Morgunblaðið - 14.07.1964, Page 8
....................................................................................................llllllllin..............HIIIIIIIIIIII..............................
8
MORGU N BLAÐIÐ
Þriðjudagur 14. júlí 1964
mitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiliiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiliiiimiiiiiliiiiitiiiiiiiiliiiiiiiiiiimili
ESJUFJÖLL
Vinjar í ísauðninni
ALLA tíð, frá því að ég heyrði
Esjyfjalla fyrst getið — fyrir
tveimur eða þremur áratug-
um — hafa þau lokkað mig
með töfrandi aðdráttarafli.
Gamlar sagnir um græna
útilegumannadali umlukta
jökli á alla vegu, þar sem
villfé — sem var miklu vænna
en byggðafé og gekk sjálfala
— vörpuðu ævintýrablæ þjóð-
sagnanna yfir þessi afskektu
og ókönnuðu fjöll í jökulauðn-
inni. Sjálft heiti fjallanna —.
Esjufjöll — er óljóst að upp-
runa og þegar Sveinn Pálsson
gengur á Öræfajökul 11. ágúst
1794 og lýsir útsýni þaðan,
nefnir hann aðeins Máva-
byggðir en ekki Esjufjöll. Af
frásögn h'ans virðist því svo
sem lítill kunnugleiki hafi þá
verið um þennan mikla fjalla-
klasa í Vatnajökli við upptök
Breiðamerkurjökuls. Sveinn
kallar þau einu nafni Máva-
byggðafjall og segir að það sé
mjög svart og eldbrunnið.
Ennfremur getur hann þess að
ýmsar sagnir séu á kreiki um
að árið áður — 1793 — hafi
þrír menn vitjað fjalla og
komizt þar í kast við útilegu-
menn og orðið einum að
bana, en hörfuðu síðan sem
skjótast til byggða. Sveinn
segir þó, að hann hafi talað
við einn af þremenningunum
og komizt að raun um að sag-
an var uppspuni. Önnur frá-
sögn er um að kerling ein kom
í sel á Breiðamerkursandi og
sá þar slátrað mörgum kind-
um ómörkuðum og þar á
meðal einni á kollóttri, með
Fellsmarki.
Hafði selsmalinn fundið
hana með mörgum kindum í
Esjufjöllum. Þar hafði hún
gengið sjálfala mörg ár og var
allur hópurinn afkomendur
hennar.
Eitthundrað árum eftir ferð
Sveins Pálssonar er Þorvaldur
Thoroddsen þarna á ferð og
lýsir mjög skilmerkilega af-
stöðu og umhverfi Breiða-
merkur jökuls og tilgreinir
fjarlægðir milli Mávabyggða
og Esjufjalla og breidd jökuls-
ins milli Breiðamerkurfjalls
Og Fellsfjalls og vegalengd frá
jökulrönd til Esjufjalla. Þó
hefur hann engar sagnir af
landslagi eða staðháttum í
Esjufjöllum.
Það er fyrst árið 1904 að
tveir skozkir ferðamenn koma
þar á leið sinni suðvestur yfir
Vatnajökul og síðan þeir J. P.
Koch og Vigfús Sigurðsson
Grænlandsfari, er þeir fóru í
sína frægu reynsluferð með
íslenzka hesta frá Akureyri til
Esjufjalla í júnímánuði 1912.
Hestarnir stóðust þolraunina
með prýði, en viðstaða f Esju-
fjöllum var stutt og fátt til
frásagnar um dvölina þar.
Könnun Esjufjalla hefst
ekki fyrr en l933 að Kvískerja
bræður ráðast þangað til land
könnunar. Árin 1943 og 1950
fóru þeir aftur og könnuðu
fjöllin rækilega og skrifuðu
ágætar greinar um athuganir
sínar í Náttúrufræðinginn
1951, bls. 99—112.
Árið 1951 er gerður mikill
leiðangur til þykktarmæling-
ar á Vatnajökli, undir forustu
Jóns Eyþórssonar. Leiðin upp
Breiðamerkurjökul þótti hent
ugust fyrir snjóbílana og var
fyrsti áfangi Esjufjöll. Jökla-
rannsóknafélag Islands hafði
þá ákveðið að byggja skála í
Esjufjöllum og annan við
jökulröndina á Breiðamerkur-
sandi og sá þessi Vatnajökuls-
leiðangur um flutninga á öllu
byggingarefninu til Esjufjalla.
Um sumarið fór 9 manna hóp-
ur sjálfboðaliða til Esjufjalla
og reisti skálann. f þessum
leiðöngrum voru fjöllin könn-
uð nokkuð og örnefni gefin.
Það var fyrst sumarið 1961
sem ég átti þess kost að koma
í Esjufjöll. Við vorum átta
saman og leiðsögumaður okk-
ar var Hálfdán Björnsson á
Kvískerjum. í för með okkur
voru þeir Eyþór Einarsson,
grasafræðingur, og Þorleifur
Einarsson, jarðfræðingur, og
var ferðin öll fróðleg og lær-
dómsrík. Við flugum til Fag-
urhólsmýrar en fórum síðan
um Kvísker að skála Jökla-
rannsóknafélagsins að Breiðá
og gistum þar. Auðveldasta
leiðin til Esjufjalla er frá
Breiðá upp með Mávabyggða-
rönd langleiðina að Káraskeri
eða 8—9 km leið, en beygja
síðan austur yfir að Esjufjalla
rönd. Þessar „rendur“ mynd-
ast þar sem skriðjöklar renna
samhliða og sópa með sér
lauasgrjóti úr fjallahlíðunum
og verður af þess ugrjótröst á
mótum þeirra og er oft mjög
slétt og gott göngufæri með-
fram þeim, auk þess vísa þær
Mávabyggðir.
leiðina. Bilið milli randanna
var mjög úfið og illt yfirferð-
ar. Það var erfið ganga með
þungar byrðar — sprungur,
þröngir skorningar — hólar og
hæðir og flughálka. Með Esju-
fjallarönd varð aftur greið-
fært þrátt fyrir stóran jökul-
foss sem er um það bil fjóra
km neðan við Skálabjörg. í
skálann komum við eftir um
það bil 10 stunda göngu frá
Breiðá, en leiðin er um það
bil 18—20 kílómetrar.
Esjufjöll eru um 100 ferkíló-
metrar að flatarmáli. Þau deil-
ast í fjóra fjallakamba sem
skaga fram úr hábrún Vatna-
jökuls og stefna frá NV til
SA. Þessum f jallakömbum
hafa verið gefin nöfn og heit-
ir sá vestasti Vesturbjörg einu
nafni. Þar er aðsópsmikill sér-
stæður tindur sem Snókur heit
ir. Næsti fjallaskaginn heitir
Skálabjörg — þar er skáli
Jöklarannsóknafélagsins syðst
í rananum. — Skálabjörg eru
tilkomumesti hluti Esjufjalla.
Þar er Steinþórsfell — nefnt
eftir Steinþóri heitnum Sig-
urðssyni, náttúrufræðingi —
tignarlegt pýramídalagað fjall
um 1300 metrar að hæð og er
af því stórbrotið útsýni um
allt umhverfið. Milli Vestur-
bjarga og Skálabjarga er
Fossadalur og Fossahlíð vest-
an í Steinþórsfelli. Þar er mik
ill gróður. Fyrir botni dalsins
gnæfir fagurhvelfd jökul-
bunga sem héitir Snæhetta og
sameinast Vesturbjörg og
Skálabjörg í rótum hennar.
Þriðji fjallaraninn heitir
Esjubjörg. Þar gnæfir mikilúð
legur klettakambur hæzt —
það er Esjan, 1639 m að hæð.
Milli Skálabjarga og Esju-
bjarga er Esjudalur um
tveggja km breiður.
Austan við Esjubjörg er
slakki í fjalllendið. Þar er úf-
inn skriðjökull ofan til en
sléttari framan. Þar heitir
Austurdalur, en austan við
hann er austasti kambur Esju-
fjalla og kallast Austurbjörg.
Syðsti kambur þeirra heitir
Svarthöfði og er um 1200 m
að hæð.
Útsýni úr Esjufjöllum er
dásamlegt. í vestri er sjálfur
Öræfajökull og Mávabyggðir.
í norðri hinir margbreyttu
tindar Esjufjalla og í austri
Þverártindsegg og Veðrár-
dalsfjöll — en framundan
ísþekja Breiðamerkurjökuls
með dökkum sveigrákum sem i§
liggja til strandar. Kvöld- §
roðinn þarna er ógleymanleg- §
ur og þegar sólin hnígur bak =
við íshvel Vatnajökuls, falla i
oddhvassir langir skuggar i
tindanna í Esjufjöllum og i
teygjast eins o,g grannir i
fingur suður yfir gljásorfna i
íssléttuna. Gróður er furðu =
mikill og þroskavænlegur í i
Esjufjöllum miðað við allar i
kringumsfæður. Þar hafa i
fundist um 95 tegundir af 1
blómaplöntum, en það er =
meira en fimmti hluti þeirra i
tegunda sem vaxta á landinu i
öllu. Aðallega er gróðurinn í i
Skálabjörgum og á toppi i
Steinþórsfells, sem er um i
1300 m. að hæð, fundust yfir i
tuttugu tegundir plantna. i
í hlíðum Fossadals eru lyng- i
brekkur, víðikjarr, eyrarrósa- =
breiður og metersháar hvann- i
ir. í efstu brún Steinþórs- i
fells fundum við fagurrauða i
eyrarrós í brattri urð. Jökla- i
sóley fannst í stórri breiðu i
í 1340 m. hæð við hæsta i
tind Vesturbjarga. Skála- i
kambur rís rétt fyrir norðan =
skálann. í vesturhlíð hans i
er lítil veðursæl dalkvos. i
Hún er köluð Tjalddalur eða i
Fagridalur. Þar er fagur og i
fjölbreyttur gróður. Bæjar- i
lækjargilið við skálann er =
skreytt túngróðri eins og i =
góðri sveit, og burnirót ~
breiðr úr sér undir skála- =
veggnum. Fuglalíf er nokk- i
urt í Esjufjöllum. Hálfdán á i
Kvískerjum hefur séð þar i
sex fuglategundir. Við fund- i
um þar rjúpu með níu unga i
og steindepilshreiður, en auk g
þess sáum við kjóa og sól- i
skríkju. i
Leiðin til Esjufjalla er i
hvorki löng eða torfarin með =
góðri leiðsögn í góðu veðri i
og færi. — Þó vil ég ein- =
dregið vara menn vig að efna i
til ferðar þangað nema tryggja i
sér leiðsögn og fylgd þeirra i
sem kunnugir eru á þessum i
slóðum. i
Esjufjöll eru sýnishorn af i
lokaskeiði ísaldar. Þau hafa i
yfir sér hið tigna yfirbragð i
Grænlands og norðurslóða. — i
Þau hafa aðdráttarafl heim- =
skautalandánna, — afl sem =
togar menn til sín aftur og i
aftur — og launar heimsókn- i
ina með ógleymanlegum i
endurminningum.
Magnús Jóhannsson. |
Aslóðum Ferðafélagsins
uiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiMiiHMHtiiiinHiiiiiiiiimiiiiimiiimiiiiiimiiiiuiiiimiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiimiiMiitf