Morgunblaðið - 12.06.1964, Blaðsíða 8

8
MORCUNBLAÐID
r
FSstudagtir Í2. Jðnf 1984

Þ A Ð hlýtur jafnan að verða
fagnaðarefni velunnurum ís
lenzkrar leiklistar, þegar nýtt
innlent leikskáld kveður sér
hljóðs. Sá fögnuður birtist m.a. í
lófataki leikhúsgesta eftir frum-
sýningu Leikfélags Reykjavíkur
á stuttum harmleik Einars Páls-
sonar, „Brunnir kolskógar“, sem
var einn liður Listahátíðarinnar.
Höfundi var vel fagnað og inni-
lega eftir þessa frumraun sína,
en hann er annars enginn ný-
græðingur í leikhúslífinu, hefur
bæði leikið og stjórnað leikritum
um langt árabil. Einar Pálsson
er þriðja nýja leikskáldið sem
fengið hefur verk eftir sig svið-
sett á síðasta hálfu öðru ári. Hin-
ir voru Oddur Björnsson og
Erlingur E. Halldórsson, og á
næsta vetri eigum við von á
tveim leikritum eftir Guðmund
Steinsson, svo segja má að hagur
íslenzkrar leikritunar sé að vænk
ast.
Sá annmarki var þó á sýningú
Leikfélagsins á þriðjudagskvöld-
ið, að þar var einungis sýndur
annar tveggja einþáttunga Ein-
ars Pálssonar, sem að sögn hans
sjálfs mynda eins konar „sam-
loku“, og má gera ráð fyrir að
Sviðsmynd. Gísli Halldórsson (séra Jón) fremst til vinstri.
ólfur Jóhannesson og tveir meðreiðarsveinar prestsins.
í baksýn Helga Bachmann, Brynj-
Leikfélag Reykjavíkur — Listahátíðin:
Brunnir kolskógar
Eftir Einar Pálsson
Leikstjóri:
Helgi Skúlason
Leikt jaldam álari
Steinþór Sigurðsson
ýmislegt í þessu dálítið torræða
verki verði ljósara með hliðsjón
af hinum helmingi „samlokunn-
ar“. Verða einþáttungarnir vænt-
anlega báðir sýndir í haust, og
þá kynni að verða auðveldara að
kryfja þá.
„Brunnir kolskógar" er harm-
leikur í einum þætti, sem gerist
í Móðuharðindum haustið 1783 á
Öræfum. Koma þar við sögu
séra Jón, prestur á Meðallandi,
Arnór bóndi á Öræfum, Geirlaug
dóttir hans og Steinvör systir
hans. Leikritið er samið á máli
18. aldar og hefur höfundur í því
efni stuðzt við lýsingu séra Jóns
Steingrímssonar á Skaftáreldum.
Þetta sérkennilega orðfæri kem-
ur leikhúsgestum að sjálfsögðu
allspánskt fyrir hlustir og er
vissulega tvíeggjað. Það gefur
verkinu að vísu sannferðugri og
raunsærri blæ, en þar sem leik-
ritið er ekki raunsæisverk í
venjulegum skilningi, er þörfin á
nákvæmri stælingu 18. aldar mál
fars engan veginn brýn. Það
krefst mikillar kunnáttu og leikni
að endurvekja dautt tungutak,
svo það lifni og glitri í munni
nútímamanna, og mér finnst tals-
vert bresta á fimleik höfundar í
þessu efni. Margar setningar í
leiknum falla flatar, af því þær
virðast fremur vera stæling á
hinu gamla tungutaki en fersk
endursköpun.
Efni og innihaldi leiksins er dá-
lítið vandlýst. Hann minnti mig
einna helzt á málverk, málað
djörfum og krassandi litum,
nokkurs konar expressjóníska
kyrralífsmynd af nokkrum and-
artökum úr hrakfallabálki þjóð-
arinnar. Það er sjálft umhverfið,
náttúran í hamförum sín'um, sem
fer með aðalhlutverk leiksins —
bæði í sviðsmyndinni og samtöl-
um persónanna. „Málverkið“ var
á sinn hátt magnað, hörmungarn-
ar dregnar breiðum og litsterk-
um dráttum, en sem leikhúsverk
var það of kyrrstætt — hin
dramatíska spenna var helzti
slök og framvindan of hæg og
fálmandi. í rauninni var það
blær verksins og „andrúmsloft“
sem hélt athygli áhorfenda frem-
ur en sjálft efnið.
Um það má endalaust deila,
hvort þetta sé löstur eða kostur
á leikriti, og visast er engin al-
gild regla til um það, en ég hefði
persónulega kosið meiri hreyf
ingu á sviðinu — ekki fyrst og
fremst í ytra látæði, heldur þá
innri hreyfingu eða framvindu,
sem grípi athygli áhorfandans og
haldi henni til loka. Sé slíkri
innri hreyfingu ekki til að
dreifa, verður leikhúsverk alténd
að búa yfir svo miklu póetísku
kynngimagni, að hver andrá
leiksins öðlist sjálfstætt og töfr-
andi líf, samanber „Beðið eftir
Godot“.
Nú er ég alls ekki að gefa í
skyn, að „Brunnir kolskógar“ sé
einungis litir og stemning. f verk-
inu er fólginn ákveðinn drama-
tískur kjarni, sem hefði getað
komið meiri hreyfingu á það, ef
ekki hefðu komið til óþarflega
miklar umbúðir eða útúrdúrar.
Þessi kjarni er átökin milli prests
ins og bóndans um sturlaða dótt-
ur hans og óskilgetið barn henn-
ar, m.ö.o. spurningin um mennska
reisn, stolt og sjálfsvirðingu ein-
staklingsins gagnvart ofurvaldi
trúarofstækis, hindurvitna og yf-
irvofandi hungurdauða. Þetta er
viðamikið efni og vel fallið til
dramatískrar spennu, en það
laut að mínu viti í lægra haldi fyr
ir dulmagnaðri mælgi og litadýrð.
Höfundur hefur kosið að „fylla“
mynd sína, mála hana þykkum
dráttum, í stað þess að leggja
meiri alúð við útlínur hennar.
Um það tjáir ekki að sakast, en
mér virðist þessi háttur hafa
dregið úr leikrænum möguleikum
efnisins.
Meðferð leikenda í hlutverkum
var hófsöm og átakalítil. Brynjólf
ur Jóhannesson túlkaði Arnór
bónda af þeirri sérkennilegu list
sem honum einum virðist lagin,
þegar í hlut eiga langhrjáðir kot-
bændur. Þó fannst mér vera ein-
hver annarleg deyfð yfir leik
hans. Gísli Halldórsson var harð-
ur og ósveigjanlegur í hlutverki
prestsins, en umvandanir hans og
prédikanir höfðu holan hljóm,
eins og hann væri ekki meir en
svo sannfærður um alvöru ræðu
sinnar, og dró það verulega úr
reisn persónunnar. Menn af þess-
ari gerð verða ekki hugtækir á
leiksviði nema harkan og ofstop-
inn eigi sér augljósar rætur í trú-
arlegri sannfæringu. Helga Bach-
mann lék Steinvöru og veittist
erfitt að draga fram eymd og
volæði þessarar stoltu og seigu
konu. Kannski átti gervið ein-
hverja sök á því. Túlkun Krist-
ínar Önnu Þórarinsdóttur á sturl
uðu stúlkunni, Geirlaugu, var
með köflum nærfærin, en hlut-
verkið er fjarri því að vera heil-
steypt eða sannfærandi frá Köf-
undarins hendi, og háði það leik-
konunni. Geirlaug verður ekki
sá möndull í leiknum sem efni
standa til og henni er sýnilega
ætlað að vera.
Helgi Skúlason hefur sett leik-
ritið á svið og farizt það snyrti-
lega úr hendi, en ég held að sýn-
ingin í heild hefði grætt á meiri
snerpu og sterkari áherzlum að-
alatriða. Leiktjöld Steinþóra
Sigurðssonar voru sérlega hag-
leg og myndræn. Þau áttu
kannski stærstan þátt í að gera
þetta expressjóníska „málverk'*
Einars Pálssonar að minnisverð-
um viðburði, þrátt fyrir þá ann-
marka sem að framan hafa verið
taldir. Tónlist Páls ísólfssonar
við verk sonar síns var viðfelld-
in og hæfilega rómantísk, lyfti
því sums staðar til ljóðræns
leika.
Sigurður A. Magnússon.
Gamalíel Jónsson
Helga Bachmann (Steinvör), Kristín Anna Þórarinsdóttir (Geirlaug) og Brynjólfur Jóhannes-
son (Arnór bóndi).
Minningarorð
í DAG fer fram frá Fríkikjunni
í Hafnarfirði, útför Gamalíels
Jónssonar fyrrum sjómanns og
verkamanns í Hafnarfirði, en
hann lézt á Landakotsspítala í
Reykjavík þann 7. júní sL eftir
skamma legu.
Gamalíel var fæddur í Gerða-
hreppi 27. júlí 1885, sonur hjón-
arma Ásdísar Gamalíelsdóttur og
Jóns Þorsteinssonar ,en þau voru
bæði úr Árnessýslu. Kornungur
fluttist Gamalíel með foreldrum
sínum til Eyrarbakka og síðan
til Hafnarfjarðar sikömmu eftir
aldamótin. Árið 1910 kvæntist
Gamalíel Sigurbjörgu Björnsdótt
ur frá Grjóteyri í Borgarfirði,
hmni mestu myndarkonu, sem nú
er látin fyrir nokkrum árum.
Bjuggu þau fyrst í Reykjavík en
fluttu til Hafnarfjarðar 1919 og
áttu þar ávalt heima síðan. Þeim
hjónum varð þriggja barna auð-
ið, Eygló, gift Finni Árnasyni,
trésmíðameistara á Akranesi,
Kristján, póstafgreiðslumaður í
Hafnarfirði, kvæntur Gunnþóru
Björnsdóttur og Lárus, starfsmað
ur hjá Rafveitu Hafnarfjarðar,
kvæntur Sólveigu Guðmunds-
dóttur.
Gamalíel var lengst af sjómað-
ur. Hann hóf sjómennsku þegar
um fermingaraldur, á opnum
bátum og skútum. Siðan eftir að
tcgararnir fóru að koma til sög-
unnar, færði hann sig yfir á þá
og var háseti á togurum hátt á
4. áratug, eða fram undir síðustu
heimstyrjöld. Síðustu árin, sem
hann stundaði sjóinn var hann
á togaranum Venus frá Hafnar-
firði með hinum kunna skip-
stjóra Þórarni Olgeirssyni. Gama
líel sigldi á togurum öll stríðs-
árin og var meðal annars lengi
á togurum Hellyer's útgerðarinn-
ar í Hafnarfirði.
Störf sjómannsins eru ætíð erf
ið og áhættusöm. Þó hefur að-
staðan, sem betur fer gjörbreytt
til hins betra hin síðari ár. Störf
togarasjómanna á fyrstu áratug-
um aldarinnar, voru hin erfið-
ustu, og ekki heiglum 'hent. Það
voru ekki nema hin mestu þrek-
menni, sem að þau þoldu, enda
dugnaður íslenzkra togarasjó-
manna annálaður. Enn fengur sá,
sem íslenzku sjómennirnir báru
á' land, var undirstaðan að upp-
byggingu þess menningarþjóðfé-
lags, sem við búum við í dag.
Með tilkomu togaranna gjör-
breyttist allt atvinnulíf í land-
inu. Þaðan kom gjaldeyririnn,
sem gerði okfcur viðskipti við
aðrar þjóðir mögulég að nokkru
marki. íslenzku togarasjómenn-
irnir voru því frumherjar í þeirri
sókn þjóðarinnar til bætra kjara,
sem leitt hefur til þeirrar vel-
megunar, sem við búum við i
dag.
Gamalíel Jónsson var einn 1
'lióþi hinna elztu togarasjómanna.
Hann var dæmigerður fyrir þessa
stétt, óvenju mikill þrekmaður
og hraustur, hógvær og gekk að
sír,um störfum af einstakri
skyldurækni og trúmennsku.
Saga hans er í flestu lík sö'gu ann
arra sjómanna. Þar gnæfa ef til
vill ekki hátt einstök ævintýra-
leg afrek, eða hreystisögur, sem
oftar eru skráð á spjöld sögunn-
ar, heldur fremur hin hljóðlátu
störf sjómannsins, sem unnin eru
í kyrrþey á hafinu, en öll tilvera
þjóðarinnar byggir svo mikið á.
Eftir að Gamalíel hætti sjó-
mennsku í byrjun síðustu heims
styrjaldar, vann han.n almenna
verkamannavinnu hér í Hafnar-
firði allt fra mundir 1958, er
hann varð að hætta störfum sök-
um heilsubrests, enda þá kominn
nokkuð á áttræðisaldur ,
Framhald á bls. 17
<•