Morgunblaðið - 19.09.1964, Blaðsíða 10

10
MORCU N BLAÐIÐ
1
Laugardagur 19. sept. 1964
Páll Líndal:
,Utlagar' Einars Jónssonar
cg skrifin um heiti þeirra
Er ekki rétt að hafa heitið, sem
höfundurinn valdi verki sínu?
S-''sbjörn Jónsson fer á stúfana
í vikunni, sem leið, birtist í
VLi alllöng grein eftir Snæbjörn
Jónsson, og er þar fjallað um
heitið á styttu Einars Jónssonar,
ssm sett var upp í öndverðum
jónímánuði síðastliðnum á gras-
i iitnum sunnan við kirkjugarð-
inn á Melunum. Hyggst greinar*-
höíandur sanna það, að styttan
haíi ranglega verið nefnd „Út-
lagar“; hið rétta heiti hennar
sé „Útilegumaðurinn“. Hefur
hann mörg orð um, að „rang-
nefnið“ lýsi „ótrúlegum misskiln
ingi“ og lætur hann þá von í
Ijós, að „rangnefnið verði lagt
miður“. — Greinarhöfundúr
kemst á einum stað svo að orði:
„Við megum ekki brjála því heiti,
sem höfundurinn hafði um verk
sitt, þegar hann ræddi um það“.
Þetta er að sjálfsögðu alveg rétt
og ætti ekki að þurfa um slíkt
" að deila. Þess vegna er það mjög
hrapallegt, að Sn. J. skuli leggja
í það að skrifa grein, sem er á
annan metra á lengd, þar sem
aílt gengur út á það að brjála
heiti, sem höfundur hefur notað
um verk sitt. En þetta er ekkert
einsdæmi. Það hefur löngum
reynzt auðveldara að gefa heil-
ræðin en halda þau.
Skrif Axels Thorsteinsson
leiðrétt
Sn. J. er heldur ekki einn um
þessa skoðun sína. Axel Thor-
steinsson hefur í þrígang ritað
'um heiti styttunnar í Vísi og
haldið því fram, að hún héti „Úti-
legumaðurinn“. Rökstuðningur
A. Th. var þessi: .........lista-
maðurinn sjálfur nefndi hana
aldrei öðru nafni.“ í Vísi þirtist
18. júlí s.l. örstutt leiðrétting
frá mér, og var þar greint frá
ástæðum þess, að ég fór að skipta
mér af þessu máli. Þar var sýnt
fram á, að þessu væri á gagn-
stæðan veg farið. Einar Jónsson
hefði einmitt nefnt styttuna „Út-
laga“, O'g hlyti það því að vera
hið rétta heiti hennar. Björn Th.
Bjömsson listfræðingur, sem
nefnir styttuna réttilega „Útlaga"
í listasögu sinni, ritaði og um
málið í Vísi og benti á rök fyrir
því heiti.
„Röksemdir“ Snæbjarnar
Jónssonar.
Nú víkur sögunni aftur að
grein Sn. J. Hann heldur því sem
sagt fram, að styttan heiti „Úti-
legumaðurinn“; með öðrum orð-
um, að það sé nafnið, sem Einar
Jónsson hafi gefið þessu verki
XVI.
sínu. Hver eru svo rök Sn. J.
fyrir þessu? Mér virðist, að þau
séu þrenns konar:
1. Frásögn Sn. J. af samtölum
sínum við Einar Jónsson, og
er þar ekki vitnað í aðra
heimildarmenn.
2. Kvæði á ensku eftir ókunn-
an höfund, en kvæðið kveðst
Sn. J. hafa fundið í rusli í
í skrifstofu ísafoldar fyrir
meira en hálfri öld og síðar
hafa gefið University Coll-
ege í London.
3. Ferðamannabæklingur, Ice-
land Year-Book, sem Sn. J.
tók saman fyrir mörgum ár
um eða áratugum, en mun
að hans sögn nálega óþekkt-
ur hér á landi. Þar á senni-
lega að vera veigamikil sönn
un, því að í greininni stend-
ur: „ . . . í árbókinni er Úti
legumaðurinn nefndur The
Outlaw!"
Svo virðist þó sem Sn. J. telji
þessi „rök“ helzt til léttvæg, því
að í lok greinarinnar segir hann,
að frú Anna Jónsson, ekkja Ein-
ars Jónssonar, og systkini hans
eigi að hafa úrskurðarvald um
heiti styttunnar. „Þeim er það
fremur öðrum ætlandi að vita,
hvað Einar Jónsson mundi hafa
viljað í þessu efni“. Kemur þetta
dálítið illa heim við allar full-
yrðingar í upphafi greinarinnar.
— Sízt vil ég gera lítið úr vitn-
eskju þessa ágæta fólks, sem ég
þekki allt meira og minna, um
heiti styttunnar, en það er alveg
óþarfi að ónáða það, því að fyrir
liggja fullnægjandi gögn um vilja
Einars Jónssonar.
Hvað vijdi Einar Jónsson
nefna styttuna?
í þeim ritum, sem Einar Jóns-
son hefur samið eða út hafa ver
ið gefin í samvinnu við hann um
verk hans og mér er kunnugt um,
er alls staðar notað heitið „Út-
lagar“. Þessi rit eru:
1. Myndasafn Einars Jónsson-
ar, útg. 1 S>25, 1. bindi, bls.
5—6. ~
2. Minningar eftir Einar Jóns-
son, útg. 1944, bls. 184 og 246
3. Einar Jónssom. Útg. 1954,
bls. 9 og 22—24.
4. Mjög líklegt má telja, að
Einar Jónsson hafi ráðið
textanum í leiðarvísi um
safnið, sem út hefur verið
gefinn eftir andlát hans,
tvisvar sinnum, árin 1956 Og
1959. Þar er á báðum stöð-
um talað um ,,Útlaga“ á bls.
1 og 3.
í öllum erlendum ritum, þar
sem á styttuna er minnzt og mér
er kunnugt um, er notað heiti
samsvarandi „Útlagar". Skylt er
þó að geta um undantekninguna,
sem áður er nefnd, ferðamanna-
bækling Sn. J.!
í minningum Einars Jónssonar
er vikið að því á bls. 246, að
hann hafi gert litla eftirmynd
af „Útlögunum“, eins og hann
nefnir styttuna þar. Mun þessi
eftirmynd vera til í nokkrum ein
tökum, og birtist mynd af henni
með þessari grein. Á fótstallinn
er letrað „Útlagar" og virðist
útilokað, að annar en Einar Jóns
son hafi gert þá áletrun.
Af þessu er alveg ljóst, að
Einar Jónsson hefur ætlazt til
þess, að styttan væri nefnd „Út-
lagar“. Það er hins vegar alkunn
ugt, að hún hefur mjög lengi
gengið undir hinu nafninu. Er
alls ekki ósennilegt, að Einar
Jónsson hafi í upphafi ætlað
henni það nafn; en frá því hefur
hann þá horfið síðar. Ekkert er
svo sem við því að segja, ef
mönnum þykir af einhverri sér-
vizku það nafn fara betur en það
nafn, sem höfundurinn valdi
verki sínu. Hins vegar er ástæðu
laust að una því athugasemda-
laust, að hið rétta nafn „Útlag-
ar“ sé kallað rangnefni, sem heri
að leggja niður.
Annars má skjóta því hér inn
úr því að farið er á annað borð
að tala um nafnarugling á verk
um Einars Jónssonar, að það var
— og er sennilega enn — allút-
breidd skoðun, að hann hafi
nefnt safnhús sitt Hnitbjörg. í
minningum hans kemur það
fram, að þetta er alrangt og vibð
R'tarastaða
Ritara vantar til satrfa við opinbera stofnun
í Reykjavík. Laun samkvæmt launakerfi ríkisstarfs-
manna. Umsókn sendist eigi síðar en 26. þ.m. til
blaðsins, merkt: „Ritarastaða — 4048“.
ÖNNUR HAFNARDVÖL MÍN
Borch-
systkinin.
IlM FTIR aftúrkomu mína til Hafnar bjó ég um
Jgllj- stvmd úti á Niels Ebbesensvej. Síðar flutti ég
á Dosseringen númer 8, og bjó ég þar í fjögur ár.
Þar gjörði ég fyrstu frummynd ,,Útlaganna“. Þenna
vetur gekk ég í Listaháskólann, og um vorið fékk
^ ég mér vinnustofu, í félagi við einn kunningja minn,
á Bredgade 63. Þar gjörði ég hópmyndina „IJtlag-
ar“. Þeirri vinnustofu hélt ég, unz ég fór úr landi,
árið 1902, til hinnar fornhelgu listaborgar — Rómar.
Hér sést hluti af bls. 184, í Minningum Einars Jónssonar, útg. ’44.
Segir þar frá því, er hann gerði fyrstu frummynd „Útlaganna“,
eins og hann nefnir verkið.
Salur I
1. Fæðing Psyche
2. Natura mater
3. Brautryðiandinn
4. Nótt
5. Engill lífsins
6. Morgunn
7. Konungur Atlantis
8. Bæn
9. Sorg
10. Vökumaðurinn
11. Ýmir og Auðhumla
12. Samvizkubit
13. Þorfinnur karlsefni
í leiðarvisi, sem Eistasafn Einars
sölu er verk það, sem greinin
bæði í útg. 1956 og 1959, sjá nr.
sennilega einsdæmi, að safn gæfi
um á verkum, sem þar eru til
14. Dögun
15. Vatnsspegillínn
16. Fyrirgefning
17. Úr álögum
18. Minnismerki útlaganna
19. Útlagar
20. Mínnismerki Hallgrígis Péturs-
sonar
21. Glímán
22. Listagyðian
23. í tröllahöndum
24. Skuld
25. Tíminn
26. FeigS
Jónssonar gefur út, og er þar til
fjallar um jafnan nefnt „Útlagar“
18 og 19 hér að ofan. Það mundi
út leiðarvísi með röngum nöfn-
sýnis.
v*-
■ t
■ V
í minningum Einars Jónssonar segir frá því á bls. 246, að hann
hafi gert litla eftirmynd af „Út lögunum". Á fótstallinn hefur
hann letrað nafn verksins „Útlag ar“, og má ef til vill greina
áletrunina á þessari ir.ynd.
is’t honum hafa líkað þessi nafn-
gift stórilla. Hann talar um hana
sem „uppnefni það, sem íbúð ævi
starfs míns hafði verið gefin —
og það á prenti og að mér for-
spurðum“. Það er því fleira en
nafnið á „Útlögunum", sem skol-
azt hefur til í hugum manna.
Er ekki rétt að fara eftir
vilja listamannsins?
En það er ástæðulaust að vera
að viðhalda ruglingi, bæði með
þetta og annað. Það er alveg rétt,
sem Sn. J. segir í Vísisgrein sinni
og áður er nefnt: „Við megum
ekki brjála því heiti, sem höfund
urinn hafði um verk sitt, þegar
hann ræddi um það“. Við vitum
af því, sem rakið hefur verið hér
að framan, að Einar Jónsson
nefndi verkið „Útlaga“ í þeim
gögnum, sem hann lét eftirkom-
endum í té. Er þá ekki réttast að
nota það nafn?
TÓMAR
Það er í Lídó sem f jörið verður í kvöld
leika og syngja öll nýjustu og vinsælustu
ROLLING STONES lögin
ásamt ýmsum öðrum lögum.