Morgunblaðið - 07.06.1964, Blaðsíða 17

Sunnudagur 7. júní 1964
MORGUNBLAÐID
17
Vmnufriður
Samningur ríkisstjórnarinnar,
Alþýðusambands og Vinnuveit-
endasambands, sem undirritaður
var aðfaranótt 5. júní er einungis
rammasamningur. Út af fyrir sig
skuldbindur hann ekkert ein-
stakt verkalýðsfélag né neinn
vinnuveitanda til samningsgerð-
ar sín á milli, en engu að síður
hefur hann grundvallarþýðingu.
Að honum standa svo miklir á-
hrifa-aðilar, að ekki kemur ann-
að til mála en að á honum verði
byggt, þegar til samninga við ein-
stök félög kemur. Þar kunna að
vísu að vakna einstök vandamál
en þau á að vera auðvelt að leysa
í þeim sama anda samhugar og
skilnings, sem réði við grundvall-
ar-samningsgerðina. Því að vissu-
lega hefði hún ekki tekizt, ef
þetta hugarfar hefði ekki verið
fyrir hendi. Ýmsir töldu vonlaust,
eð slíkum samningi yrði náð og
því væri unnið fyrir gýg með því
að leggja á sig erfiði og fyrir-
höfn í þessu skyni. Árangurinn
er nú öllum augljós. Að samnings

Nú er „vertíðin" hafin í EUiðaánum, einni beztu laxveiðiá landsins. Myndin var tekin s.l. föstu
dag, er Geir Hallgrímsson, borgarstjóri, renndi þar.
REYKJAVÍKURBRÉF
LaugarcL 6. júní
gerðinni unnu menn úr öllum
flokkum og vafaluast hafa ein-
hverjir orðið varir misjafns á-
huga hjá sumum sinna skoðana-
bræðra um happasælan árangur.
En allir héldu áfram að leita við-
hlítandi lausnar. Árangurinn er
sá, að nú eru horfur á vinnufriði
um a.m.k. eins árs bil og öllum,
sem hlut áttu að máli, kemur
saman um, að haldist sá andi,
sem nú réði, og takist þessi til-
raun, þá lofi það góðu fyrir enn
lengri framtíð.
Verðtrygging
kaups
Þegar vísitölubinding kaups
var afnumin á sínum tíma var
það gert 1 þeirri von, að með því
tækist að draga úr vexti verð-
bólgunnar. Áður höfðu skipzt á
grunnkaupshækkanir og kaup-
hækkanir sökum vísitöluhækk-
ana með þeim afleiðingum, að
vinstri stjórnin taldi verðbólgu-
vandann óviðráðanlegan og
hreinlega gafst upp. Árangurinn
af afnámi vísitölubindingar hef-
ur hinsvegar ekki orðið sá, sem
menn vonuðu. Verkalýðsfélögin
hafa tekið upp það ráð, ýmist að
halda samningum alveg lausum
eða gera samninga til mjög stutts
tíma eða með þeim fyrirvörum,
sem fyrirsjáanlega höfðu í sér
fólgið, að samningar væru raun-
verulega lausir, hvenær sem öðr-
um hvorum aðila þóknaðist. Svo
var til dæmis um svikasamning-
ana alræmdu sumarið 1961. í
orði kveðnu var þá látið svo sem
þeir ættu að gilda tvö ár með
nokkurri kauphækkun að ári
liðnu. Þó að engin gengisbreyt-
ing hefði til komið — en forráða-
menn SÍS sáu hana fyrir þegar
þeir gerðu samninga — hlutu hin
ar umsömdu kauphækkanir að
leiða til svo mikilla verðhækk-
ana, að hinn svokallaði langi
gildistími þeirra var raunveru-
lega einskis virði sökum upp-
sagnarheimildarinnar.
Grunnkaupshækk-
un nú engum til
góðs
Samningsleysi og stöðugar
kaupdeilur hafa leitt til óþolandi
óvissu fyrir alla aðila, verka-
menn, atvinnurekendur og ríkis-
vald. Gengdarlausar síendurtekn
ar grunnkaupshækkanir hafa og
jafa verðbólguaukandi áhrif og
það ástand, sem áður ríkti. Þrátt
fyrir þær hættur, sem samfara
eru vísitölubindingu eða verð-
tryggingu kaups, svo sem nú er
kallað, þá er samt tilvinnandi að
taka hana upp á ný gegn því að
tryggja vinnufrið um eins árs
bil.
Skilyrði þessa hlýtur að vera.
að grunnkaupshækkanir verði
ekki nú. Ef svo yrði, mundi enn
ýtt undir verðbólguvöxtinn og
haldið áfram í þeim vítahring,
sem umfram allt verður að brjót-
ast út úr. íslenzkt efnahagslíf er
nú að mörgu leyti sterkt og ætti
að þola tryggingu núverandi lífs-
kjara alls almennings, ef engin
ófyrirsjáanleg óhöpp ber að. —
Hættan stafar fyrst og fremst af
hinni miklu ókyrrð, er magnaðist
við þrjár kauphækkanir og þar
af leiðandi verðlagshækkanir á
sl. ári. Með þeim var gjaldþoli
þjóðarinnar út á við og greiðslu-
getu ýmissa atvinnuvega stefnt í
voða. Engu að síður hefur betur
til tekizt en á horfðist.
En nú verður að stöðva hinn
öra verðbólguvöxt, ef ekki á illa
að fara.
Sambærilep; kjara-
bót hér og í öðrum
löndum
Talið er að verðlagshækkanir
hafi — miðað við maí-vísitölu —
étið upp h.u.b. 11%% af þeim
16%, sem almennt var samið um 1
des. sl. Ýmsir starfshópar, þ.á.
m. úr hópi verkamanna, fengu þá
þó meiri hækkun vegna flutnings
milli flokka. Hagur þeirra er því
nú þeim mun betri. Hvað sem því
líður, þá leiðir verðtrygging á
grundvelli maí-vísitölu til þess,
að þeir, sem fengu 15% grunn-
kaupshækkun í desember, halda
eftir sem svarar 3%%. Það er
sambærileg tala við það, sem
önnur og miklu ríkari þjóðfélög
telja sér mest fært að hækka
raunverulega kaup á ársbili.
Ef vinnufriður helzt um sinn,
gefst færi á að sinna aðkallandi
verkefnum. Fá úrlausnarefni eru
brýnni en stytting vinnutímans
hjá þeim, sem lengst vinna að
staðaldri.
Stytting vinmi-
tíma
Á frlandi er ekki talið ríkt
þjóðfélag. En nýlega var það haft
eftir írskum manni, sem hér hafði
ráðið sig í vinnu, að sá væri mun-
urinn á vinnuháttum hér og í
sinu heimalandi, að vinnutími
dag hvern væri hér miklu lengri.
Um þetta segja allir hina sömu
sögu. Vinnutimi hér er lengri en
í öllum öðrum vestrænum lönd-
um, og að sögn hefur hann enn
haldið áfram að aukast á sl. ári.
Þá er sagt, að meðalvinnutími
verkamanns í uppskipunarvinnu
í Reykjavíkurhöfn hafi verið 62
stundir á viku. Allir skilja að á
íslandi þarf stundum að vinna í
skorpum. En svo langur vinnu-
tími að staðaldri sem nú tíðkast
hér er hvarvetna talinn úreltur
og ekki skila þeim afköstum, sem
ná á með hinum mikla stunda-
fjölda. Frá þessu ástandi verður
ekki komizt í einni svipan. En
einhvern tíma verður að byrja og
eðlilegt er, að við samningsgerð
nú sé vísað fram á veginn í þess-
um efnum. Sumir segja raunar,
að þetta sé allt tóm vitleysa,
menn hafi gott af mikilli vinnu,
það sé eina leiðin til að skapa
mikil verðmæti. En lítum til
dæmis á íslenzka bændur. Með
nýrri tækni og betri vinnubrögð-
um framleiða ekki aðeins miklu
færri menn meira en áður var
gert, heldur hefur vinnutími í
sveitum einnig stórum stytzt. —
Áður var heyskapartíminn talinn
erfiðasti hluti ársins, nú telja
bændur hann einna léttastan og
geta þá helzt verið lausir við.
Hinu verður aldrei haggað að sök
um skepnuhirðinga þá eru bænd-
ur viðbundnir á vissum tímum
dag hvern öðrum fremur.
Len«in<í orlofs
Tómt mál er að tala um stytt-
ingu vinnutíma nema því aðeins,
að menn haldi óbreyttu kaupi,
þrátt fyrir hann. En auðvitað get-
ur sú breyting, sem af þeim or-
sökum verður, ekki komið öðrum
til góða en þeim, sem styttingar-
innar njóta. Hinir, sem þegar
vinna skemmri tíma, eiga ekki
neinn rétt til kauphækkana
vegna þess, að aðrir fá taxta-
hækkanir til að vega upp á móti
styttingu vinnudagsins.
Þá er orlof hér nú almennt
styttra en tíðkast mun á Norður-
löndum. Er þó í ráði að lengja
það þar enn. Þess vegna er eðli-
legt, að orlof hér verði nú lengt
upp í þrjár vikur. Það kemur öll-
um fjölda launþega til gagns. Þó
að sumir hafi raunar nú þegar
náð þessu og jafnvel meira, þá er
sízt ástæða til þess að þeir fái
bætur vegna þess, að öðrum þoki
til jafns við bá.
A engan hallað
Með svipuðum hætti hafa marg
ar stéttir nú þegar fullar greiðsl-
ur, þrátt fyrir það þótt samnings-
bundnir frídagar aðrir en sunnu-
dagar falli á vinnutímann. Um
lausavinnumenn er óeðlilegt, að
þeir fái greiðslur fyrir frídaga,
sem kunna að falla í vinnutíma
þeirra hjá einhverjum atvinnu-
rekanda. En ef maður hefur lengi
unnið hjá hinum sama atvinnu-
rekanda, þá verður hann vinn-
unni vanari og hæfari til að leýsa
verk sitt af hendi. Þess vegna er
eðlilegt, að hann fái þá umbun
að missa ekki þá tekjur, vegna
þess, að slíkir samningsbundnir
fridagar falli á vinnutíma. Sjálf-
sagt er, að af föstu sambandi milli
verkamanns og vinnuveitenda
myndist gagnkvæm hlunnindi.
Samningar um slíkt og um
styttingu vinnutíma eru þeim
mun æskilegri sem einmitt er ver
ið að rétta hlut þeirra, sem við
lökust kjör hafa átt að búa án
þess að á nokkra aðra sé hallað.
f tillögum ríkisstjórnarinnar í
vetur var leitað eftir leiðum til
þessa. Þá tókst ekki að ná sam-
komulagi á þeim grundvelli. En
ef menn meina nokkuð með tali
sínu um að bæta þurfi kjör þeirra
lakast settu, þá verða þeir ein-
hvern tíma að sýna það í verki.
Aðrir mega ekki ætíð heimta
jafnmikið í sinn hlut undir því
yfirskyni, að hlutfallið megi ekki
raskast.
Húsnæðismálin
Eitt af því, sem verðbólgan hef
ur fært úr skorðum, er íbúðalána
kerfið. Á undanförnum 10—11 ár-
um hafa verið gerðar ítrekaðar
tilraunir að koma þessum málum
í sæmilegt horf. Það hefur öðru
hverju tekizt en allt farið aftur
úr böndum, vegna þess að verð-
bólgan hefur spillt hinum góðu
ráðagerðum. Þegar rætt er um að
draga úr eða stöðva vöxt verð-
bólgunnar hlýtur þetta viðfangs-
efni þegar í stað að koma upp.
Eðlilegt er, að sérstaklega sé rætt
um það við fulltrúa verkalýðsins
vegna þess, að ein af höfuðástæð-
unum fyrir kauphækkunarkröf-
um er hinn mikli húsnæðiskostn-
aður. Segja má, að það sé alþjóð-
armál að koma þessum efnum í
skaplegt Horf, en fáir eða engir
eru þó verr settir í þeim efnum
en mikill hluti verkalýðsins. Það
er þess vegna eðlilegt, að verka-
lýðsfélögin láti sig það miklu
skipta, hvernig fram úr þessum
vanda verður ráðið. Þar er höfuð
atriði að koma útlánum í fast
horf og afla til þeirra nægilegs
fjár. Nú segja raunar sumir að á
slíkum verðbólgutímum, þegar
kapphlaup sé um hverja vinnandi
hönd, þá stefni í algjörlega öfuga
átt með því að ætla meira fé til
húsbygginga en áður. Þessu til að
svara er það, að enginn er kom-
inn til þess að segja, að meira fé
þurfi til húsbygginga en verið hef
ur. Hér hefur mikið verið byggt
á undanförnum árum og miklu
fé þar af leiðandi varið í því
skyni. En hin sívaxandi verð-
bólga hefur gert ókleift að halda
lánamarkaðnum í sæmilegu
horfi. Þess vegna er viðfangs-
efnið nú það að sjá um, að það
fé, sem hvort eð er verður varið
til húsbygginga, fari þangað eftir
heilbrigðum leiðum og á þann
veg, að það verði ekki til að auka
byggingarkostnað og leggja ó-
hóflegar byrðar á launþega. —
íbúðir hafa verið seldar óhóflegu
verði, einmitt vegna þess að kaup
endur hafa þurft að sæta óvissu
um lánsfé. Ef þeim eru fyrirfram
tryggð eðlileg lán, þá breytist
aðstaðan í þessu gersamlega, svo
að þarna skapast möguleiki til
meiri heilbrigði í verðlagi. En
vitanlega er það háð því, að við
verðbólguna verði ráðið.
Ojjranir
Til að samkomulag fáist um
þessi atriði verða allir aðilar að
slaka eitthvað til og slá af sumu
því sem þeir út af fyrir sig teldu
æskilegast. En slikt er eðli lýð-
ræðisins. Þar fær vilji eins ein-
staks aldrei að ráða öllu. Menn
verða að samræma gerðir sínar,
ef ekki skoðanir. Án samkomu-
lagsvilja verður eilífur ófriður
með öllu því, sem honum fylgir.
Ekki skortir, að þeir, sem sjálfir
lágu á eigin bragði og liggja nú
afvelta, ögri hinum, sem uppi
standa. í öðru orðinu er býsnast
yfir, að stjórnin hverfi frá stefnu
sinni, en í hinu, að verkalýðsfé-
lögin kyssi á vönd hennar. Þvílík
brigzlyrði dæma sig sjálf. Al-
menningur í öllum flokkum ætl-
ast nú til, að verðbólgan sé stöðv-
uð, og menn fái starfsfrið í þjóð-
félaginu. Vinnufriður um eins árs
bil leysir ekki allan vanda, en
hann skapar skilyrði fyrir því,
að unnt sé að snúa sér að aðkall-
andi verkefnum og bæta margt,
sem aflaga hefur farið.
r
Oheillavænlegur
sigur
Úrslitin í kosningunum í Kali-
forníu um frambjóðendaefni
repúblikana við forsetakosning-
arnar komu almennt á óvart. —
Skoðanakannanir síðustu daga
höfðu bent til þess, að Rockefell-
er mundi verða ofan á, ef ekki
vegna eigin vinsælda, þá sökum
andstöðu við Goldwater. Þessi
skoðun fékk einkum byr eftir að
Eisenhower, fyrrverandi forseti,
hafði skrifað grein, sem skilja
varð sem andmæli við vali Gold-
waters. Ekkert dugði, Goldwater
varð ofan á. Hann er sagður við-
felldinn og aðlaðandi maður. En
að svo miklu leyti sem unnt er að
gera sér grein fyrir skoðunum
hans, þá hlýtur mönnum að
hrjósa hugur við. í innanlands-
málum er hann marga áratugi á
eftir tímanum. í utanríkismálum
einangrunarsinni, sem vill treysta
á mátt og megin Bandaríkjanna
einna. í sjálfu sér skiptir þetta
þó e.t.v. ekki ýkja miklu máli,
því að flestir telja sigur Johnsons
forseta öruggan í kosningunum
í haust. Eins og skoðanakannanir
sýna er þó aldrei með vissu hægt
að sjá fyrir um úrslit kosninga.
Líklegt er þó samt, að sigUr Gold
waters verði til þess að stórauka
deilur innan Repúblikanaflokks-
ins. Ýmsir forystumenn hans
hafa látið að því liggja, að þeir
muni alls ekki fylgja Goldwater
verði hann frambjóðandi. Er og
talið, að þótt staða hans á flokks-
þinginu verði sterk, þá hafi próf-
kosningarnar leitt í ljós, að því
fari fjarri að hann njóti stuðn-
ings meirihluta innan síns eigin
flokks. — Vonandi verður sigur
Goldwaters því einungis vanda-
mál Repúblikanaflokksins en
ekki allrar bandarisku þjóðarinn
ar, og þar með raunar heims-
byggðarinnar. Það má raunar
hafa í huga, að oft verður góður
hestur úr göldnum fola, og á-
byrgðin leiðir stundum til þess, að
stjórnarathafnir verða aðrar en
fram var haldið, meðan verið var
að afla sér fylgis. Æ*-'ð er þó valt
að treysta slíku.