Morgunblaðið - 26.06.1964, Blaðsíða 10

10
MORGUNB* AftfÐ
Föstudagur 26. júní 1964
Þeir tímar eru löngu liðnir
komi og fari fyrirvar
Jakob Jakobsson, fiskifræðingur, rekur sögu tæknibyltingar í síld-
veiðum Islendinga í fyrirlestri á norrænu fiskimálaráðstefnunni
i iiMiiiiiimiiiiiiiiiiimimmiMiii

ii 1111111111111 iimiiii tiiii iniiii 111111111111 n
l JAKOB Jakabsson, ÍLskifræðinguf, rakti í gær i 9. norrænu
= fiskimálaráðstefnunni sögu síldveiða íslendinga og þá þró-
1 un sem orðið hefur á þeim og leitt til þess, að fjöldi er-
\ lendra sérfræðinga hefur flykkzt til íslands til að kynna sér
| nýtízku veiðitækni , sem margfaldað hefur síldarafla ís-
I lendinga og gert hann árvissann.
1 Fyririestur Jakobs hefur vakið mikla athygli og hefur
| Morgunblaðið fengið leyfi hans til að birta hann í heild.
| Fyrirlesturinn var skrifaður á norsku og er hann hér í
l lauslegri þýðingu.
• mmimimiMmmmmmmmiiMimmmmmmmmm
I»róun íslenzkra síldveiða með
snurpinót undanfarin ár.
FISKVEIÐIt>JÓÐIR heims hafa
veitt því athygli síðari árin hve
íslenzku síldveiðunum hefur
fleygt fram og veiðin aukizt. —
Fjöldi spurulla gesta hefur þess
vegna gist ísland upp á síðkastið
— sérfræðingar frá öllum hom-
um heims, sem vilja fá að vita
hvernig á því standi að okkur
hafi tekizt að auka svo fiskveið-
ar, sem á ámnum 1945—1955
gáfu af sér 10—14 þúsund tonn
á ári, að aflinn s.l. þrjú ár, 1961
—1963 hafi numið hvorki meira
né minna en 300—4&8 þúsund
tonnum.
Sé leitað skýringar á þessum
mikla vexti verður að sjálfsögðu
ekki fyrir manni nein eki orsök
eða einn þáttur. Ástæðurnar til
velgengni íslenzka síldarflotans
er þvert á móti að leita í flóknu
samstarfi fjölda þátta, sem flutt
hafa íslenzkum fiskimönnum og
íslendingum yfirleitt, mikia vel-
megun.
Ég ætla að reyna hér í dag að
gera stutta grein fyrir því hverj-
ir þessir þættir eru.
1. Síldarstofnamir og
göngur þeirra.
Fyrstu fjóra áratugina sem ís-
lendingar stunduðu síldveiðar
með snurpinót (1904—1944) voru
það dæmigerðar strandveiðar.
Mikilvægustu fiskimiðin vom
inni í flóum og fjörðum á norð-
urströnd landsins eða rétt utan
þeirra allan þennan tíma. Þrátt
fyrir töluverðar rannsóknir
snemma á áfunum var það ekki
fyrr en dr. Árni Friðriksson (sem
þá var forstöðumaður Fiskideild-
ar Atvinnudeildar Háskólans),
setti fram kenningar sínar um —
síldina úti fyrir norðurströndum
__Norðurlandssíldina — að skrið
ur skriður komst á að greina síld
arstofnana sem veiðin byggðist
á. Enda þótt kenningar þessar
væru birtar laust fynr lok f jorða
áratugsins, og aftur í aukinni og
endurskoðaðri. útgáfu árið 1944,
var ekki hægt að ganga úr
skugga um hversu þær stæðust
fyrr en eftir heimsstyrjöldina, í
lok fimmta áratugs _og byrjun
hins sjötta. Það kom í ljós, fyrir
nána samvinnu Dr. Áma Friðriks
sonar og norskra samstarfsmanna
hans, og dugmikilla manna við
stjóm þessara mála, bæði á ís-
landi og Noregi, að árið 1948 var
hægt að merkja síld í Atlantshaf-
inu með góðum árangri. Árangur
inn varð þeim mun meiri og a-
nægjulegri sem merkt síki veidd
ist beggja vegna hafsins milli
Noregs og íslands þegar næsta
ár Á ámnum milli 1950 og 1960
voru þessar síldargöngur yfir haf
ið svo áreiðanlegar að endur-
veiði síldar, sem merkt hafði ver
ið við Norðurland, á vetrarver-
tíð í Noregi, var notuð til þess
að áætla heildarstærð norska sild
arstofnsins.
Merkingartilraunirnar hafa
• ll■lll••lll•lllllll■lmnii 111111111111 iiiiii•• •111111111111111 iii ••
þannig ekki einungis sýnt fram á
miklar síldargöngur, heldur hef-
ur rétt meðhöndlun og úrvinnsla
þeirra gagna sem fengizt hafa,
stórum aukið þekkingu okkar á
síldarstofnunum yfirleitt.
Rannsóknir Dr. Árna FriðrikS
sonar og síðari rannsóknir hafa
leitt í ljós, að hin svokallaða
„Norðurlandssíld“ er ekki einn
síldarstofn, heldur breytileg teg-
und tveggja íslenzkra og eins
norsks stofns. Islenzka síldin gýt
ur annað hvort í marz (vorgots-
síld) eða í júíi (sumargötssíld),
út af suðurströndinni, en norska
síldin gýtur við vesturströnd
Noregs í febrúar eða marz. Fiski-
miðin úti fyrir norður- og austur
ströndum fslands eru þess vegn^
fundarstaður allra þessara stofna
á göngu þeirra í átuleit og er sá
norski oftast mestur og þess
vegna mest áberandi við sumar-
síldveiðarnar.
\
Göngurnar og allt atferli Og
hættir hinna miklu síldarstofna
setningu stóru síldargangnanna
að sumrinu.
2. Staðsetning síldarinnar
í hafinu við fsland.
Síldarleit við snurpinótaveið-
arnar við Norður-ísland var á
árunum 1904—1953 nær eingöngu
byggð á því að menn sæu með
berum augum síldartorfumar
koma upp á yfirborðið. Síldarleit
úr lofti hófst þegar árið 1928 og
er henni enn beitt. Meðan síldin
gekk inn á grunnsævi við strend
urnar kom hún nógu reglulega
upp á yfirborðið til þess að mönn
um yrði ljóst hinn mikli kostur
síldarleitár úr lofti, þ.e. hversu
vítt er hægt að fara yfir á
skömmum tíma, ef vel viðrar til
flugs. En þegar torfurnar eru
lengra undan landi syndir síldin
sjaldnar og ekki eins reglubundið
upp á yfirborðið. Síldarleit úr
lofti veidur þess vegna ekki eins
áreiðanleg til þess að hafa upp
á því hvar síldin sé þéttust.
Gagnstætt því sem var um fjölda
annars konar fiskveiðigreina olli
hið lárétta bergmálsdýptarmæli-
tæki engum verulegum breyting-
um á leitartækni við síldveiðarn-
ar fyrir Norðurlandi. Torfur vom
oft mældar á bergmálsdýptarmæl
inn meðan þær voru á ‘hreyfingu
en yfirleitt reyndist mjög erfitt
að staðsetja þær siðar á ný vegna
hinnar takmörkuðu lóðréttu út-
breiðslu þeirra.
Hernaðarskjöl varðandi fiski-
torfur sem fundizt höfðu með
Kraftblökkin hefur gjörbreytt síldveiðunum
ur kosturinn við slíkar asdic-rann
sóknir að skrásetja líkleg
veiðisvæði. Raunveruleg veiði
byrjaði sjaldnast fyrr en torfurn
ar gengu upp á yfirborðið.
Upplýsingar um þessi svæði,
sem vænleg virtust til árangurs
vom síldarieit úr lofti mikil-
væg stoð og stytta.
Asdic-tæki voru fyrst sett í ís-
ler.zk fiskiskip árið 1954 og síðan
hafa æ fleiri íslenzkir fiskimenn
lært að kasta pokanót utanum
Jakob Jakobsson, fiskifræðingur, sýndi skýringarmyndir með fyrirlestri sinum. Ljósm,: ól. K.M.
breyttist mjög snögglega eftir notkun asdic-tækja (sem fyrst djúptliggjandi torfur. Eftir árið
1944. Síldin gekk ekki lengur inn
á firðina og sjaldan komu menn
niður á góðar torfur í hafinu
nærri landi. Fiskveiðarnar brugð-
ust og heildarársaflinn á snurpi-
nótaveiðum minnkaði úr 150—
200 þúsund tonnum á árunum
fyrir 1945 niður í 10—40 þúsund
tonn árið 1945.
Það fylgir jafnan allri veiði
sem byggist á djúpsjávarfiski sá
vandi að finna hann, og þegar
síldin hvarf úr sjónum uppi við
strendumar varð staðsetmngar-
vandamálið fiskveiðimönnum
mikið og aðkallandi vandamál.
Það vildi því einstaklega heppi-
lega til að merkingartilraunirnar
á þessum tímum erfiðleika í fisk-
iðnaðinum sýndi hinar miklu út-
hafsgöngur norsku síldarinnar.
Enda þótt menn vissu ekki eftir
hvaða leiðum göngurnar færu,
var grundvöllur lagður að stað-
voru notuð til þess að finna kaf-
báta í hafinu) ýtti undir norska
vísindamenn að fá slík tæki á
norskt rannsóknarskip. Með að-
stoð þessarar tækni gerði norski
vísindamaðurinn Finn Devold
árið 1950 marga'r velheppnaðar
tilraunir til þess að staðsetja síld
artorfur úti á rúmsjó. Tveim ár-
um síðar, 1953, var lárétt berg-
málsdýptarmælitæki (sem kallað
var asdic í Englandi og sonar í
Bandaríkjunum) lcamið fyrir í
íslenzka varðskipinu og rannsókn
arskipinu „Ægir“. Á árunum
milli 1950—’60 átti lágrétt berg-
málsdýptarleit æ meiri þátt í að
skrá síldartorfurnar úti fyrir
norður- og austurströndum ís-
lands og enn fremur voru þau not
uð til þess að ganga úr skugga
um ýmis smáatriði varðandi göng
ur síldarinnar yfir úthafið. Frá
árunum 1953—1958 var sá rnest-
1958 náði þessi aðferð töluverðri
útbreiðslu. Síðastliðin fjögur ár
hefur gildi asdic-rannsókna auk-
izt verulega þar sem saman-
hnappaðar góðar torfur, hvort
heldur þær vaða grunnt eða
djúpt, má nú sjá með hinum nýju
aðferðum.
Sumarið 1962 og 1963 leituðu
þrjú íslenzk skip, undir stjórn
leiðangursstjóra um borð í Ægi
að staðaldri um allt fiskveiði-
svæðið, sem spannað getur mörg
hundruð sjómíiur. Síldarþyrping-
arnar voru leitaðar uppi, fylgzt
með hreyfingum þeirra. og flot-
anum sendar skýrslur um hátta-
lag síldartorfanna o.s.frv. Enginn
vafi er á því að slík vinnuskipting
með leitarskipuro annarsvegar og
síldveiðiskipum hinsvegar er
mjög mikilvæg og það er al-
mennt álit monna að leitarskip-
unum sé að þaklca töluverður
hluti veiðarinnar, og jafnvel allt
að 50% heildaraflans.
Ef þessi þrjú skip hefðu tekið
beinan pátt i síldveiðunum hefði
mátt vænta þess að hlutur
þeirra í veiðunum hefði verið
svipaður meðalhlut hinna 220
síldarskipa þ.e.a.s. að aukning
heildaraflans hefði ekki numið
nema 1—2% í stað ca. 50%. Á
þeim tíu árum sem liðin eru síð-
an Asdic-tæki var sett um borð
í Ægi hafa að sjálfsögðu verið
farnar ótal rannsóknarfexðir á
síldveiðisvæðunum. Enda þótt
aðalmarkmið rannsóknarferða
þessara hafi verið að skrásetja
síldartorfurnar hefur það alla
tíð verið til-siðs við fiskideild-
ina að reyna að afla sem mestr-
ax þekkingar á hinum ýmsu utan
aðkomandi aðstæðum sem hugs-
anlegt er að hafi áhrif á göngur
síldarinnar og allt háttalag henn-
ar. Þannig hafa farið fram margs
kónar hafrannsóknir á grunn-
sævi og frummyndum lífræns
efriis, plantna og síðast en ekki
sízt rannsókrir á háttum svifs-
ins, hinnar mikilvægu fæðu síld-
arinnar.
Það hefur t.d. komið í Ijós á
mörgum fyrri síldarvertíðum að
hópun síldarinnar í torfur, sem er
svo mikið atriði ti ] þess að snurpi
nótaveiði gangi vel, er að mklu
leyti undir því komin hversu
mikið svif er fyrir í sjónum, og
þá einkum hve mikið magn rauð
átu. Síldin dreifir sér miklu meir
ef hún nærist á öðrum lífverum,
s.s. fiskaseyðum og krabbadýr-
um.
Enda þótt ekki hafi alltaf feng-
ist í alla staði hagnýtur árangur
af þessum rannsóknum hafa þær
engu að síður verið ómetanleg
aðstoð til handa þeim sem síðan
var falið að skrásetja síldartorf-
urnar og þyrpingar þeirra. Síld-
veiðimenn og síldarfræðingar
ættu að vera þeim þakklátir
sem beint eða óbeint hafa stuðlað
að því að auka þekkingu okkar
á víxlverkunum utanaðkomandi
áhrifa og á göngum síldarinnar
og háttalagi. Það er svæðisrann-
sóknunum að þakka að við get-
um nú með nokkurri nákvæmni
sagt fyrir um það, hvort skilyrði
á vissu svæði verða — eftir t.d. 1
viku eða tvær — hagstæð eða
óhagstæð með tilliti til síldarátu
og því háttalagi síldartorfanna
Framhald á bls. 19