni.
Það skeður skemmtileg bylt-
ing í íslenzkum landbúnaði, þeg-
ar forráðamenn þjóðarinnar
stuðla að því, að þessar stað-
reyndir fá fjármagn og fram-
kvæmdir í þjónustu sína.
„Móðir mín í kví kví“
Þetta er ekki í fyrsta skipti,
sem ég beiti mér fyrir grasmjöls-
framleiðslu í stórum stíl. Jón heit
inn Hannesson flutti með mér til-
lögur fyrir einum 10 árum á Bún-
aðarþingi um grasmjölsframleiðslu
og um rannsóknir á því, hvort
nota megi jarðhita til að þurrka
mjölið. Það hefði verið fróðlegt
að birta nú hina gömlu greinar-
gerð. Afgreiðsla málsins í Bún-
aðarþingi leiddi til nefndarskip-
unar, en svo undarlega brá við,
að sá maðurinn, sem hafði mest-
an áhugann og frumkvæði í mál-
inu, var alls ekki hafður með í
þeirri nefnd. Þrír þjóðþekktir
menn tóku þarna möglunarlaust
annars manns barn í fóstur, þáðu
nokkra brauðmola (erlend fræði-
rit) í meðgjöf, ýttu barninu á
milli sín í nokkur ár og báru það
svo út á hjarn. Þeir voru óheppn-
ir með dauðastundina, því að
nokkrum vikum eftir að málið
var dæmt ómerkt og ótímabært
kom yfir landið eitt mesta ó-
þurrkasumar aldarinnar. Á næsta
Alþingi bar málið á góma, og
hefði þá verið auðvelt að finna
því rök og vilja til að hefjast
handa. Síðan hefur útburðarraul
valdið mér nokkurri andvöku.
Ég fékk 2 ágæta áhugamenn í
lið með mér til að íhuga mögu-
leika á ræktun í Reykholtsdal og
hagnýtingu á Deildartunguhver,
en við fengum engan stuðmng
ráðamanna, því að „málið var í
nefnd“. Þessir menn voru Baldur
Líndal og Halldór Halldórsson,
arkítekt. Við höfðum ekkert fé
og gátum því lítið gert.
Samkvæmt rannsóknum, sem
norskur prófessor hefur gert í
mörgum löndum er um þriðjung-
ur af framleiðslukostnaði á gras-
mjöli (hráefni ekki meðtalið)
HITUNARKOSTNAÐUR.
Ég tel mig hér hafa fært fram
sterk rök til þess, að þingmenn
á Alþingi finni ástæðu til að sam-
þykkja, að varið verði nægu fé
til að finna leiðir og tæki til að
nýta hveraorku til framleiðslu á
grasmjöli. Væri ekki nær að verja
sjóði Áburðarverzlunarinnar sál-
uðu í þetta merkilega rannsókn-
arefni fremur-.en að reisa fyrir
hann nýja landbúnaðarhöll í
Keldnaholti? Væri ekki hægt að
losa þessa-peninga aftur úr kjall-
ara þessarar byggingar? Enda er
nú farið að byggja aðra veglega
raunvísindahöll á Melunum í
Reykjavík. Búnaðarhallir á mis-
munandi stigum bygginga og í
vændum eru efni í athyglisverða
grein.
Seinna hlaut ég ánægjuria af að
taka þátt í störfum og baráttu Jó-
hanns Frankssonar til að koma á
stofn fyrstu grasmjölsverksmiðju
á íslandi á vegum SÍS á Hvols-
velli. Þetta var sumum framá-
mönnum landbúnaðarins svo ann.
arleg nýjung, að það var að heyra
á ræðum þeirra á vígsluhátíðinni,
sem var útvarpað, að þeir vissu
varla hvar þeir stæðu, voru lík-
astir geimförum, sem hefðu lent
á stjörnu, en vissu ekki hvort
þeir væru á Venus eða Mars. —
Ýmsir þeirra ágætu manna voru
forystumenn aftan við fylking-
arnar.
70% íslenzkt kjarnfóður
Það er rangt, sem fram hefur
komið nýlega í umræðum um
landbúnaðarmál, að hér á landi
sé einhver séraðstaða til að fram-
leiða betra eða auðmeltanlegra
grasmjöl en hægt sé í öðrum lönd
um. Erlendis er grasmjöl (hey-
mjöl) aðallega framleitt úr lúz-
ernu, sem er tvöfalt afkastameiri
túnjurt en íslenzku grösin. Lúz-
ernumjöl er ekki eins næringar-
ríkt. Danir framleiða nú gras-
mjöl úr blönduðum gróðri með
grösum og rauðsmára, og mér
virðist eftir efnagreiningum og
meltingartölum að dæma, að það
mjöl sé nokkru næringarríkara
en okkar. Þeir reikna með 1,4—
1,5 kg í fóðureiningu af slíku
mjöli, og miðað við það tel ég
FUNDUR í Starfsmannafélagi
vegagerðarinnar á Akureyri bein
ir þeirri áskorun til þingmanna
Norðurlandskjördæmis eystra, að
þeir beiti sér fyrir því að Norð-
urlandsborinn, sem nú sinnir
verkefni á Húsavík verði að því
loknu fluttur til Akureyrar skv.
upphaflegri áætlun um verkefni
hans á Norðurlandi.
Vill fundurinn eindregið mót-
mæla þeirri ætlun Jarðhitadeiid-
ar Raforkumálaskrifstofunnar að
flytja borinn suður þar sem hann
var fyrst og fremst keyptur til
að þjvjna hagsmunamálum Norð-
lendinga. Brottflutningur þessa
tækis, sem svo miklar vonir voru
bundnar við mundu valda mik-
ekki rétt að reikna með nema
1,5—1,6 kg í fóðureiningu af ís-
lenzku grasmjöli.
Við getum notað grasmjöl að
nokkru í svínafóður, mikið í fóð-
ur alifugla, og þar sem ýmsir bú-
fræðingar hér telja „ekki viðeig-
andi“ að nota grasmjöl í fóður-
blöndur mjólkurkúa, ætla ég hér
að setja saman ágæta fóðurblöndu
handa mjólkurkúm úr grasmjöli
og öðrum íslenzkum fóðurtegund-
um. Ef ég nefni aðeins næringar-
efnin og minntist ekki á fóður-
tegundirnar, gæti náð græna litn-
um og lyktinni í burtu, þá teldu “
þessir menn fóðurblönduna á-
gæta.
Dæmi um fóðurblöndu til
mjólkurframleiðslu:
50% íslenzkt grasmjöl
15% síldarmjöl
5% sauðatólg
28% maísmjöl
2% fáðursölt og fjörefni
100% í þessari blöndu era
95—97 fóðureiningar í
100 kg og samtals 70%
innlend framleiðsla.
Nú má reikna. Fjörutíu þúsund
mjólkurkýr þurfa um það bil 20
þús. tonn af fóðurblöndu. Til
þessarar framleiðslu þyrfti 10
þúsund tonn af grasmjöli, og til
þess þarf að rækta um 2600 ha.
Finni verkfræðingur upp þurrk-
unartæknina, en þar treysti ég
bezt á Gisla Halldórsson, mætti
reisa nokkrar stórar þurrkunar-
verksmiðjur á samfelldu landi á
jarðhitasvæði á Suðurlandi og
framleiða mestan hluta af fóður-
kolvetnum og öðrum næringar-
efnum, sem við nú flytjum inn til
landsins. Við gætum minnkað inn
flutt korn í fóðurblöndum frá
80% niður í 30%, en það samsvar-
ar um 10 þúsund tonnum af maís.
Ætli það kornmagn kosti ekki
núna 35—40 milljónir króna.
Hér eru á ferðinni stórkostleg
verkefni fyrir íslenzka verkfræð-
inga og búfræðinga, og grundvöll
ur þeirra er fræðilega traustur.
Telji einhver hægt að raska þeim
grundvelli með fræðilegum rök-
um, geri hann það.
Aðalrannsóknarefni landbún-
aðarins næstu árin ætti að snú-
ast um framleiðslu og hagnýtingu
grasmjöls til fóðrunar á ýmsum
húsdýrum. Það sem ég nefni hér
er aðeins dæmi, en hvort hægt
er að nota meira eða minna af ís-
lenzkum framleiðsluvörum í fóð-
urblöndur þarf að rannsaka í til-
raunum á fénaðinum sjálfum.
Þyrfti að koma upp vel búinni
rannsóknarstöð til þess, þar sem
hægt er að hafa nautgripi, sauð-
fé, svín, alifugla og ef til vill loð-
dýr. Sennilega væri bezt að skapa
þessa aðstöðu á Hvanneyri.
Keldnaholts-höllin byggist á allt
öðrum sjónarmiðum; þar er ekki
ætlunin að hafa búfé eða til-
raunareiti. Það er hugsað sem
„skrifstofufjós" fyrir hugsandi
„vísindafénað“. Annars er Keldna
holtsfyrirtækið algerlega óskýrt
mál ennþá. Það er gagnrýnt og
gerðar fyrirspurnir, en það virð-
ist enginn vita, hver þar ber á-
byrgð eða svaraskyldu.
illi óánægji.i meðal almennings
hér.
Jarðvarmi í nágrenni Akur-
eyrar hefur aldrei verið rann-
sakaður til hlítar, en í augum
leikmanna benda allar líkur til
jákvæðs árangurs við borun, þar
sem heitar laugar eru Þar á fjöl-
mörgum stöðum- Verkefni fyrir
borinn eru því ótæmandi ag
ástæðulaust að leita þeirra til
Vestmannaeyja.
Treystum við því að þingmenn
okkar bregðist drengilega við
þessu mikla hagsmunamáli og
stuðli þannig að jafnvægi í
byggð landsins.
Starfsmannafélag vega-
gerðarinnar á Akureyri.
Melgrasstúfurinn harði
Kynbætt kornjurt
Gunnar Bjarnason.
Vilja tú borinn
iii Akureyrar