Morgunblaðið - 20.09.1964, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagnr 20. sept. 1964

Rosið í Svíþjóð i dag
Tvisýnt um úrslit þar
eins og ■ Danmörku og
Bretlandi
f DAG ganga Svíar aS kjör-
borðinu, fyrstir þeirra þriggja
nágrannaþjóða okkar, sem
kjósa til þings á þessu hausti.
Siðar í vikunni verða kosn-
ingar í Danmörku og 15. októ-
ber nk. kemur röðin að Bret-
um. Alls staðar er úrslitanna
beðið með mikilli eftirvænt-
ingu, þvi að í öllum ríkjunum
þrem er barizt gegn stjórnar-
flokkum, sem setið hafa að
völdum um langt skeið og
a.m.k. í Bretlandi og Svíþjóð
era úrslitin tali.n mjög tví-
sýn.
Kosningahríðin hefur ver-
ið hörð í Svíþjóð síðustu
dagana — spennan mikil og
tvísýnt talið um úrslitin. í síð
ustu kosningum þar skildu að-
eins nokkur þúsund atkvæði
milli stjórnarflokksins, Sós-
íaldemókrata, og borgara-
legu flokkanna svokölluðu,
Þjóðarfiokksins, . Hægri-
flokksins og Miðflokksins.
Hlutu hinir fyrrnefndu 47.8%
atkvæða og 114 þingsæti en
þeir síðarnefndu 47.6% at-
kvæða og 113 þingsæti, —
Þjóðarflokkurinn 40, Hægri
39 og Miðflokkurinn 34 þing-
sæti. Kommúnistar hlutu
4.5% og fimm þingsæti.
Kosningabaráttunni lauk á
föstudagskvöld með 4 klst. út
varps- og sjónvarpsumræðum
leiðtoga flokkanna fimm, sem
sæti eiga á þingi. Komu þar
fram Tage Erlander, forsætis
ráðherra fyrir Sósíaldemó-
krata,' Bertil Ohlin fyrir Þjóð
aflokkinn, Gunnar Heckscher
fyrir Hægri, Gunnar Hedlund
fyrir Miðflokkinn og Carl
Henrik Hermannsson fyrir
kommúnista. Hermannsson
sem tók við af kommúnista-
leiðtoganum Hilding Haberg
í fyrravetur, stend-ur nú
í fyrsta sinn í þingkosn-
ingum sem flokksleiðtogi.
Sama er um Gunnar Heck-
soher að segja. Hann var kjör
inn formaður Hægri-flokks-
ins árið 1961 og stjórnaði
flokknum í bæja- og sveita-
stjórnarkosningunum 1962.
Hinir þrír eru gamalreyndir,
— ekki sízt Erlander, sem ver
ið hefur forsætisráðherra frá
því 1946.
Helztu hitamál kosningabar-
áttunnar hafa verið trygginga
mál, húsnæðismál, og vaxandi
verðbólga.
★ ★ ★
Síðasta skoðanakönnunin,
sem sænska útvarpið gekkst
fyrir, í lok ágústmánaðar sl.
leiddi í Ijós, að stjórnarflokk-
urinn mundi hafa fylgi u.þ.b.
50.2% þjóðarinnar en borgara
legu flokkarnir 48.2%. Viku
fyrr hafði skoðanakönnun
sýnt fylgi krata 49.2% og þótti
þá halla heldur undan
fæti fyrir þeim, því að fyrr
í vetur, um mánaðamótin fe-
brúar marz sýndi skoðana-
könnun, að þeir hefðu 52.4%
fylgi. Við bæja- og sveita-
stjórnarkosningarnar síð-
ustu, árið 1962, höfðu þeir
50.5% atkvæða.
Á kjörskrá í Svíþjóð eru nú
5.1 millj. manna, 119.000 fleiri
en við síðustu kosningar og
67.000 fleiri en við bæja- og
sveitast j órnarkosningarnar.
Að því er NTB-fréttastofan
hermdi í vikunni leiddi
skoðanakönnunin einnig í
ljós, að um 19% kjósenda
höfðu ekki enn ákveðið,
hvernig þeir hygðust verja
atkvæðum sínum. Hefur bar-
áttan síðustu vikurnar því
einkum staðið um þá og hina
ungu, 210.000 talsins, sem fá
nú kosningarétt í fyrsta sinn,
Svíar hafa sýnt mikla var-
kárni í kosningaspádómum
sínum. Það eykur enn á óviss-
una um úrslitin, að fram er
kominn nýr stjórnmálaflokk-
ur, kristilegur, er kallast
„Kristen Demokratis Saml-
Síðastliðinn þriðjudag varð
forsætisráðherra Dana, Jens
Otto Krag fimmtugur. Þá
brugðu þeir sér yfir til hans
í afmælisheimsókn, Tage Er-
lander, forsætisráðherra Sví
þjóðar og Einar Gerhardsen,
ing“ og býður fram í helm-
ingi kjördæmanna, sem sam-
tals eru 28. Samkvæmt skoð-
anakönnuninni síðustu hafði
flokkurinn fylgi u.þ.b. 1.6%
kjósenda, sem bendir til þess,
að hann hafi litla möguleika
á að vinna þingsæti. Hinsveg-
ar eru stjórnmálamenn allra
flokka á einu máli um að
flokkurinn kunni, þegar til
kastanna kemur, að ná til sín
töluvert fleiri atkvæðum trú-
aðra kjósenda.
Einn helzti forvígismaður
hins nýja flokks og þriðji
maður á lista hans í Stokk-
hólmi, er presturinn Eric
Grönlund, sem oft er nefndur
„raggar“-presturinn vegna
þess, að hann gaf út biblíuna
á götumáli sænsku „ragg-
arna“ og gerir sér von um
að ná þannig til þeirra og
snúa þeim inn á brautir kirkj
unnar.
★ ★ ★
í Svíþjóð er því þannig var
ið, að þingmannafjöldi 2. deild
ar ríkisþingsins, sem valinn
er af kjósendum (Fulltrúar 1.
deildar eru kjörnir af fylk-
isþingum — og hafa sósíal-
demokratar þar hreinan
meirihluta) breytist með íbúa
fjölda landsins og fulltrúa-
tala hvers kjördæmis fer
einnig eftir íbúatölu. Verða
því kjörnir 233 þingmenn nú
í stað 232 við síéustu kosning-
ar og nokkrar breytingar
verða á fulltrúatölu eiristakra
kjördæma. Til dæmis verða
nú kjörnir 24 fulitrúar fyrir
Stokkhólm í stað 25 áður og
er ástæðaíi hinn hraðvaxandi
flutningur borgarbúa út fyrir
■MMMIMilMBM
borgarmörkin — en þar, í hinu
svonefnda Stokkhólmsfylki
fjölgar þingfulltrúum um tvo
úr 14 í 16. Kjósendur stærstu
borganna, Stokkhólms og
Gautaborgar, eru nokkuð á
aðra milljón eða rúmur fimmt
ungur allra kjósenda- og er
úrslitanna þar beðið með
hvað mestri eftirvæntingu,
enda skiptingin milli flokk-
anna jöfn- stjórnarflokkurinn
hefur til dæmis í Stokkhólmi
haft ellefu fulltrúa, borgara-
legu flokkarnir Hægri og
Þjóðflokkurinn sex hvor og
kommúnistar tvo. Talið er nú,
að fækkun þingmanna Stokk-
hólmsborgar komi niður á
kommúnistum. Hermir síðasta
forsætisráðherra Noregs — og
gerðu þau fjögur, sem sjást
á myndinni, sér reglulega
glaðan dag. Hefur þeim Er-
lander og Krag ekki veitt af
því, að draga andann dáiítið
létt, áður en þeir hæfu loka-
skoðanakönnun, að fylgi
þeirra sé um 3.6%. í Stokk-
hólmsfylki skiptust fulltrú-
arnir fjórtán við síðustu kosn
ingar hnífjafnt milli stjórn-
arflokksins og borgaraflokk-
anna og hefur verið háð
geysihörð barátta um þau tvö
þingsæti, sem við bætast. Er
líklega talið, að þau skiptist
milli aðilanna.
í Gautaborg verða kjörnir
12 þingfulltrúar eins og áður,
en þar er skiptingin; sósíal-
demókratar 5 kommúnistar 1,
Þjóðarflokkurinn 4 og Hægri
2 þ.e.a.s. 6 og 6. Flokksmenn
borgaraflokkanna óttast, að
nýi flokkurinn dragi atkvæði
frá þeim í Gautaborg og
verði þess valdandi, að sósíal
demókratar fái sjötta fulltrú-
ann.
í borgunum fjórum á
Skáni, Malmö, Lundi, Lands-
krona og Helgsingjaborg, sem
eru eitt kjördæmi, verða
kjörnir 12 þingmenn í stað
11 síðast. Þar hefur svo
borið til tíðinda, að menn úr
öllum borgaraflokkunum hafa
sameinast um framboð lista,
er þeir nefna „Borgerlig Saml
ing“ og er einn þingmaður
Hægri-flokksins, Carl Göran
Regnell, bankastjóri, fyrsti
maður á lista þeirra. Hægri
blöðin tvö í Malmö. „Syd-
svenska Dagbladet" og
„Kvællsposten“ hafa með
ráðum og dáð stutt fram-
boð þetta, sem þau kalla
„athyglisverða tilraun" og hef
ur kosningabarátta þessarar
fylkingar vakið feikna athygli
í Svíþjóð. Hún hefur m. a.
veitt ókeypis kaffi á kjósenda-
fundum, stillt upp stórum
myndum af frambjóðendum
og dreift smá-áróðurshlutum,
svo sem merktum eldspýtum
og þess háttar. Forystumenn
borgaraflokkanna eru síður en
svo ánægðir með fylkinguna
og bjóða allir þrír flokkarnir
fram á móti henni. Meðal
stjórnmálamanna í Stokk-
hólmi er sú skoðun útbreidd,
að reynist „Borgerlig samling"
eiga verulegu fylgi að fagna,
sé það greinileg vísbending
um það, hverja stefnu borg-
araflokkarnir eigi að taka
upp í framtíðinni.
í borgunum fjórum skiptast
þingmenn nú þannig: Sósíal-
demókratar 6, Hægri, 4, og
sóknina í kosningabaráttunni.
Þess má geta, að frú Helle
Wirkner Krag, sem hér er
með forsætisráðherrunum
þremur, á sama afmælisdag
og maður hennar.
Þjóðarflokkurinn 1. Enginn
treystir sér til að dæma um
hvernig skiptingin verði þar
eftir daginn í dag.
Ellefu flokkar
i Danmörku
í Danmörku fóru þingkosn-
ingarnar fram síðast 15 nóvem
ber 1960. Unnu Sósíaldemókrat
þá verulega á, en Róttækir og
þó einkum Réttarsambandið,
sem með þeim höfðu myndað
stjórn guldu mikið afhroð.
Kommúnistar þurrkuðust út
af þingi en Sósíalíski þjóðar
flokkurinn — klofningsflokk-
ur Axels Larsens vann hins
vegar mikinn sigur. Þingsæt-
in 175, sem kosið var um
skiptust þannig milli flokk-
anna (tölurnar frá 1957 í
svigum); Sósíaldemókratar
76 ( 70) Vinstri 38 (45), íhalds
flokkurinn 32 (30), Róttækir
11 (14), Sósíalíski þjóðarflokk
urinn 11 (var ekki til 1957),
Sjálfstæðisflokkurinn 6 (0),
Réttarsambandið 0 (9), Komm
únistar 0 (6) og Slésvíkur-
flokkurinn 1 (1). Ennfremur
voru kjörnir tveir þingmenn
fyrir Færeyjar og tveir fyrir
Grænland.
Að loknum kosningum
myndaði Viggo Kampmann
stjórn Sósíaldemókrata og
Róttækra, með stuðningi og
samvinnu annars þingmanns
Færeyinga og Grænlands-
iþingmannanna tveggja, en
annar þeirra, Mikael Gam,
var skipaður Grænlandsmála
ráðherra. Er Kampmann
neyddist til að segja af sér
embætti forsætisráðherra
vegna hjartabilunar tók Jens
Otto Kragh núverandi for-
sætísráðherra við.
Við þær kosningar, sem nú
fara í hönd, bjóða fram, auk
ofangreindra flokka, flokkur-
inn „Dansk Samling" og nýr
flokkur „Fredspolitísk Folke-
parti“, klofningsflokkur úr
klofningsflokki Axels Lars-
ens. Er helzti forvígismaður
flokksins Anders Storgaard,
áður flokksmaður Sósíalíska
þjóðarflokksins, en hann er
þó ekki í framboði. Helzta
baráttumál hins nýja flokks
er, að Danmörk afvopnist og
verji því fé, sem nú fer til
landvarna, til aðstoðar við
þróunarríkin.
„Dansk Samling“ er hins
vegar góðkunningi danskra
kjósenda, en hann hefur ekki
boðið fram frá því 1953. Þá
fékk flokkurinn 16.400 at-
kvæði en engan þingmann.
„Ðansk Samling“ var stofn-
aður árið 1936 fyrir tilstilli
rithöfundarins Arne Sörensen.
Leggur hann einkum áherzlu
á kristna trú, danska þjóð-
menningu og ábyrgð einstakl-
ingsins í þjóðfélaginu. Á
styrjaldarárunum gerðust
flokksmenn „Dansk-samling“
fljótt virkir í andspyrnu-
hreyfingunni gegn nazistum
og við kosningarnar 1943
hlaut flokkurinn þrjú þing-
sætL
Til þessa hefur sú regla gilt
í Danmörku, að flokkur verði
að hafa fengið minnzt 60.000
atkvæði til þess að koma til
greina við úthlutun uppbótar
þingsæta. Nú hefur þessi regla
verið afnumin og eykur það
mjög möguleika minni
flokkanna. Má nú reikna með
því, að hver sá flokkur, sem
nær 2% atkvæða fái mann á
þing. Er til dæmis talið ör-
uggt, að kommúnistar fái
þannig þingsetu á ný. Einnig
kann svo að fara, að þeim
vaxi fiskur um hrygg vegna
innbyrðis átaka ’ í flokki
Axels Larsens.
Við síðustu kosningar voru
um 2.7 milljónir manna á
kjörskrá og var kjörsókn þá
86,14%. Nú kjósa í
fyrsta sinn rúmlega 400.000
manns og heyja stjórnmála-
flokkarnir að vonum harða
baráttu um atkvæði þeirra.
Það vekur athygli við
kosningarnar 1 Danmörku, að
samkvæmt framboði má
búast við miklum breytingum
á þingi. Af þingmönnum,
sem kjörnir voru árið 1960
hafa átta látizt á kjörtíma-
bilinu, fimm látið af þing-
mennsku af öðrum sökum og
25 þingmenn eru ekki aftur
í framboði. Skiptir því um
38 þingmenn af 179.
Haröasfa hríðin
framundan i
Bretlandi
Enn er tæpur mánuður til
stefnu, þar til gert verður út
um það, hvort Sir Alec
Douglas Home eða Harold
Wilson fara höndum um stjórn
völ brezku þjóðarskútunnar
næstu árin. Má búast við
hörkuátökum næstu vikurnar
— eða þar til kosningarnar
fara fram 15. október þá
verða kjörnir 630 þingmenn
Neðri málstofunnar og er bú-
izt við, að u.þ.b. 25 milljónir
manna greiði atkvæði.
Núverandi þing verður leyst
frá störfum 25. septerwber n.k.
Á því hefur íhaldsflokkurinn
haft 351 þingmann, Verka-
mannaflokkurinn 256, Frjáls-
lyndi flokkurinn 7 en 14 sæti
eru ósetin nú. Við síðustu
kosningar, sem fram fóru í
október 1959, hlaut fhalds-
flokkurinn 49.4% atkvæða,
V erkamannaflokkurinn 43,%
og Frjálslyndi flokkurinn
5,9%. íhaldsmenn hafa far-
Framh. á bls. 2.