Morgunblaðið - 27.06.1964, Blaðsíða 13

Laugardagur 27. júní 1964
13
- MOKC U H B LADIO
73 gegn 27
FYRIR réttu ári sendi Kennedy,
þáverandi forseti, Bandaríkja-
þingi orðsendingu, vegna ástands
ins í kynþáttamálum. Nokkru áð-
ur, eftir óspektir þær, sem átt
höfðu sér stað í bænum Birming-
ham og öðrum borgum, hafði
Kennedy aðvarað þjóðiná: „Við
glímum nú við siðferðileg vanda-
mál.... Tíminn til aðgerða er
nú“.
Á því ári, sem síðan er liðið,
hefur ástandið í kynþáttamálún-
um verið mjög álvarlegt. í suð-
urríkjunum hafa staðið yfir sí-
felldar mótmælaaðgerðir, stund-
um hefur verið gripið til of-
beldis. f norðurríkjunum hafa
raddir um jafnrétti á vinnumark-
aðnum orðið æ háværari.
Fyrir rúmri viku samþykkti
öldungadeild Bandaríkjaþings
frumvarp, sem fól í sér mikið af
tillögum stjórnarinnar. Sum á-
kvæði þess náðu samþykki í
breyttri mynd, en í heild sinni
ber frumvarpið merki Kennedys
og Johnsons, forseta. Talsmenn
frumvarpsins áttu þó í miklum
erfiðleikum, vegna andstöðu
þingmanna frá suðurríkjunum.
Umræður á þingi um frum-
varpið voru á margan hátt sér-
stæðar, t.d. var suðurríkjaþing-
xnönnum úthlutaður ákveðinn
ræðutími, og máttu þeir ekki tala
lengur en eina klukkustund. Á
föstudag í fyrri viku, voru á-
heyrendapallar þéttsetnir, jafnt
hvítum mönnum og þeldökkum,
sem vildu vera viðstaddir loka-
þáttinn. Utan dyra þinghússins
beið hópur manna. Kl. 19.30, á
83. degi umræðnanna um frum-
varpið, var það loks samþykkt,
með 73 atkvæðum gegn 27. 46
demókratar og 27 repúblikanar
voru því samþykkir, 21 demó-
krati og 6 repúblikanar mótfalln-
ir. —
Nú fer frumvarpið til fulltrúa-
deildarinnar. Gert er ráð fyrir,
að suðurríkjaþingmenn leggist
hart gegn því, en í febrúar sl.
samþykkti deildin frumvarpið
með 290 atkvæðum gegn 130, að
vísu í dálítið annarri mynd en
nú. Gert er nú ráð fyrir að af-
greiðslu í fulltrúadeildinni ljúki
það fljótt, að /ohnson, forseti,
geti undirritað frumvarpið á
þjóðhátíðardag Bandaríkja-
manna, 4. júlí, og það verði þá að
lögum.
Sú breyting hefur orðið á
frumvarpinu, frá því, að það
hlaut afgreiðslu í febrúar, að ein-
stökum ríkjum er nú gefinn
meiri tími til að leysa einstök
vandamál. Aðalaatriðin eru þó ó-
breytt, og fela í sér ströngustu
mannréttindaákvæði, sem sam-
þykkt hafa verið vestan hafs und
nnfarin 100 ár.
• Bannað er að mismuna
fólki eftir litarhætti í gistihús-
um, veitingahúsum, leikhúsum,
kvikmyndahúsum, á leikvöngum
og í skemmtigörðum.
• Öllum stærri atvinnurek-
endum og verkalýðssamtökum
er bannað að mismuna fólki í
ráðningum, og öllum skal heim-
ilt að gerast meðlimir í þeim
síðarnefndu, án tillits til litar-
háttar.
• Hvítir og dökkir skulu upp
fylla sömu skilyrði, er þeir óska
eftir að komast á kjörskrá.
• Dómsmálaráðherra skal
heimilt að höfða mál eða skerast
í leikinn, sé brugðið út af settum
reglum.
• Leyfilegt er að stöðva fjár-
▼eitingar U1 ríkisframkvæmda,
einkennist þær að einhverju
leyti af kynþáttamisrétti.
Þegar frumvarpið verður að
lögum, þá verður næsta skrefið
— og vandamálið — að fram-
fylgja því. í ræðu þeirri, sem
Johnson flutti, er öldungadeildin
hafði samþykkt frumvarpið,
beindi hann þeim tilmælum til
allra borgara landsins, að þeir
gerðu sitt bezta til þess lögin
yrðu að viðteknri venju og hefð
í landinu. Vart mun líða á
löngu, þar til dómsmálaráðuijeyt-
ið fær að hafa hönd í bagga með
framkvæmd „boðorðanna".
Það er ljóst, að aðalprófraunin
verður í suðurríkjunum, þar sem
skilti með orðunum „Hvítir“ og
„Þeldökkir" eru enn við lýði.
Margir hafa haldið því fram, að
málflutningur Goldwaters að
undanförnu muni auka á erfið-
leikana við • framkvæmd laganna
í suðurríkjunum. Goldwater hélt
því fram, að lagasetningin félli
ekki saman við stjórnarskrána.
Ekki er gert ráð fyrir því, að
mannréttindalögin eigi eftir að
valda neinni teljandi ólgu í norð-
urríkjunum, nema þá helzt á
vinnumarkaðnum. Þar hefur mis-
rétti í aðgangi að opinberum
stofnunum að mestu verið útrýmt
með ríkislögum og samþykktum.
Þeir, sem staðið hafa í broddi
fylkingar mannréttindasamtaka,
eru yfirleitt ánægðir með frum-
varpið, en minna á, að samþykkt-
inni verði án tafar að fylgja eftir
með framkvæmdum, svo að and-
stæðingum mánnréttinda gefist
enginn kostur á að spyrna við
fæti.
Jafnrétti
kjósendanna
Undanfarin 10 ár hefur hæsti-
réttur Bandaríkjanna kveðið upp
marga úrskurði, sem víðtæk á-
hrif hafa haft á líf manna þar í
landi. Ein afleiðing m.a. _er sú, að
réttur löggjafarþinga einstakra
ríkja hefur að nokkru dregizt úr
höndum þeirra.
í sömu viku og öldungadeild
Bandaríkjaþings samþykkti mann
réttindafrumvarpið, kvað hæsti-
réttur upp úrskurð, sem á eftir
að hafa mikil áhrif til breytinga
kjördæma vestan hafs. Kveður
úrskurðurinn á um jafnrétti kjós-
enda, þ.e. „einn maður, eitt at-
kvæði“, svo og, að kjördæmi
verði sem jöfnust að mannfjölda.
Talið er, að afleiðingar úrskurð-
arins verði m.a. þessar:
• í 40 og 50 ríkjum Banda-
ríkjanna verði að breyta kjör-
dæmaskipaninni.
• Borgir og útborgir verði
þyngri á metunum við-kosningar,
á kostnað sveitanna. Það geti aft-
ur leitt til breyttra styrkleika-
hlutfalla flokkanna í mörgum
ríkjum, og þeir verði að haga
stefnu sinni meira í samræmi við
vilja meirihluta kjósenda.
í öllum ríkisþingum nema einu,
þ.e. 49 af 50 (Nebraska er undan-
tekning), er um að ræða tvær
deildir. Hlutverk þeirra er að á-
kveða skatta, opinberar fram-
kvæmdir, hegningarlög, skipu-
leggja menntamál o. s. frv. Ríkis-
þingin hafa því mjög mikil áhrif
á allt daglegt líf manna, meir en
sjálft Bandaríkjaþing.
Reglur þær, sem ríkja um kjör
til ríkisþinganna eru mjög marg-
víslegar og flóknar, og í flestum
ríkjum er fólksfjöldi ekki úr-
slitavaldið.
Til dæmis má nefna, að víða
er krafizt eins fulltrúa frá hverri
sýslu, alveg án tillits til þess, hve
mannmörg hún er, jafnframt því,
sem ákveðin er hámarkstala full
trúa, hversu mannmörg sem sýsl-
an kann að vera. í einstaka til-
fellum ákvarðast kjördæmin af
landfræðilegum mörkum, þ.e.
miðað er við eyjar eða strand-
héruð. Þá skipta atvinnuhættir
víða miklu máli.
Tilhneiging þess fyrirkomulags,
sem ríkt hefur, hefur verið sú,
að atkvæði í sveitum hafa verið
þyngri á metum en atkvæði í
borgum, og öðrum þéttbýlum
stöðum. Mikið misræmi ríkir nú
víða í þessum efnum. Þannig er
það staðreynd, að í Nevada eru
568 kjósendur í smæsta kjördæm-
inu, en 127.016 í því stærsta.
Hugsanlegt er því, að 8% kjós-
enda geti kosið meirihluta efri
deildarinnar þar. Svipaða sögu
er að segja í Connecticut, og á-
standið er ekki ólikt í New York,
en þar geta 34% kjósenda haft
meirihlutaaðstöðu. í engu ríki
gildir sú regla, að meirihluti kjós
enda þurfi að standa að baki
kosnum meirihluta.
Þetta ástand hefur lengi verið
rætt, og sætt mikilli gagnrýni.
Lagasetningar hafa af eðlilegum
ástæðum verið erfiðar, og litlu
eða engu fengið áorkað.
Hæstiréttur hefur borið fyrir
sig þann hluta stjórnarskrárinn-
ar, þar sem segir: „fulltrúadeild-
in skal..^ kosin.... af íbúum
einstakra ríkja“, svo þá grein,
þar sem segir, að ekkert ríki
„skuli meina neinni persónu á
sínu umráðasvæði að njóta vernd
ar laganna til jafns við aðra“.
í greinargerð dómaranna segir:
„Þingin eru fulltrúar fólks, ekki
trjáa eða ekrufjölda. Þau eru kos
in af kjósendum, ekki af sveita-
bæjum, borgum eða hagsmuna-
samtökum“.
6 hæstaréttardómarar stóðu að
.baki úrskurðinum í fyrri viku, 3
lögðust gegn honum. Einn þeirra
sagði: „Þingin eru ekki fulltrúar
andlitslauss fjölda. Þau eru full-
trúar fólks.... með sömu þarfir
og hagsmuni ... sem oft geta
staðið í sambandi við landfræði-
lega afstöðu".
Talsvert hefur verið um það
rætt, hverjar afleiðingar úrskurð
arins verði á stjórnrAálasviðinu.
Flestir virðast þó telja, að demó-
kratar muni hagnast mest, vegna
þess, að atkvæði borgarbúa verða
þyngri á metunum. Margir repú-
blikanar hafa þó viljað hugga sig
við, að ýmsar útborgir, sem hafa
verið sterk vígi þeirra, muni einn
ig láta meir að sér kveða, og
muni það vega upp á móti fram-
gangi andstæðinganna í borgun-
um.
Þá hefur sjálfur hæstiréttur
ekki farið varhluta af umræðum,
og telja sumir, að hann hafi farið
út fyrir hlutverk sitt, og sé raun-
verulega að „endurbæta stjórnar-
skrána". Þeir, sem verja aðgerð-
ir réttarins, benda hins vegar á,
að hann hafi tekið að sér hlut-
verk, sem enginn hafi getað að
sér tekið, og þannig leiðrétt mis-
ræmi og bætt úr óréttlæti, sem
annars hefði verið látið viðgang-
ast,
,.Ný Kúba"?
Undanfarna daga hafa leiðtog-
ar tveggja ríkja Átlantshafsbanda
lagsins, sem í deilum eiga, átt við
ræður við Johnson, Bandaríkja-
forseta, í Washington. Á mánu-
dag og þriðjudag ræddi forset-
inn við Inönu, forsætisráðherra
Tyrklands, en á miðvikudag kom
forsætisráðherra Grikklands,
Papandreou, til fundar við John-
son.
Það var forsetinn, sem bauð
ráðamönnunum tveimur að koma
til fundar við sig; vegna þess, að
undanfárið hefur mjög dregið úr
vonum manna um, að Sameinuðu
þjóðirnar gti leitt Kýpurdeiluna
til friðsamlegra lykta. Sl. laugar-
dag samþykkti öryggisráðið sam-
hljóða að framlengja dvöl gæzlu-
liðs samtakanna á Kýpur fram
til 26. september. Sú skoðun er
þó almennt ríkjandi hjá forráða-
mönnum SÞ, að komi ekki til nýr
samkomulagsvilji deiluaðila, þá
kunni ástandið á Kýpur enn að
versna næstu þrjá mánuði.
Sáttasemjari SÞ, Sakari S.
Tuomioja, virðist ekki hafa getað
samræmt vilja grískra Kýpurbúa,
sem óska eftir, að eyjan verði
eitt ríki, og þeirra tyrknesku,
sem vilja skipta eyjunni milli
þjóðarbrotanna. U Thant, fram-
kvæmdastjóri SÞ, hefur sjálfur
lýst því yfir, að þótt rólegra virð-
ist nú á Kýpur, en oft undan-
farið, þá sé það aðeins á yfir-
borðinu; báðir aðilar vígbúast af
kappi — með smygluðum vopn-
um — og því er alltaf hætta á,
að bardagar brjótist út.
Ástandið fer einnig versnandi
utan Kýpur. í Tyrklandi verða
þær raddir nú æ háværari, sem
krefjast íhlutunar á Kýpur, tií að
tryggja rétt tyrkneskra manna
þar. Aðstaða þeirra hefur farið
versnandi að undanförnu, því að
vitað er, að þeir hafa fengið mun
minna af vopnum en gríska
þjóðarbrotið. Gríska stjórnin hef-
ur hins vegar lýst því yfir, að
hún muni senda herlið til eyj-
unnar, skerist Tyrkir þar í leik-
inn. Slíkt myndi leiða til átaka
milli tveggja ríkja Atlantshafs-
bandalagsins, átaka, sem enginn
getur sagt fyrir um afleiðingarn-
ar af. Þrátt fyrir yfirlýsingar
grísku stjórnarinnar, lýsti Inonu
því yfir fyrir skömmu, að hann
hefði í hyggju að senda herlið til
Kýpur. Það var fyrir orð John-
sons, forseta, og boð hans til for-
sætisráðherrans um að heim-
sækja Washington, að hætt var
við þær aðgerðir.
Inonu og Papandreou hittust
ekki í Washington, enda var það
ekki ætlun Bandaríkjaforseta, að
fá þá til að ræðast við. Aðstoðar-
menn forsetans hafa látið hafa
það eftir sér, að ætlun hans með
boðinu hafi fyrst og fremst verið
sú að lýsa yfir þeim vilja Banda-
ríkjastjórnar, að hún ætli sér að
gera allt, sem í hennar valdi
stendur, til að binda sem fyrst
endi á Kýpurdeiluna. Þá mun
forsetinn hafa lagt að leiðtogun-
um, að þeir beiti sér fyrir við-
ræðum milli fulltrúa ríkisstjórna
sinna, þó ekki ráðherrafundi,
fyrst um sinn a.m.k.
Báðir forsætisráðherrarnir
munu hafa haldið fast við fyrri
skoðanir, einkum þó Inonu, en
nokkru áður en hann hélt vestur
um haf var stjórn hans næstum
fallin, er traustyfirlýsing henni
til handa vegna Kýpurmálsins
var samþykkt með fárra atkvæða
meirihluta, 200 atkvæðum gegn
196. Virðist því allmikil óánægja
ríkja' meðal tyrkneskra þing-
manna með afstöðu stjórnarinn-
ar. —
Þá kemur einnig til, að allar
tillögur, sem fram til þessa hafa
komið fram til lausnar deilunni
— sameining Kýpur og Tyrk-
lands, skipting eyjunnar milli
Grikklands og Tyrklands, eða
flutningur tyrkneska þjóðarbrots
ins til grísks landsvæðis, sem
síðar yrði afhent Tyrkjum —
hafa mætt andúð a.m.k. annars
aðilans. Á Vesturlöndum líta
menn þróunina mjög alvarlegum
augum, og telja, að afstaða
stjórna Grikklands og Tyrklands
geti leitt ti.l þess, að kommúnist-
ar nái tangarhaldi á Kýpur. —
Ráðamenn í löndunum tveimur
eru sagðir farnir að gefa þessu
atriði vaxandi gaum. Þessi hætta
kann að verða til þess, að reynt
verði að ná samkomulagi, því
hvorki Inönu né Papanderou
munu óska eftir því, að Kýpur
verði „ný Kúba“.
Johnson, Bandaríkjaforseti, afhendir blökkustúlkunni Jaqueline Faye Evans, frá Little Rock,
heiðursmerki fyrir frábæra frammistöðu í námi. Deila stóð á sínum tima um rétt stúlkunnar til
skólagöniju.