Morgunblaðið - 26.06.1964, Blaðsíða 15

Fostudagur 26. júní 1964
MORGU N BLAÐID
15
Pér Vilhjálmsson, borgardómari:
Erindi Jónasar H. Haralz um
„hlutverk embættismannsins'
ÞAKKARVERT er, að í Morgun-
biaðinu í dag er endurprentað
erindi eftir hinn þjóðkunna hag-
fræðing Jónas H. Haralz um „hlut
verk embættismannsins“, en það
hafði áður birzt í timariti, sem
fáir sjá. Svo sem vænta mátti
er erindi þetta hið athyglisverð-
asta, og koma þar fram margar
skarplegar athuganir og snjall-
er hugleiðingar. Fyrr á árum
var öllum almenningi vel Ijóst
af dýrkeyptri reynslu, hve mikil-
vægt er, að stjórnkerfið sé í góðu
liorfi. Eftir að stjórnin fluttist
inn-í landið, hefur athyglin beinzt
frá þessu atriði, ef undan er skil-
in kjördæmaskipunin. Er þetta
iila farið, og hefði átt að nota
tiokkuð aí þeim kröftum og
|>eirri prentsvertu, sem á undan-
förnum áratugum hefur verið
eóað í ýmiss konar fánýtt þras,
(til að ræða um hin fjöldamörgu
álitaefni varðandi stjórnarfyrir-
komulagið, t. d. um hlutverk em-
bættismannsins. Af því tilefni,
sem gefið hefur verið með bírt-
ingu erindis Jónasar H. Haralz,
iangar undirritaðan til að víkja
«C nokkrum atriðum, sem við
koma umræðuefni hans. Er til-
gangurinn með þessum línum sá
•C auðvelda umræður um þau
valdamál, sem erindið fjallar
vm. Ekki er rúm til að taka upp
og ítreka hinar mörgu réttu og
ekynsamlegu athugasemdir hag-
fræðingsins, heldur verður að
halda sér að hinu, sera virðist
þarfnast nánari athugunar. Skal
vikið að nokkrum einstökum at-
riðum:
1. Jónas H. Haralz talar um
ernbættismenn án þess að gera
grein fyrir því, hverja hann tel-
ur vera í þeim hópi. Eins og
nánar greinir síðar, virðist hann
itundum hafa í huga starfs-
menn í stjórnarráðinu en þó oft-
»r stærri hóp rí’kisstarfsmanna.
Kemur þetta að nokkurri sök
varðandi ýmis atriði erindisins.
í lokakafla þess gerir Jónas það
t.d. að tillögu sinni, að embættis-
mönnum verði bannað að hafa
r.fskipti af stjórnmálum. Hér
þarf frekari skýringu. Telur
hann að við íslenzkar aðstæður
sé heppilegt að slíkt bann nái
t. d. til háskólakennara, og
sóknarpresta? Líklegt má telja,
að fáir séu þeirrar skoðunar, en
þó eru þessir starfshópar yfir-
leitt teldir til embættismanna.
2. í erindi sinu bendir Jónas
H Haralz réttilega á, að ekki
hafi verið gerðar sögulegar at-
huganir á viðhorfum embættis-
tnanna í upphafi aldarinnar.
Ástæða hefði verið til að leggja
eérstaka áherzlu á, að of litlar
fræðilegar athuganir hafa verið
(ramkvæmdar svo vitað sé á
etarfsemi íslenzka ríkisins eins
og hún er nú. Að sönnu eru til
ítarlegar greinargerðir um æðstu
handhafa ríkisvaldsins og til-
tölulega stuttar greinargerðir um
stjórnkerfið og starfsemi hand-
hafa framkvæmdavaldsins. Á
þessum síðastnefndu sviðum er
þó flest ókannað.
Nefnt skal eitt dæmi um at-
f:ði, sem kanna þyrfti, en undir-
titaður telur vera með öðrum
hætti en Jónas virðast ganga út
frá: Það er skoðun Jónasar, að
tilutur embættismannsins í
•tjórnarstörfunum eigi að vera
meiri og jákvæðari en nú er. Sá
#em þessar línur ritar hafði um
•keið tækifæri til að fylgjast
*em áhorfandi i forsal stjórnmál-
«nna með því, er fjallað var um
hin mikilvægustu mál, sem rikið
lét sig varða. Þótti mér þá oft
»óg um, hve margar ákvarðanir
voru raunverulega teknar af
•mbættismönnum og hve litlu
stjórnmálamenn fengu um þok-
að Virðist mér, að í erindi Jón-
asar komi ekki fram nægilega
itarleg lýsing á núverandi verka-
skiptingu embættis — og stjórn-
málamanna og að hlutur embætt-
ismannanna sé sagður minni en
hann er.
3. Jónas lýsir í fyrri hluta er-
indis síns stjórnkerfinu að
nokkru. Hann segir, að embættis-
mannastéttin sé fómenn og vikur
sérstaklega að stjórnarráðinu.
Ráðuneytisstjórar „ásamt örfá-
um fulltrúum" fást að hans sögn
Þór Vilhjálmsson.
við „heljarstóra málaflokka,
samgöngumól, iðr*aðarmál,
menntamál heilbrigðismál . . .
Ráðuneytin fjalla í raun og
veru ekki um þá málaflokka,
sem þau eru kennd við. Þau
fjalla aðeins um ákveðin forms-
atriði í tengslum við þessa mála-
flókka. Að því leyti, sem um
þessa málaflokka er fjallað í
heild og reynt að kanna vanda-
mál þeirra og móta stefnu, er
það gert á öðrum vettvangi, og
þá fyrst og fremst með skipun
nefnda undir yfirstjórn ráð-
herra eða Alþingis“. Þessi mynd
er of órrákvæm til að geta orðið
umræðugrundvöllur. Hér skortir
t. d. á að nefnt sé, að landlæknir
fjallar um heilbrigðismálin í
heild. Vegamálastjóri, flugmála-
stjóri og vita- og hafnamálastjóri
fjalla um stór svið samgömgu-
mála, og myndi verkaskipting
eins og nú er milli þeirra vafalítið
þurfa að vera milli ráðuneytis-
starfsmanna, sem tækju við
hlutverkum þeirra. Fræðslumála-
stjóri fjallar um stórt svið
menntamála. Allir eru þessir að-
iiar embættismenn, og vefst
fyrir undirrituðum, hvað unnið
væri við að gera þá og starfslið
þeirra að ráðuneytisstarfsmönn-
um. Er mjög mismunandi, hvern-
ig verkaskiptingu milli ráðu-
neyta og annarra stofnana ríkis-
ins er fyrir komið í nágranna-
iöndum okkar, en nefna má, að í
Danmörku hefur menntiamála-
ráðuneytið nýlega verið minnkað
og fyrri vekefni þess falin öðrum
handhöfum ríkisvaldsins.
4 í erindi sínu ræðir Jónas H.
Haralz, hvert hann telur eiga að
vera hlutverk embættismannsins
og hlutyerk stjórnmálamanns-
ins. Þetta er kjarni málsins, sem
vert væri að ræða ítarlega. Að
þessu sinni skal þó aðeins vikið
að einu atriði: L.ýðræðisins er að
engu getið í erindinu. Jónas tel-
ur, að embættismaðurinn eigi
m.a. að „móta stefnuna", en
stjórnmálamaðurinn m. a. að
„leiðbeina embættismanninum í
starfi hans við að móta stefnuna"
og „að taka endanlegar ákvarð-
anir um stefnuna“. Full þörf
virðist vera á nánari skýringum.
í því sambandi þarf m.a. að
sJkýra hvernig þjóðarviljinn á
að láta til sín taka. Hafa verður
í huga, að það eru borgararnir
sem heild, en hvorki embættis-
né stjórnmálamaðurinn, sem eiga
Vegaþjénusta FÍ6
að taka ákvarðanir um stefn-
una í þjóðmálum.
5. í lokakáfla erindis síns van-
metur Jónas H. Haralz að áliti
undirritaðs þýðing'u hinar „form-
legu“ hliðar á málum, sem koma
tii ákvarðana opinberra aðila,
þegar hann ræðir um hlutvérk
lögfræðinga í stjórnsýslunni
Telur hann lögfræðilegrar sér-
þekkingar ekki þörf meðal em-
bættismanna nema við meðferð
dómsmála. Því má þó með engu
móti gleyma, að jafnan verður
að tryggja réttarörygg'i borgar-
anna og gæta þess, að formleg
heimild til aðgerða sé til staðar.
Um þessi atriði hafa lögfræðing-
ar sérþekkingu.
I greinarkorni þessu, sem lesa
verður í samhengi við erindi
Jonasar H. Haralz, hafa verið
settar fram nokkrar athuga-
semdir við einstök atriði í er-
irdinu. Aðalatriðið, sem um
erindið er ag segja, er þó það,
að í heild er það merkt og þarf-
legt framlag til opinberra um-
ræðna um velferðarmál þjóðar-
innar. Er óskandi, að erindið
verði til að koma af stað skoð-
anaskiptum um stjónarhætti hér
á landi, — það mikilvæga en
vanrækta svið þjóðmálanna.
24. júní 1964
Þór Vilhjálnisson.
Landspróf frá
Kvenníiskólaiium
NÚ í vor gengu 23 námsmeyjar
undir landspróf í Kvennaskól-
anum í Reykjavík. Framhalds-
einkunn (6) náðu 22, þar af
16 1. einkunn. Tvær hlutu
ágætiseinkunn, Anna Björg
Halldórsdóttir, Hafnarfirði, 9.63
— en það er hæsta einkunn, sem
tekin hefur verið á landsprófi
við Kvennaskólann — og Lára
Kalla Maack, Reykjavík, 9.48.
VEGAÞJÓNUSTA Félags ís-
lenzkra bifreiðaeigenda hefst n.k.
laugardag og verður starfrækt
allar helgar, þar til 30. ágúst. Nú
eru liðinn rúm 10 ár frá því FÍB
hóf að starfrækja vegaþjónustu
yfir umferðarmestu helgar sum-
arsins. Hefur þessi þjónusta ver-
ið aukin, eftir því sem umferðin
hefur vaxið og félagsmönnum
fjölgað. S.l. sumar veittu bifreið-
ir vegaþjénustunnar 1032 bifreið
um aðstoð á vegum úti, auk þess
17. jíiní hátíða-
höld í Kópavo»i
ÞJÓÐHÁTÍÐARHÖLDIIN í Kópa
vogi hófstu við Félagsheimilið
kl. 13.30. Þar var safnazt sam-
ar. og gengið í skrúðgöngu á
hátíðarsvæðið í Hlégerði. Bæjar
stjórinn, Hjálmar Ólafsson, setti
hátíðina með ræðu. Ávarp fjall-
konunnar flutti frú Guðrún Þór,
ljóðið orkti Böðvar Guðlaugsson.
Ræðu dagsins flutti Kjartan
Jóhannsson, héraðslæknir. Þá
var barnagaman, þáttur fluttur
af Sigurði Jóhannessyni og Birni
Magnússyni. Skátar Skemmtu.
Auður Jónsdóttir flutti þulur.
Kjartan Sigurjónsson lék undir
almennum söng. Lúðrasveit
Kópavogs lék undir stjórn Stef-
áns Stephensen.
Kl. 16.00 hófst svo iþrótta-
keppni á íþróttavellinum við
Vallargerði. Austurbær og Vest
urbær kepptu í knattspyrnu og
stúlkur úr Kópavogi kepptu í
bandknattleik við stúlkur úr
F. H. Kl. 21.00 um kvöldið hófst
hátíðarhöld við Félagsheimilið.
Savannatríóið skemmti. Þórður
Kristinsson söng gamanvísur við
undirleik Kjartans Sigurjóns-
sonar. Sigurður Jóhannesson og
Auður Jónsdóttir fluttu leikþátt
og leikararnir Ómar Ragnarsson,
Árni Tryggvason og Bessi Bjarna
son skemmtu. Undirleik annaðist
Einar Logi Einarsson.
Kl. 22.30 hófst dans á palli
við Félagsheimilið og einnig var
dansað í efri sal bíósins. Kynnir
hátíðarhaldanna var Óli Kr.
Jónsson kennari. Bærinn var
skreyttur fánum og viða sér-
staklega skreyttir búðargluggar,
einnig hafði verið gert stórt átak
i að fegra og snyrta bæinn.
sem FíiB gerði samning við fjöt-
mörg viðgerðarverkstæði víðs-
vegar um landið um að hafa opið
yfir umferðamestu helgarnar.
N.k. laugardag verða sjö vega-
þjónusturbifreiðir úti á vegumum,
en bifreiðunum verður svo fjölg-
að eftir því, sem umferðin eykst,
en að sjálfsögðu verður vegalþjón
ustan lang viðtækust um verzlun
armannahelgina. Vegaþjónusta
FÍB er tvíþætt. í fyrsta lagi eru
það vegaþjónustubifreiðarnar,
sem reynt verður að hafa á sem
flestum þjóðvegum, í öðru lagi
eru það viðgerðaverkstæðin. —
FÍB hefur gert samning við um
20 verkstæði, um að hafa opið
flestar helgar í sumar, en flest
verkstæðin eru staðsett við fjöt-
förnustu þjóðvegina. Auk þess
má geta þess að félagið hefuc
einnig samið við um 30 aðila um
um veita ferðafólki ýmsa fyrir-
greiðslu, eins og t.d. smáviðgerð
ir.
FÍB hefur reynt að gera vega-
þjónustuna víðtækari með hverju
sumri. Félagið hyggst nú starf-
rækja vegaþjónustubifreið með
talstöð, yfir umferðamestu heig-
arnar á Austurlandi og eimnig að
auka vegaþjónustuna í nágreuni
Akureyrar, með því að bæta
einni bifreið með talstöð þar.
Þessi aukning er mikið undir því
komin að talsböðvamiðsböðvum
fyrir bílabylgju, svipaðar þetm
og starfræktar eru í Gufunesi og
að Brú, verði komið upp, en sem
komið er eru engar slíkar stöðv-
ar á norður og austurlandi.'
Skuldlausir félagsmenn í FÍB Gá
viðgerðarþjónustu og aðs'toð á
vegum úti allt að klukkustund
ókeypis og einnig ef draga þarf
bifreiðina til verkstæðis, sem er
í innan við 30 km. vegalengd frá
viðkomandi stað, er það gert fé-
lagsmönnum að kastnaðarlausu
Allar þær viðgerðir, sem fram-
kvæmdar eru á verkstæðum, sem
félagið hefur gert samniing við
að hafa opið yfir helgar þurfa
bifreiðaeigendur að greiða.
Það er markmið félagsins að
reyna að auka vegalþjónustuna
með hverju árinu sem líður, ®n
til þess að svo geti orðið verður
félagsmönnum að fjölga.
Innbökubeiðinum í FÍB er veibt.
móttaka hjá umboðsmönnum Ðé-
lagsins um allt larvd og á skrtf-
stofu þess að Bolholti 4, wni
33614.
(Fréttatilkynning frá FTB).
N Ý L E G A hófst rekstur
nýs kjörbúðarbíis í Garðá-
hreppi. Það er Boði Björnsson
eigandi Boðabúðar að Sjónar-
hóli við Reykjavikurveg, sem
látið hefur breyta gömlum
strætisvagni í hina snyrtileg-
ustu kjörbúð.
íbúum í Silfurtún fjölgar
nú óðum og þar risa upp ný
íbúðarhveríi, en langt hefur
verið að sækja í verzlun, svo
að Boði ákvað að hefja verzl
unarrekstur í vagninum til
hægðarauka fyrir viðskipta-
vini sina i Silfurtúni og næsta
nágrenni.
Ýmsar breytingar voru
gerðar á strætisvagninum til
þess að hann gæti gegnt þessu
nýja hlutverki, — stór gluggi
er á þaki hans og hillur fyrir
ýmsar vörur eru aftast i hon-
um, en kæliskápur og af-
greiðsluborð fremst. I smtð-
unt er iika sérstakur djúp-
frystir, sem siðar verður sett-
ur upp.
Biilinn verður fyrst um sinn
við Löngufit og Hraunsholts
veg á morgnana kl. 8—11,30 og
á kvöldin, og inni í Silfur-
túni kl. 1,30—6 síðdegis.
Myndin er tekin í hinum
nýja kjörbúðarbil Boðabúðar.
Sýnir hún Boða BjörnsMm á-
samt dóttur sinni Pálinu Mar
gréti, sem aðstoðar hann vtð
verzlunarstörfin.