Morgunblaðið - 23.05.1964, Blaðsíða 17

Lawgarclagar 23 maí 1964
MORGU N BLAÐIÐ
17
Helgi Ingvarsson yfirlæknir:
Kokteiltízkan undirrót
að vínneyzlu kvenna
og sennilega meginorsök að vaxandi
drykkjuskap unglinga
FRÁ fornu fari hafði sú skoðun
verið ríkjandi, að alkohol hefði
hressandi og örvandi áhrif á
heila og miðtaugakerfi. Ennþá
eimir eftir af þessari skoðun
meðal almennings. Alkoholneyt-
endur tála líka ósjaldan um að
fá sér strammara, hressa upp á
sálina, hreinsg blóðið og fleira
þess háttar þrugl, sem ætlað er*
til þess að villa heimildir á alko-
holinu. Mér þykir því ekki úr
vegi að rifja upp rikjandi skoð-
anir lyfja- og heilsufræðinga á
alkoholinu.
Schmiedeberg, þýzkur prófess-
or, sem stundum hefir verið kall-
aður faðir lyfjafræðinnar, færði
rök að því fyrir meira en manns-
aldri, að alkoholið hafi sljóvg-
andi og lamandi áhrif á heilá og
miðtaugakerfi, jafnvel þó í hófi
' sé neytt. Skýring Schmiedebergs
hressandi áhrif var sú, að í byrjun
sljóvgi það fyrst og fremst dóm-
greind neytandans og sjálfsmat
hans og geti því losað hann við
ýmsar hömlur, sem gott uppeldi,
siðfágun og sjálfsrýni hafa lagt
ár framkomu hans og hegðun.
Neytandanum getur því aukizt
sjálfstraust, sjálfsáliú og steigur-
læti, áður en andlegur sljóleiki
verður áberandi. Ekki er langt
komið drykkjunni, þegar þeir,
sem alkohols neyta finna, að and-
ríki þeirra og gáfur njóta ekki
óskoraðrar hrifningar þeirra,
sem þurrbrjósta eru. Neyzlufé-
lagar þeirra láta sér hins vegar
vel lika' hæpnar hreystisögur og
tvíræða fyndni, serri þeir hefðu
ekki nennt að hlusta á, ef að ekki
hefði gætt áhrifa alkoholsins
Þarna eygir maðúr ástæðuna til
þess, að margir drykkjumenn
reyna með fortölupi og særing-
um að fá hikandi félaga sína til
að drekka með sér, og það ósleiti-
lega. Tilgangurinn er að jafnaði
sá, að þeir sjálfir geti notið sín
og verið hetjur dagsins, *meðan
þeir hanga á úöppunum. Miklu
sjaldgæfara er að alkoholið sé
notað til að skaða keppinaut eða
til þess að losa um málbeinið á
þeim, sem hefir verið trúað fyrir
of miklu.
Sjálfsagt eru aðrar og fleiri
ástæður fyrir cocktailtízkunni,
sem diplomatar og aðrir fyrir-
menn og konur hafa komið á
hér á landi. Eg hygg, að þessi
tízka sé undirrót að alkohol-
neyzlu kvenna, en hún er senni-
lega meginorsök að vaxandi
drykkjuskap unglinga. Þessu
máli til stuðnings nefnj ég, að
við mjög yfirgripsmikla rannsókn
á reykingum skólabarna í Kan-
ada kom í Ijós, að telpurnar
fylgdú jí stórum dráttúm for-
dæmi mæðranna, þannig að flest-
ar telpurnar, sem reyktu, áttu
mæður sem reyktú, og öfugt. Úr
því að reykingar mæðranna
skapa dætrunum fordæmi, þá
má telja víst, að neyzla alkohols
geri það ekki síður. Telpa nokk-
ur sagði líka nýlega í Morgun-
blaðinu eitthvað á þessa leið:
Hvernig eigum við unglingarnir
að gjalda varhuga við áfenginu,
þegaf foreldrarnir gera það ekki?
Ég geri ráð fyrir að margt af
cocktail-fólkinu hliðri sér hjá að
svara slikum og þvílíkum spurn-
ingum. Auðvitað dettur mér ekki
í hug, að það geri sér eða vilji
gera sér grein fyrir, að alkoholið j
er ekki hótinu betra en, Önnur
þau nautnaly/, sem það yrði gert
landrækt eða hneppt í fjötra fyr-
ir að veita.
Kenning Schmiedebargs um
sljóvgandi áhrif alkoholsins sætti
í fyrstu harðri gagnrýni. E.
Kraepelin, ftægur þýzkur sál-
sýkifræðingur, gerði tilraunir á
mönnum með hóflegum og litlum
áfengisskömmtum. Hann sýndi
fram á, að 20—30 grm. af alko-
holi höfðu greinilega sljóvgandi
áhrif á næmi, skilning og hug-
kvæmni manna. Xafnvel 1—2
matskeiðar af 50% alkoholblöndu
reyndust auka á hroðvirkni og
skekkjur í úrlausnum ýmissa
verkefna. Á seinustu áratugum
hafa verið gerðar víðtækar og
mjög ýtarlegar rannsóknir á á-
hrifum alkohols á ökuhæfni, við-
bragðsflýti, nákvæmni og dóm-
greind. Allar þessar rannsóknir
sanna, að ótrúlega litlir skammt-
ar af alkoholi spilla ökuhæfni.
Að visU geta menn, þó þeir séu
undir áhrifum, ekið hratt og allt
gengið vel, nema óvænt atvik
komi fyrirr sem krefja skjótra
úrræða, þá fatast þeim gjarnan.
Sama máli gegnir um úrlausnir
á verkefnum í reikningi, staf-
setningu o. fl. Hraðjnn getur ver-
ið óskertur. Villunum fjplgar.
Allir vita, að ef um verulega
alkoholsneyzlu er að ræða, þá
forheimskar hún neytandann og
spillir iðulega eigindum hans og
háttvísi. Vísindamenn eru því
nú orðnir á einu máli um, að
alkoholið er ekki hressingarlyf í
venjulegri merkingu þess orðs.
Þvert á móti hefir það sljóvg-
andi áhrif á heila og miðtauga-
kerfi.
Frægustu lyfjafræðingar Norð-
urlanda, þeir E. Poulson og K.
Möller, telja áhrif alkoholsins í
meginatriðum hin sömu og svefn-
og svæfingalyfja. í flokki sevfn-
lyfja og annarra deyfilyfja eru
mörg nauðsynlegustu lyf, sem
læknar nota. Sameiginlegt með
öllum þessum lyfjtím er, að með
langvinnri og ógætilegri notkun
geta þau valdið sjúklegum og
meira eðfa minna ómótstæðileg-
um ávana. Öll vitum við, að
alkoholið er þar engin undan-
tekning; Mikillar varúðar er gætt
í meðferð og geymslu deyfilyfja,
og eru þau ekki afgreidd nema
eftir lyfseðlum lækna. Alkoholið
er eina undantekningin. Litils-
háttar samanburður á alkoholinu
og nokkrum öðrum deyfilyfjum,
svo og lauslegt ágrip af skað-
semi þess á heilsu og þegnskap
ófárra neytenda, getur ef til vill
fært einhverjum heim sanninn
um, að alkoholið verðskuldar
ekki þá friðhelgi, sem það nýt-
ur.
Þó að alkoholið hafi líkar verk-
anir og svæfingarlyf, þá er það
ónothæft sem slíkt, af því að
bilið milli svæfingar- og dauða-
skammts af fþví er lítið eða ekk-
ert. Sem svefnlyf er aláohol ónot-
haéft, bæði vegria ávanahættu og
vegna þess, að áhrif þess á svefn
geta iðulega orðið öfug við það,
sem til var ætlazt. Margir halda,
að alkohol sé sett í mixtúrur til
lækninga. Svo er þó ekki. í lyfja-
blöndur er það sett til að leysa
upp efni, sem eru torleysanleg í
vatni. Slík efm eru nú nær ein-
göngu gefin í töflum. Margir trúa
því, að heillaráð sé að hafa meú
sér vasapela á ferðalögum í kulda
og hrakviðrum. Þetta er kórvilla.
Orsök þess er sú, að alkoholið
lamar húðæðarnar.' Blóðið
streymir til hörundsins og þar
kólnar það hratt, ef kalt er í
veðri. Blóðhitinn lækkar. Neyt-
andinn verður lémagna og leggst
fyrir, jafnvel þótt veður sé sæmi-
legt og drykkjunni hafi verið
stillt í hóf. Slys af þessu tagi
voru svo tíð í mínu ungdæmi, að
gætnir læknar vöruðu við þess-
ari hættu. Steingrímur Matthías-
V
Helgi Ingvarsson
son skrifaði t. d. ýtarlega og fróð-
iega grein í Skírni um þetta efni.
Nú á bílaöldinni ber það sjaldan
við, að menn verði úti, en hins
vegar er það óneitanlega ekki fá-
títt ,að bílstjórarnir heimti sinn
hluta af glaðningnum og engar
refjar.
Við æðaþrengslum var alkohol
áður fyrr allmikið notað. Nú hafa
önnur og hættuminni lyf leyst
það af hólmi. Alkoholið er því
að flestra eða allra lækna dómi
úr sögunni sem inntökulyf. Sem
nautnalyf telja læknabáekur, að
auk sjúklegs og hættulegs ávana,
geti það valdið 10—20 sjúkdóm-
um. Algengastir þeirra eru lifr-
ar-, tauga- og geðsjúkdómar.
Sumir þessara sjúkdóma eru
banvænir og enn aðrir eru lang-
vinnir, einkum sumir geðsjúk-
dómanna, og batna ekki, ef
komnir eru á hátt stig. Alkoholið
getur líka haft skaðleg áhrif á
ýmsa sjúkdóma, vegna margvís-
legrar vanrækslu, sem það veld-
ur, svo og vegna skaðlegra áhrifa
á mataræði, efnaskipti og frum-
ur líkamans.
Nokkur áfeng eiturefni, önn-
ur en alkoholið, eru nær ein-
göngu t notuð sem nautnalyf.
þó einkum cannabis indica. Fyr-
ir rúmum 2 árum birti eitt dag-
blaðanna (Þjv. 20/8 ’61) alllanga
grein, serh var blaðaviðtal við
kunnan, enskan rithöfund, sem
telur sig og félaga sinn, sem er
titlaður prófessor, gera tilraunir
á sér og öðrum með efni, sem
er náskylt mescalini. Á öðrum
vettvangi tekur sami maður fram,
að svo geti farið, að það útrými
alkoholinu. Ég get ekki neitað,
að reynt hefir verið að lækna
alkoholista með þessu efni, en
eigi það að keppa við alkoholið
sem nautnalyf, þá má segja, að
þar sækist sér um líkir, mein-
vættur þessi og alkoholið.
Cannabis indica, haschis, er
þekktast hér undir nafninu mari-
huana. Uip 1920 telur Poulson
að yfir 200 milljónir manna í
Asíu og Afríku noti það sem
nautnalyf. Hætta af þessu eitri
er ekki minni en af alkoholinu,
meðan áhrif þess vara. Vitfirr-
ing, árásarhneigð og annað ó-
fremdarástand getur fylgt báð-
um. Hins vegar eru eftirköst og
ávanahætta talin miklu minni af
haschis en af alkoholi, af því
að eiturtegund þessi brennur eða
eyðist hraðar í líkamanum en
alkoholið.
I rannsóknarstofum er tiltölu-
lega auðvelt að mæla alkohol-
magn í blóði. Slíkar mælingar
sýna, að menn þola alkohol, eins
og annað eitur, misvel. Sam-
kvæmt íslenzkum lögum er öku-
maður talinn ölvaður við akstur.
ef alkoholmagn í blóði hans er
yfir 0,5%. Flestir eru þó ekki
áberandi ölvaðir fyrr en alko-
holmagnið er komið í 1—2%, og
sumir þola meira. Venjulega eru
menn dauðadrukknir, ef alkohol-
magnið nær 3—4%. Widmark tel-
ur,- að venjulega lækki alkohol-
magn i blóði 0,1—0,2% á klst.
Þessar tölur sýna, að líkaminn
er ótrúlega lengi að losa sig vjð
alkoholið. Þetta er þá blóð-
hreinsunin, sem drykkjumenn-
irnir guma af, vel fullir að kvöldi
og .meira eða minna slompaðir
og rykaðir allan næsta dag og
jafnvel lengur,' ef lifrin er farin
að bila.
Flugmönnum er bannað að
neyta alkohols 18 klukkustund-
um fyrir flug, svo að öruggt sé,
að þeir séu ekki ölvaðir, þegar
flug hefst. Vitanlega er ekki síð-
ur ástæða til að sams konar á-
kvæði næðu til bílstjóra og ann-
arra þeirra, sem farartækjum
stjórna, bæði á sjó og landi.
Svefnlyf og fleiri skyld efni
eru stundnum'misnotuð og geta
þá valdið ávana. Lyf þessi eru
skömmtuð af læknum. Langvinn
misnotkun þeirra er þess vegna
tiltölulega fátíð. Smygl og ólög-
leg d^reifing eiturlyfja er að
mestu bundin við meiri æsilyf.
Sjúklingar með langvinna svefn-
lyfjaeitrun geta verið hvimleiðir
og þreytandi, en óskunda gera
þeir ekki og sæmilega gengur að
lækna þá. Langvinft svefnlyfja-
eitrun er því, bæði af þessum
sökum og öðrum, víðs fjarri þvi
að vera sambærileg við lang-
vinna alkoholeitrun. Geðveilt
fólk reynir ósjaldan að stytta
sér aldur með svefnlyfjum, en
oft tekst læknum að afstýra því.
Svefnlyf eru sérstaklega hættu-
leg ofurölva fólki.
í einu dagblaðanna hefi ég séð
nafngreindan mann halda því
fram, að alkohol sé víst ekki svo
eitrað, sem sumir vil^i vera láta.
Dauðadrukkinn maður detti út
af að kvöldi og rakni tvímæla-
laust úr rotinu næsta dag. Kunn-
ugir vita, að nokkur misbrestur
muni á því vera, en af skiljan-
legum ástæðum er slíkt litt í há-
mælum haft. Hitt er satt, að
drukknir menn setja sig í alls
konar hættur, en venjulega deyja
þeir ekki úr bráðri alkoholeitr-
un einni saman. Segja má, að
hpllur er sá, sem hlífir. Venju-
lega veltur drykkjumaðurinn um
koll, áður en hann nær til að
bæta á sig lögginni, sem nægt
hefði honum til aldurtila. Samt
er alkohol mannskæðara en flest-
ir sjúkdómar hins menntaða
heims. Próf. Lereboullet (cit.
Medical News 13/3 ’64) segir, að
alkohol sé þriðja hæsta dánar-
mein í Frakklandi. Einungis
hjartasjúkdómar og krabbamein
hafa hærri dánartölu þar í landi.
Opíum, morfín og önnur skyld
efni, svo og kokain, eru sérstak-
lega hættuleg nautnalyf. Ofnautn
þeirra leiðir til taumlausrar
ástríðu og fýsnar. Vanti nautna-
lyfin, ei^u andlegar og líkamlegar
þjáningar svo miklar, að allra
bragða er neytt til að sefa lyfja-
hungrið. Ástríða drykkjumanns-
ins er tæplega eins kynngimögn-
uð. Sumir drykkjumenn láta áér
þó ekki allt fyrir brjósti brenna,
ef vætuna vantar. Við vitum öll,
að innbrot, rán og þjófnaðir eru
venjulega af þeim toga spunnin.
Ekki er það heldur á færi lítil-
magnans að taka flöskuna af
drykkjumanninum og geymá
hennar, þó að full þörf kunni að
vera á. Opíumætur eru brjóst-
umkennanlegir aumingjar, en
þeir eru geðspektarmenn og
halda ekki nautn sinni að öðr-
um. Stórmennskubrjálæði, of-
stopi og tilefnislaus árásarhneigff
er ekki til hjá þéim, en eru óneit-
anlega ekki fátíð fyrirbæri hjá
drykkjumönnum. Það er ekki sízt
þess vegna, að í minum augu
er alkoholið lakasta og hættuleg-
asta nautnalyfið, sem ég þekki.
Alkoholframleiðendur, umbjóð
endur þeirra og áhugasamir unn-
endur þess hafa kappsamlega
unnið að því, að breiða hjúp sak-
leysisins yfir alkoholið og halda
neyzlu þess að fólki. Árangurinn
lætur ekki á sér standa. Jafnvel
greint' og gott fólk gleymir að
líta í kringum sig og sjá með
eigin augum viðurStyggð eyði-
leggingarinnar, sem alkoholið
veldur. í stað þess að fá skömm
á þessu eiturlyfi, fer margt af
þvi að gorta af því, að það kunni
tökin á þvi. Því er engin hætta
búin, það smakkar bara á því í
boðum og við hátiðleg tækifæri.
Þetta elskulega, sjálfglaða fólk
sér ekki út fyrir sína eigin land-
steina. Það virðist ekki skilja, að
með þessum hráskinnaleik við
alkoholið er það að gjalda já-
yrði sitt við drykkjutízkunni, en
í kjölfar hennar siglir drykkju-
sýkin, alkoholisfninn, sem er ó-
leyst vandamál í öllum löndum
heims og mesta böl ótrúlega
margra heimila hér á landi.
Frá því söguf hófust, hefir
ofdrykkjan fylgt alkoholinu eins
og skuggi þess. Sögur af hrika-
legum drykkjuveizlum róm-
versku keisaranna og landstjóra
þeirra eru ennþá efniviður í skáld
rit og kvikmyndir. Spilling og úr-
kynjun fyrirmanna og borgara
hins mikla rómverska ríkis hafa
vitanlega átt sinn mikla þátt í
niðurlögum þess. Elztu norrænu
heimildir hafa sömu sögu að
segja. Eitt af Eddukvæðunum,
Lokasenna, lýsir drykkjuveizlu,
sem Æsir sátu, að Ægis. Kvæðið
er prýðilega samið og ort. Mað-
ur kynnist yel skapgerð og gáfna
fari þeirra persóna, sem við sögu
koma. Tveir þjónar ganga um
beina og lofa Æsir þá mjög. Loki
þolir það ekki og drepur ann-
an þeirra. Þá hefst sennan milti
Loka og annarra Ása. Loki hrúg-
ar þar saman svo miklu klámi
og köpuryrðum, að hver brenni-
yínsberserkur gæti enn í dag
verið fullsæmdur af. Lýsingar á
hrottaskap og tilefnislausum
mannvígum forföður okkar, Eg-
ils á Borg, í drykkjuveizlu í Nor-
egi, eru svo alkunnar, að ekki er
ástæða til að rekja þær. Afkom-
endur hans vega að visu með
öðrum vopnum, en eru, sumir
hverjir, lálir eftirbátar hans i
drykkjusiðum. Hins vegar leikur
meiri vafi á, að þeir hinir sömu
séu jafningjar hans að höfðings-
skip, viti og föðurlegum kær-
leika.
Á seytjándu öld kastar ofdrykkj
an tólfunum. Á alþingi er mál-
um frestað, af því að sakaraðilar
geta ekki mætt í lögréttu sök-
um drykkjuskapar, þó að stadd-
ir séu á þingi. Sýslumenn sverja
embættiseiða sína ;,sumir með
öllu ódrúkknir, sumir með öllu
vel drukknir".
Jón biskup Árnason sendir kon
ungi bænarskrá, þar sem hann
fer fram á, að konungur banni
flutning áfengis til íslands, vegna
geigvænlegs drykkjuskapar
presta og almúgans á-íslandi,
Ég hefi nú minnzt á örfá atriði
úr sögu alkoholsins, til þess' að
vekja eftirtekt á, að ofdrykkja,
hrottaskapur, eymd og niður-
læging hefir fylgt alkoholinu frá
því, að saga þess hófst. Með
nokkrum dæmum vil ég sýna
fram á, að þessi fúla fylgja
mannkynsins sé enn í fullu fjöri
og haldi áfram að þrúga veruleg-
an hluta þjóðarinnar í skjóli öl-
kærra menntamanna og annarra
fyrirmanna og taumlipurðár og
ístöðuleysis almennings.
Síðastliðin ár hefi ég haldið
saman hrafli af dagblöðum, sem
i eru fréttir af glæpum, slysum
Framh. á bls. 24
<