Morgunblaðið - 06.09.1964, Blaðsíða 13

Sunnudagur 6. sept. 1964
MORGUNBLAÐID
13
Klilll
iiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii!iii!!!iiiii!iiiii>iiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiniiiiiiniiiiiiriiiiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiMiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHniiimiit!iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii!iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiG
Kvöldmynd aí bænum og kirkjunni í Húsavik.
tnu Dallandi. Dallandsá leið
niöur hjá tjöldum okkar og
íéll í Víkurána í dalbotnin-
um. Nú gafst loks næði til að
•koða sig vel um, hitta fólk
að máli og skoða steina og
jurtir.
í Húsavík er aðeins einn
bær í byggð, Húsavík, sem
•tendur við sjóinn. Þar búa
systkinin Anton og Anna Þor-
steinsdóttir, fluttu þangað
1938 úr Borgarfirði. Þá voru
4 bæir í byggð í dalnum. í
Húsavik er myndarlegt stein-
hús og lítil timburkirkja, sem
er annexía frá Desjarmýri síð-
an 1888, en núverandi kirkju-
bygging er ekki gömul. Dal-
urinn er grösugur langt upp
eftir hlíðum fjallanna og því
gott beitiland. Þau systkinin
hafa um 300 fjár, sem er færra
en oft hefur verið þarna. Við
spjölluðum við tvo syni Önnu.
Á vetrum verða þeir að vera
í skóla í Borgarfirði, en þang-
að sækja Húsvíkingar vistir
og annað sem með þarf. Þang-
að má ganga á 3 tímum. Eng-
inn bíll er á bænum, en trakt-
or, og ekki til sjóferða ann-
að en skekkta. Á sumrin kem-
ur þar talsvert af gestum, en
engin umferð er á vetrum, því
yfirleitt er snjóþungt. Stór-
viðri hafa gert þarna mikið
tjón, t.d. jöfnuðust íbúðarhús
og gripahús við jörðu og sóp-
uðust út á sjávarbakkan í
óveðri 5. marz 1938. Slasaðist
þrennnt, og þótti ganga krafta
verki næst að ekki varð þar
manntjón.
Stærsta samstæða ljósgrýtis-
evæðið.
Mér hefux orðið tíðrætt um
íorm og litadýrð fjallanna, en
hingað til höfum við orðið að
láta okkur nægja að dáðst að
þeim í fjarlægð. Nú gafst tæki
færi til að ganga upp í skrið-
urnar og taka upp litfagra
Hiola. Þegar ég lít á steinana,
eem ég stakk af handahófi í
vasana á göngu þarna í Húsa-
vík og í Loðrnundarfirði furða
ég mig á hve margra lita gæt-
ir. í hrúgunni eru fagurgræn-
ir steinar, gulir, svartir, mjólk
urhvítir, rauðbrúnir, stálbláir
og jafnvel í sama steini fleiri
iitasamsetningar. Ljósgrýtið,
eem maður sér svo lítið af
ennars staðar, er þarna yfir-
gnæfandi, enda mun stærsta
samstæða ljósgrýtis svæðið
á landinu liggja um Borgar
fjörð austanverðan suður í
Loðmundarfjörð, en það tek-
ur sig mjög vel út í dökku
blágrýtinu. Þarna eru jaspis-
er, silfurbengsmolar, glerhall-
er, tinna og margt fleira sem
ég kann ekki að nefna. Uppi
í skriðunum sunnan megin
við dalinn, rétt á móti bæn-
um í Húsavík má finna hina
fágætu baggalúta, htlar stein
kúlur með ýmsum litum, þær
sem ég sá voru mest dökk-
rauðar. Þær eru úr kvartsi og
geisla steinþræðir frá miðju.
Við ákváðum að halda ferð-
inni áfram gangandi, reyna
ekki að koma bílnum lengra,
enda bezta veður. Við göng-
um yfir mýrlendið í dalbotn-
inum og höldum upp fjöllinn
sunnan megin, upp á Nesháls
inn, sem er 435 m. hár og
npkkuð bratt upp. Þarna ligg-
ur þó akvegar nefnan yfir í
Loðmundarfjörðinn. Á hægri
hönd er enn eitt af hinum
fyrir að vera ekki að baiksa
með farartæki. Við tökum
því reiðgöturnar, sem liggja
út með Skælingi og klettaegg-
inni þar fyrir innan og síðan
niður skriðurnar nokkru
innan við eyðibýlið
Seljamýri, þar sem stendur
gríðarstórt steinhús með inn-
föllnu þaki, og síðan áfram
inn með firðinum að Stakka-
hlíð, sem stendur upp frá
fjarðarbotninum norðan meg-
in.
Af níu bæjum sem voru í
nauðsynjar. Þangað sækja
þeir lækni, vistir og póst,
sem kemur með bóti hálfs-
' mánaðarlega, en " til Seyðis-
fjarðar er tveggja tima erfið
á sjó. Enginn vegur er þarna
á milli, en ganga má eða ríða
yfir Hjálmárdalsheiði yfir að
Dvergasteini í Seyðisfirði.
Mun það vera 25—30 km. leið.
Framan við bæinn í Stakka
hlíð gehgur fagurgrænn dal-
ur langt inn í landið. Þar eru
góðir hagar og gengur þar á
sumrum mikið fé frá Seyðis-
firði og Borgarfirði og austan
af Héraði, en úr dalbotninum
er alfaraieið úr Loðmundar-
firði yfir á Hérað, og hafa
í sumar verið teknar upp
hestaferðir með ferðamenn
frá Eiðum í Loðmundarfjörð.
Gróðurinn vefur sig þarna
upp eftir öllum hlíðum, svo
mikil er sprettan að tún er
ónýtt sem ekki hefur verið
slegið í 10 ár.
Biksteinshólarnir óráðin
gáta.
Bétt áður en við komum að
bænum í Stakkahlíð, liggur
leiðin gegnum skrýtna hraun
hóla, sem hafa dreifzt yfir dal
inn þveran, suður yfir ána við
ósana, og eru jafnvel nokkr-
ir hinum megin fjarðar. Skýr-
ing á tilvist þessara hóla ligg-
ur ekki á lausu. Það er engu
líkará en þeim hafi verið
slett af gríðarstórri reku ofan
úr fjallinu í Hraundal, sem
er dalhvos er g*ngur nOrður
úr Loðmundarfirðinum. Þetta
fyrirbrigði er mjög greinilegt,
því suðurfjöllin eru úr blá-
grýti, en hólamir úr Ijós-
Dyrfjöllin séð úr Hjaltastaðaþinghá.
sérkennilegú fjöllum á þess-
um slóðum, Skælingur, sem
sjofarendur kalla gjarnan
„kínverska musterið," því að
af sjó sýnist tindurinn í lag-
inu eins og kínverskt hof.
Þetta svipmikla klettafjall sést
langt að, og er sennilega enn-
þá tilkomumeira í fjarska.
Það tekur okkur ekki nema
hálfan annan tíma að labba
upp í skarðið og suður á brún
ina. Þar opnast fagurt útsýni,
mót Loðmundarfjarðar og
Seyðisfjarðar. Mótivið minnir
mig á mynd eftir Kjarval,
sem nefnist að mig minnir
Fjarðamót, en hvort hún er
máluð þarna veit ég ekki.
Þarna mætast þessir tveir
þröngu firðir með háum fjöll-
um í kring, Seyðisfjörður ligg
ur frá sameiginlegu mynni í
suðvestur inn í landið og Loð-
mundarfjörður eilítið í norð-
vestur. Síldarbátur siglir inn
á Seyðisfjörð, og á lygnum
Loðmundarfirði liggja tvö
skip og eru eithvað að at-
hafna sig, sennilega norskt
síldveiðiskip og rússneskt móð
urskip, en frá því berast ham-
arshögg, sem bergmóla í fjalls
hlíðunum. Á Loðmundarfirði
þykir skipum gott að leita
vars. Fjörðurinn er jafndjúp-
ur, þar er hættulítill sandbotn
og fjöllin skýla. Þegar hræla
er á miðunum liggja þar oft
70—100 síldarskip inni. Bílveg
urinn liggur beint niður af
hálsinum og inn með firðin-
um, en við sjáum rennblautan
mýrarkafla rétt neðan við
skarðið og þökkum okkar sæla
byggð í þessum blómlega dal
fyrir 2 áratugum, er nú að-
eins einn eftir, Stakkahlíð,
auk þess sem í sumar var
einn maður á Sævarbóli hin-
um megin við ármynnið. í
Stakkahlíð býr Sigurður Stef
ánsson og tók hann vel þess-
um aðskot ’ýrum, þó fólk
væri í heyskap og veitti systir
hans, Ásta, sem þarna býr
einnig með manni sinum,
Magnúsi Sigurðssyni og börh-
um, okkur góðan beina.
Nokru framar í dalnum,
sörnu megin, er kirkjujörðin
Klyppsstaðir, sem er í eyði,
en það er annexía frá Seyðis
firði. Loðmfirðingar eiga að
grýtinu norðan megin frá. Hef
ur það vafizt fyrir jarðfræð-
ingum, allt frá Þorvaldi Thor-
oddsen, að skýra hvernig þess
ir hólar hafa borizt 6-7 km.
leið yfir dalinn. Hafa komið
fram þær skoðanir að skrið-
jökull hafi borið grjótið með
sér og skilið síðan eftir eða
að jakar sem strönduðu á
firðinum hafi gert það og
fleiri skýringar eru til.
Hvað um það. Bæði í hólun
um og uppi í fjallsöxlinni
inni í dalkvosinni er einmitt
að finna perlusteininn, sem
rætt hefur verið um að vinna
og selija til útflutnings og
hafa í mörg ár farið fram at-
huganir á því að vinna hann
þarna. Perlusteinn er mest-
megnis notaður sem bygging-
arefni, einkum með gipsi og
eru kostirnir einkum þeir hve
vel hann einangrar og hversu
léttur hann er. Slíkt berg
finnst aðeins í ungum eld-
fjallalöndum, eins og hér. Sé
það unnið, er eldfjallaglerið
hitað mikið upp og verður
við það létt og loftkennd berg
froða. Með því að nota hann
verður byggingarefnið léttara
og má spara mikið af stál-
grindum í stórbyggingar og
brýr. Hafa farið fram athug-
anir á magni og gæðum perlu
steinsins í Loðmundarfirði og
athugaðir markaðir fyrir hann
í Ameríku og Evrópu og
kostnaður við að vinna hann
ag flytja út. Hefur Tómas
Tryggvason, jarðfræðingur
haft mestan vanda af því af
hérlendum aðilum. Erfiðast er
hve samgöngulítið er við Loð
múndarfjörð, vegur til þunga
flutninga til Seyðisfjarðar dýr
og engin höfn á staðnum.
Bollaleggingar hafa verið um
að gera slíka höfn, og gerðar
bráðabyrðateikningar. Enn
sem komið er, hefur ekki fund
izt hagkvæmur markaður og
nægilega ódýr leið til að nýta
perlusteininn, en athuganir
innlendra og erlendra aðila
munu halda áfram. Þangað til
liggja þarna hundruð þús-
unda lesta af bæði ljósum og
dökkum molum af þenjanleg
um perlusteini. Og það er ó-
neitanlega forvitnilegt að
skoða grjótmolana og ímynda
sér að þeir geti orðið dýr-
mætur útflutningur.
Þarna inni í dalkvosinni er
fleira forvitnilegt. Þar hafa
fundizt steingerfingar og stein
runnir trjábolir, sem sýna að
skógar hafa verið þar fyrir
nokkrum milljónum ára. í
fjallshlíðinni stendur geysi-
stórt steinrunnið tré, sem
Stakkahlíðarmenn hafa fært
úr gilinu, þar sem það fannst,
svo að það sé forvitnum að-
gengilegra.
Ég hefði viljað eyða lengri
tíma í að skoða Loðmundar-
fjörð. Hann er bæði einkenni
legur og fagur og mun engan
iðra þess að koma þar, þó
hann sé úr alfaraleið. Og mér
finnst mikill fengur að því að
hafa þurft að ganga á skrið
unum og grösugum dalnum, í
stað þess að sjá þetta út um
bílglugga. Þess vegna saknaði
ég þess ekki þó rauða strikið
á vegakortinu táknaði ekki
veg, sem mætti aka viðstöðu
laust.
En hvort sem ferðin í þessa
firði, sem hér hefur verið frá
skýrt, er farin á bil, hestum,
fótgangandi eða með báti, þá
borgar hún sig vissulega. Á
fáum stöðum á landinu gefst
færi á að njóta fegurðar í
formum og litum í ríkari
mælL
— E. Pá.

Á hafnargarðinum í Bakkagerði í Borgarfirffi eystri. Staðarfjall handan fjarðarins.
llllllllllllilillililMIIIIIMIIIIIIllllllllllllllMllillllllllllllllllllllilllMliillilllMIIIIIIIIIIMilllllllllllilliMilllllMII|IIIMIIIllllll!IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIJllllllliií]lllllllllllllllll!lliMlllllNIIIIII!lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!IIIIIIMIIIIIIIIIIIIlIllllilllllllllllllllM;illlllllIllliMltllllllilllllllllllll|||||||||||la