Morgunblaðið - 18.10.1964, Qupperneq 10

10
MORCU N BLAÐIÐ
Sunnudagur 18. okt. 1964
Dr. Benjamín Eiríksson:
í NOREGI
fyrr mun hafa heitað Haðarey.
Við ókum út með ströndinni til
vesturs. Rétt fyrir utan smábæ
sem þar er, er Ulsteinsvik heitir,
liggja nokkrir sveitabæir í röð
meðfram ströndinni. Undirlendið
er lítið með ströndinni og fjöllin
há. Þar liggja saman tveir bæir
og heitir annar Skei en hinn Flö
(áður Floe), það er að segja
Skeið og Flói. Við Flóa skerst
dálítill flói inn í ströndina. Á ís-
landi liggja líka saman Skeið og
Flói, en þar eru það ékki lengur
bæjarnöfn, heldur sveitir. Hand-
an sundsins liggur Saunes, þ. e.
Sauðanes. Og þarna eru bæjar-
nöfn eða örnefni eins og Hvíti-
dalur og Hvítanes. Rétt hjá þess-
um bæjum sem ég nefndir eru
fornir haugar. Dysjarnar liggja í
hirðuleysi og er ein opin. í henni
miðri er ferhyrnd gröf, ein-
kennilega mjó, hlaðin úr hellu-
f NOREOI rekur Islendingurinn
sig fljótlega á margt sem minnir
hann á hinn norska uppruna ís-
lenzku þjóðarinnar: svipur fólks-
ins, málið, örnefnin, hugsunar-
hátturinn og sagan, og síðast en
ekki sízt viðhorf Norðmannanna
til gestsins. f síðastliðnum mán-
uði fór ég ferð um Noreg, fyrst
til Oslóar, en síðan til vestur-
strandarinnar. Varð ég mjög
álþreifanlega var við þetta.
Iðulega bregður fyrir svip sem
minnir mjög á einhvern kunn-
ingja heima. Á Sunnmæri heyrði
ég oft hina fomu neitun gi mjög
skýra: veit-gi. Hún er þar enn í
fullu gildi. Og í eyrum klingja
sífellt staðarnöfn sem hljóma
líkt og nöfnin heima.
Á Sunnmæri eru langir og
djúpir firðir og fyrir ströndinni
miklar eyjur. I>ar er eyja ein,
sem nú heitir Hareid, en sem
Úr Geirangursfirði.
flisum, og minnir mest á hleðsl-
una á laug Snorra Sturlusonar.
Mér var sagt að Rotary klúbbur-
inn í Ulsteinvik ætlaði að láta
gera gangskör að því að fá graf-
irnar lagfærðar og varðveittar.
Á Bygdö fyrir utan Oslo og á
byggðasafninu í Lillehammer eru
til sýnis margar fornar bygging-
ar. Þarna er talsvert af húsum,
sem munu lík þeim er forfeður
vorir byggðu þegar þeir settust
fyrst að á íslandi. Þarna eru
bjálkalhús úr geysimiklum við-
um, sum allt að sjö hundruð ára
gömul. í þessum húsum hafa ver
ið opnir eldar og reykurinn farið
beint út um gat á þakinu. Rekkj-
urnar eru stuttar. Menn sátu sem
sé sitjandi upp við dogg, Þeir
sem sváfu undir berum himni
sátu úti, höfðu „útisetur“, með
loðfeld yfir sér. Þannig skýrist
margt við að skoða forna muni
og þannig skýrist margt íslend-
ingnum við að koma til Noregs
og sjá þar, og heyra.
Ósjálfrátt hvarflar hugur land-
ans heim til ættjarðarinnar, þég-
ar hann skoðar hinar miklu forn-
menjar Noregs, sem sjá má þarna
í byggingum og söfnum. Hvað
eigum við og hvað getum við
gert? Við erum í þessum efnum
skelfilega fátækir. Auðlegð okk-
ar er á öðrum sviðum. En með
lagi tekst stundum að gera mikið
úr litlu.
í Þjórsárdal eru til merkar
rústir að Stöng. Það er ekki að-
eins að þar sjáist greinilega öll
húsaskipan, heldur eru þar tals-
verðar leifar aðrar en grunnur-
inn. Þar eru leifar eftir bæði fjós
og smiðju. Yfir þessar rústir hef-
ur tvívegis verið byggt. Fyrir þá
peninga, sem í þetta hefur verið
lagt, hefði mátt byggja upp bæ
að Stöng. En til þess myndi fyrst
hafa þurft hugsunina. Við mynd-
um að vísu ekki fá bæ Gauks
með því að byggja upp að Stöng,
en við myndum eignast bæ, sem
gæfi góða hugmynd um bæ hans.
Og þetta væri vel vinnandi verk,
með aðstoð sérfróðra manna frá
Norðurlöndum. Menn vita í höf-
uðatriðum úr hvaða efnum var
byggt og hvernig byggingarefnin
voru notuð. Kostnaðurinn ætti
alls ekki að þurfa að vera ofviða
íslenzka ríkinu. Þótt við í dag
hugsuðum ekki hærra en það að
byggja bæ á bæjarstæði Gauks,
þá koma síðari tíma menn og þeir
munu áreiðanlega gera betur, ef
búið er að vísa þeim veginn. Þeir
munu byggja upp alla þá bæi
sem hægt væri að finna í Þjórs-
árdal. í sumum þeirra mætti jafn
vel hafa afdrep fyrir ferðamenn.
Þjórsárdalur er vinsæll ferða-
mannastaður og hefur margt fag-
urt að bjóða ferðamanninum. Og
gott safn fornra húsa eða húsa,
sem byggð væru á réttum stað í
fornum stíl og sem gefa mundu
góða hugmynd um byggðina eins
og hún var í Þjórsárdal og víðast
um ísland á landnámsöldinni,
myndi laða margan ferðamann-
inn þangað, og veita honum þar
ómælda ánægju í hinu fagra og
stórbrotna umhverfi.
Ég ætla að Ijúka þessari stuttu
hugleiðingu um tengslin milli
frændþjóðanna, með því að fara
nokkrum orðum um hið mikla
vandamál Norðmanna, málið.
Ég var undrandi hve margt ég
heyrði á Sunnmæri, sem hljóm-
aði íslenzkulega í eyrum. í byggð
um Noregs lífir mikið af hinu
norræna máli, þrátt fyrir hið
þýzkuskotna mál bæjanna. Væri
þesskonar mál talað í bæjunum
væri leiðin skömm yfir í hreina
norrænu. Málið stendur ekki
kyrrt. Hvergi hefi ég heyrt
greinilegar málfarsbreytinguna
en í Svíiþjóð seinasta aldarfjórð-
unginn. Eftir 100 ár — eftir 500
ár — þá tala Norðmenn hvorki
landsmál né ríkismál. Spurning-
in er aðeins: hvert ætla þeir að
stýra þróuninni? Reynsla ís-
lendinga ( og raunar Færeyinga
líka) sýnir, að það er hægt að
stýra þróun málsins. Og revns a
Ísraelsmanna sýnir að heil þjóð
getur auðveldlega tekið upp nýtt
mál — ef hún vill.
Erfiðleikarnir eru fyrst og
fremst sálræns eðlis. Er óskin
fyrir hendi? Norðmenn þeir sem
lifa í dag, geta ráðið því, hvaða
mái norska þjóðin talar eftir 100
ár eða ^>00 ár, en það verður,
áreiðanlega hvorugt þeirra mála
sem talað er í dag. Spennan milli
þeirra breytir þeim, þótt engu
væri öðru til að dreifa.
Hversvegna taka Norðmenn
ekki upp norrænu? Þeir gætu
eftir sem áður talað og lesið bæði
landsmál og ríkismál, eins og fs-
lendingum er tiltölulega auðvelt.
En þeir myndu hnýta aftur þræð
ina til fortíðarinnar. Þeir myndu
láta nokkuð af sambandi sína við
erfðir seinustu 500 ára, en öðlast
í staðinn samband við langt tíma
bil eldri sögu sinnar. Hin norska
þjóðarsál myndi þekkja sjálfa sig
betur. Spurningin er fyrst og
fremst um andlegan mátt, um
lífsvitund og lífsþrótt, en einnig
um stál viljans: hæfileikann til
endurnýjunar, ‘hæfileikann til að
skapa.
Ályktanir aðalfundar
Verzlunarráðs
Gjaldeyrisréttindi.
Aðalfundur V.í. 1964 beinir
þeim tilmælum til ríkisstjórnar-
innar og Seðlabanka íslands, að
öllum viðskiptabönkum landsins
verði veitt heimild til að verzla
með erlendan gjaldeyri. Fundur
inn telur það ekki samrýmast
frjálsum viðskiptaháttum að
binda slíka heimild við tvo ríkis
banka.
Opinber rekstur fyrirtækja.
Með tilvísun til þess, að ríkis-
stjórnin hefur nú þegar ákveðið
að láta fara fram athugun á
rekstrarfyrirkomulagi Viðtækja-
verzlupar ríkisins, beinir aðal-
fundur V. í. 1964 þeirri áskorun
til ríkisstjórnarinnar, að fulltrú-
ar, tilnefndir af Verzlunarráð-
inu verði aðilar að þeirri at-
hugun.
Jafnframt leggur aðalfundur-
inn ríka áherzlu á að samskonar
athugun fari fram á sem flest-
um hþðstæðum opinberum fyrir
tækjum.
Viðskipta- og verðlagsmálanefnd.
Efnahagsmál.
Aðaifundur V. í. 1964 leggur
ríka áherzlu á nauðsyn þess að
jafnvægi haldist í efnahagsmál-
um þjóðarinnar, því að það er
óhjákvæmileg forsenda fyrir ör-
uggum og jöfnum vexti þjóðar-
tekna.
Fundurinn skorar á stjórnar-
völd og samtök atvinnurekenda
og launþega að haga gerðum
sínum þannig, að þær stuðli að
því að tryggja efnahagslegt jafn-
vægi og sporni gegn ríkjandi
þenslu.
Jafnframt beinir fundurinn
þeim tilmælum tij samtaka at-
vinnuveganna og samtaka laun-
þega, að þau hefji með sér raun-
hæft samstarf í því skyni að
kanna þær tálmanir í öllum
greinum atvinnúiífsins, sem
draga úr vexti þjóðaríramleiðsl-
unnar, og finna leiðir til að
treysta grundvöll efnahagslífs-
ins.
Fundurinn mælist til þess við
stjóm Verzlunarráðsins, að hún
fylgi þessu máli fast eftir.
Verðlagsrr.íl.
Aðalfundur V. í. vill enn á ný
lýsa yfir þeirri skoðun sinni, að
frjáls verðmyndun við nægilegt
vöruframboð sé hentugasta fyr-
irkomulag verðlagsmála og
iryggi a:menningi hagstæðustu
verzlunarkjör.
Fundurinn bendir á, að þetta
er samhljóða álit allra, sem
verzlun og viðskipti stunda,
jafn einkafyrirtækja og sam-
vinnufélaga.
Fundurinn telur því tímabært,
að nú þegar verði afnumin þau
verðlagsákvæði, sem ennþá eru
í gildi.
Viðskipta og verðlagsmál 2
Upplýsingastofnun.
Aðalfundur V. í. 1964 vísar til
samþykktar síðasta fundar uim
ávísanaiviðskipti og lýsir ánægju
með þær ráðstafanir, er Seð a
banki íslands hefur beitt sér
fyrir um aðhald í tékkaviðskipt-
um.
Fundurinn telur tímabært, að
bankar og peningastotfnanir
taki upp nánara samstartf en
verið hefur varðandi upplýsing
ar viðskiptalegs eðlis. Telur
fundurinn æskilegt, að komið
verði á fót sameiginlegri skrif-
stotfu undir forustu Seðlabanka
íslands, er veitt geti almennar
upplýsingar um áreiðanleik ein-
staklinga og fyrirtækja í við-
skiptum, með það fyrir augum
að auka aðhald o.g efia viðskipta
siðferði.
Utanríkisviðskipti.
Aðalfundur V. í. 1964 telur
varhugavert að einskorða inn-
flutning á ákveðnum vöruflokk
um við jatfnkeypislönd, þannig
að samkeppnisstaða geti ekki
skapazt við slík innkaup.
Aukið frjálsræði í viðskiptum
hefur reynzt neytendum hag-
stætt vegna lækunar á verði og
aukinnar vörugæða. Fundurinn
harmar, að frjálsræði það í
innflutningi, sem hófst 1960, hafi
ekki verið aukið svo, sem vonir
stóðu til.
Skattamálanefnd.
Aða.ltfundur V. í. telur nauð-
synlegt, að etftirtaldar breytingar
verði gerðar á lögum og reglum
um skatt- og útsvarsgreiðslur
fyrirtækja, svo að eðlileg og
heilbrigð fjármagnsmyndun geti
átt sér stað til eflingar afcvinnu-
lífi landsins.
1. Að öllum atvinnufyrirtækj-
um, sem hliðstæðan rekst-
ur hafa með hönduim, einka-
fyrirtækjum, samvinnufyrir-
tækjum og fyrirtækjuim rík-
isins og bæjarfélaga, sé gert
að greiða skatta og útsvör
eftir sömu reglum, þannig að
þau starfi í þessu etfni við
jafna aðstöðu.
2. Að aðstöðugjaldið verði
lagt á rekstrarkostnað fyrir-
tækja, en ekki jafnframt á
kostnaðarverð efnis og vöru,
og að það verði þá hið sama
fyrir allar atvinnugreinar.
Að öðrum kosti skapast mis-
ræimi milli fyrirtækja og
sama varan verður skattlögð
misjafmega oft etftir afcvik-
um.
Framhald á bls. 13