Morgunblaðið - 11.11.1964, Blaðsíða 13

Miðvikudagur 11. nóv. 1964
MORGUNBLAÐIÐ
13
Dr. Benjamín Eiríksson:
Sjófræðistofnun?
19. 0kt. 1964
í ÞRÁNDHEIiMI er margt að
sjá, fyrst og fremst hin fræga
Niðarós dómkirkja. Þá var
mér einnig bent á gömul
bæjarhús og sagt að þau væru
einn af þremur bæjum við
borgina, sem þekktir eru frá
fornum tíma og héti þessi
Ladugárden. Þetta munu vera
hinar fornu Hlaðir. Þarna eru
margir dalir í umhverfinu.
Guðbrandur „í Dala“ gat
leynzt í mörgum þeirra og
óþarfi að fara til Guðbrands-
dals til þess að finna hann.
Það er ekki víst að Hrappur
hafi þurft að hlaupa langt,
þegar hann var að hlaupa á
milli Hlaða og bústaðar Guð-
brands, þess sem Njála fjallar
um.
í Þrándheimi er frægur
verkfræðihóskóli og hafa
margir íslendingar notið þar
menntunar. Við háskólann er
sjálfstæð stofnun sem heitir
Forsökstanken, sem ef til vill
mætti þýða „Tilraunakeríð“
á íslenzku. í rauninni eru
kerin að minnsta kosti þrjú.
Þau eru yfirbyggð og notuð til
þess að prófa skipslíkön,
skipsskrúfur og veiðarfæri.
Stofnunin fæst eingöngu við
prófanir og tilraunir. Þegar
skip hefur verið teiknað er
teikningin send stofnuninni
og þar gert af því líkan, fyrst
úr tré, síðan úr olíutólg (para-
fíni). Líkönin er einkum
prófuð vegna stöðugleika og
byggiingarlags, hraða og
vélaorku. Sérstök rennibraut
er yfir stærsta kerinu og get-
ur hún ekið eða ýtt líkaninu
eftir kerinu með þeim hraða
sem við á. Ökuferðin eftir
kerinu var líkust því að horft
væri á Cinerama-mynd. Þá
má einnig beita þeirri aðferð
að gera straurn á vatnið, en
halda líkaninu sjálfu kyrru.
Þá eru einnig afköst spaðanna
prófuð og prófanir gerðar á
tæringu í málmi spaða og
vatnshjóla.
Mér var sagt að í kerunum
væru einnig prófuð veiðar-
færi, til þess að sjá hverniig
þau höguðu sér í vatninu og
hvernig ætti að beita þeim, til
þess að fá sem beztan árang-
ur. Það liggur í augum uppi,
að þarna er einnig hægt að
prófa nýjar gerðir veiðarfæra.
Norska ríkið hefur komið
á fót þessari tilraunastofnun,
en rekstrarfé hennar kemur
að nokkru leyti frá ríkinu og
að nokkru leyti frá þeim sem
sem láta byggja skip. Verk-
fræðingurinn, sem sýndi mér
stofnunina, sagði mér frá því,
að flest skip væní prófuð
þarna sem líkön áður en þau
væru byggð. Með því væri
öryggi skipanna stóraukið,
vegna aukins stöðugleika,
fengið hentugra byggingarlag,
og hlutfallið milli skips, vélar
og spaða yrði hagkvæmara.
Þannig fenigist betri nýting á
eldsneyti. Nefndi hann sem
dæmi að skipafélag eitt hefði
nýlega látið byggja stórt skip.
Við rannsóknina hefði komið
fram nauðsyn þess að breyta
'byggingarlaginu. Rannsóknin
hefði kostað félagið 25.000
Nkr., en olíusparnaðurinn í
fyrstu ferðina heff. numið
17.000 Nkr.
Mér varð hugsað til hinna
mörgu vandamála heima á ís-
landi, þegar ég sá þessa til-
raunastofnun. Hér mátti prófa
margt áður en skipið væri
byggt, áður en ákveðin væru
hlutföll, gerð og löigun. Þá
væri ekki amalégt að hafa
stofnun, þar sem gera mætti
prófanir með ný veiðarfæri,
áður en farið er að veiða með
þeim, og þá ekki síður prófun
á þeim veiðarfærum, sem nú
þegar eru í notkun, hvernig
þeim ætti að beita, til þess að
ná sem beztum árangri. Á
þessu sviði er nú margt
handahófskennt. Eitthvað
hlýtur að vera haagt að gera
til þess að jafna bilið milli
þeirra sem veiða 1000 mál
síldar yfir sumarið og þeirra
sem veiða 35.000 mál, svo að
dæmi sé nefnt. Og einhverju
hlýtur að vera óhætt að kosta
til.
Þessi stofnun er orðin 30-40
ára göm-ul. Ég spurði verk-
fræðinginn hvað myndi kosta
að koma á fót svona stofnun
nú. Hann sagði að það væri
mjög dýrt. Mestu verðmætin
væru tækin, ekki byggingarn-
ar. Hann sagðist gizka á að
þessi stofnun myndi kosta
250 milljónir norskra króna,
ætti að byggja hana í dag.
Mér fannst upphæðin nokkuð
há, en ég hefði víst ekki séð
alla stofnunina. Ég spurði
hann hvað myndi kosta að
gera eitt ker, sem myndi
næigja okkur íslendingum til
að byrja með. Hann sagðist
halda að koma mætti á fót
lítilli stofnun fyrir 10 milljón-
ir Nkr. Síðan mætti bæta við
og stækka. Hann sagði að
stjórn stofnunar sinnar væri
fús til að veita okkur þær
leiðbeiningar, sem við þyrft-
um til þess að setja upp svona
stofnun á íslandi. Nú þegar
væru Norðmenn að veita Ind-
verjum svona hjálp. Og þeir
hefðu aðstoðað við að setja
upp svona tilraunastofnanir
víöar í heiminum. Ég spurði
hann hve mu _ar væru til.
Hann sagðist halda að þær
væru milli 10 oig 20, þar á
meðal 2 í Bandaríkjunum. Ef
þið viljið vita eitthvað skuluð
þið bara skrifa okkur, sagði
hann.
Ég fór að hugleiða málið.
Skipshafnir á íslenzka fisk-
veiðiflotanum eru milli .600
og 700 talsins. Auk þess eig-
um við nokkurn siglingaflota
og dálítið af skipum, sem
bygigð eru í sérstöku augna-
miði, eins og varðskip, drátt-
arbáta, flóabáta og vitaskip.
Og von er á hafrannsóknar-
skipi innan tíðar. Er það fjar-
stæða að hugsa sér, að við
létum eins og %% af sjómönn
unum fást við starfsemi, sem
mundi stórauka öryggi sjó-
mannanna á hafinu og öryggi
þeirra verðmæta sem þar
fljóta, skipa og farma? Mundi
svona stofnun ekki verða
lyftistöng fyrir skipabygg-
ingariðnaðinn? Mætti ekki
leggja í talsverðan kostnað til
þess að fá aukin afköst með
þeim veiðarfærum, sem við
nú þegar notum- Væri fjar-
stæða að hugsa sér að svo
sem % % af sjómönnunum
fengist við að rannsaka fyrir
Dómkirkjan í Niðarósi.
hina, hvernig ætti að beita
veiðarfærunum, þannig að
þau skiluðu sem rn.esf.wm afla,
að ég ekki tali um nýjungar?
Ætti ekki að vera augljóst, að
minnsta kosti þegar við at-
hugum hve munurinn á afla
hinna einstöku skipu.er gífur-
legur, að útlagður kostnaður
myndi skila sér margfald-
lega? Hálft prósent, það væri
sennilega 20-30 manns. Og
væri fjarstæða að leggja eins
oig 1-2% af andvirði alls
skipaflota landsmanna í fyrir-
tæki, sem mundi auka stór-
lega öryggi manna og skipa á
hafinu? Sennilega þyrftum
við tvær stofnanirnar: sjó-
fræðistofnun í (skipabygging-
ar, fiskveiðitækni) og haf-
fræðistofnun (hafrannsóknir,
fiskirannsóknir). Hvar á að
fá peninigana? Það virðist
engin fjarstæða að hugsa sér
að gjald yrði lagt i r,f skip,
til dæmis 1% af andvirði allra
skipa sem byggð eru. Upp-
hæðin renni síðan til slíkrar
stofnunar. Þá er ekki fjar-
stæða að hugsa sér að vá-
tryggingafélögin mundu vilja
lána fé, meðan verið væri að
koma stofnuninni á fót. Það
væri ennfremur hugsanlegt
að alþjóðastofnanir, eða er-
lendir aðilar, myndu vilja
styrkja íslendinga til þess að
koma upp slíkri rannsóknar-
stofnun eða stofnunum. Væri
ekki hugsanlegt að alþingi
oig peningastofnanir þjóðar-
innar vildu veita aðstoð?
Vantar í rauninni nokkuð til
þess að koma sjófræðistofnun-
inni á fót annað en greinar-
betri upplýsingar tim þann
hag, sem hafa mætti af henni
og ögn af framtaki?
Víst er það satt, að það er
um mikinn kostnað að ræða.
En er þetta nema brotabrot
af þeim kostnaði sem lagður
hefir verið í flotann — skip,
veiðarfæri og menntun manna
— þegar fiskiskipaflotinn
leggur úr höfn í byrjun ver-
tíðar? Og er þó ekki minnzt
á öll mannvirkin í landi, sem
eru ónýt ef ekki fiskast. Þá
mætti einnig koma í veg fyrir
hið mikla tjón sem verður,
þegar ný og dýr skip fá ekki
bein úr sjó veigna ókunnra
galla.
Mér virðist engin fjarstæða
að íslendingar geti staðið
framarlegá í byiggingu fiski-
skipa eins og þeira gera nú
sem stendur í veiðitækni. Og
er það nokkur fjarstæða að
hugsa sér að íslendingar geti
orðið hlutgengur aðili á sviði
fiskirannsókna og hafrann-
sókna? Hér er um að ræða
þekkingu, sem mikill hlui
etnahagskerfis þjóðarinnar er
háður eða beinlins hvílir á, og
þar með afraksturinn af
vinnu landmanna. í þessum
málum fæst ekkert fyrir ekki
neitt, en líkindi til að mikið
fáist fyrir nokkurt. Er vert
að bíða allt of lengi?
Nýtt orgel vígt í
Húsavíkurkirkju
Friðrikssjóður stofnaður við kirkjuna
hlutfallstala stúdenta í hjúskap
við nám sé langhæst á íslandi
eða ca. 33% á móti ca 20—25%
á hinum Norðurlöndunum, og að
hlutfallstala stúdenta með börn
sé einnig hæst hér.
Síðan segir hún frá helztu
leiðum, sem farnar hafa verið
á Norðurlöndunum til að sjá
stúdentum í hjúskap fyrir hús-
næði og gerir ennfremur grein
fyrir þeim fjáröflunarleiðum,
sem farnar hafa verið þar við
byggingu stúdentahúsnæðis.
í lokaorðum skýrslunnar bend-
ir nefndin á, að' samanburður
sýni, að stúdentar hérlendis og
þá sérstaklega stúdentar í hjú-
skap séu afar illa settir í hús-
næðismálum hér og því, að
stúdentar eru lítt samkeppnis-
færir, að þörf þeirra á húsnæði
sé augljós og brýnna aðgerða
þegar þörf, ef viðunandi lausn
á að nást.
Einnig bendir hún á þörf dag-
heimilis fyrir börn stúdenta.
Þar sem nefndin segir frá hug-
myndum sínum um framkvæmd
ir þessara mála, leggur hún m.a.
éherzlu á að stefnt verði að því
eð reisa íbúðir til handa öllum
stúdentum í hjúskap, jafnt sem
einhleypum, og verði hlutazt til
um setningu löggjafar um þau
efni.
Nefndin hefur auk þessa afl-
aú sér upplýsinga um kostnaðar-
áætlun hugsanlegs hjónagarðs og
komið þar fram með tölur, sem
hugsaðar eru mönnum til glöggv-
unar og ættu að geta gefið nokkr
ar hugmyndir um fjármálahlið
slíks fyrirtækis.
Skýrsla nefndarinnar hefur nú
þegar verið tekin til athugunar
og umræðu í Stúdentaráði og
mun það gera ályktun um hana,
er birt verður ásamt skýrslunni
með Stúdentablaði 1. des. n.k.
★ FÉLAGSHEIMILI
Bygging félagsheimilis hefur
um langt skeið verið eitt helzta
hagsmunamál stúdenta. Komst
nokkur skriður á þetta mál á síð-
asta ári, þegar 500 þúsund króna
fjárveiting fékkst. Á núverandi
frumvarpi til fjárlaga er gert ráð
fyrir einnar millj. kr. fjárveit-
ingu til Félagsheimilis stúdenta.
Sl. vor var skipuð sérstök
nefnd til að sjá um framkvæmd
málsins og skipa hana, kosnir úr
Háskólaráði, próf. dr. Þórir Kr.
Þórðarson og próf. Loftur Þor-
steinsson. Af hálfu Stúdentaráðs
skipa nefndina Ellert B. Schram
stúd. jur. og Auðólfur Gunnars-
son, stúd. med., formaður ráðs-
ins. Af menntamálaráðherra var
skipaður Stefán Hilmarsson,
bankastjóri og er hann formaður
nefndarinnar.
Á fyrsta fundi nefndarinnar
voru henni afhentar 100 þús.
króna gjöf til minningar um
Guðmund heitinn Jónásson BA
frá Flatey á Skjálfanda frá vin-
um hans og vandamönnum. Skal
fénu varið sérstaklega til að búa
að húsnæði Stúdentaráðs í hinu
nýja félagsheimili, en Guðmund-
ur tók virkan þátt í störfum
Stúdentaráðs á sínum tíma.
Gert er ráð fyrir að félags-
heimili stúdenta rísi við Gamla
Garð og var Jóni Haraldssyni,
arkitekt, falið að gera teikning-
ar að því. Liggja tillöguupp-
drættir nú fyrir.
f félagsheimilinu mun verða
aðstaða fyrir félagsiðkanir stúd-
enta, fundahöld og hina ýmsu
þætti félagsstarfseminnar, auk
kaffistofu mötuneytis. Einnig
mun Hótel Garður fá þar að-
stöðu fyrir starfsemi sína, sem
rekin er á sumrin.
Sett hefur verið á stofn sér-
stök fjáröflunarnefnd fyrir fé-
lagsheimilið og hefur Stúdenta-
ráð varið hagnaði af skemmtun-
um á sl. hausti til félagsheimilis-
ins.
Framkvæmdir við byggingu
nýja félagsheimilis stúdenta
munu væntanlega hefjast á vori
1 komanda.
HÞSAVÍK, 9. nóv. — f gær
sunnudag, var haldin kirkjudag
ur á Húsavík. Hófst hainin með
því að prófasturinn sr, Sigurður
Guðmundson flutti bæn, en
sóknarpresturinn sr. Bjöm H.
Jómsson fiutti ræðu. Prófasitur
vígði síðan nýtrt pípuorgel smíð
að hjá Axel Starup í Danmörku.
Nýja orgelið er 13 raiddia og hið
vandaðasta. K) sta orgel sem
þetta nú 760 þús. kr. Mikilar gjaf
ir haifa borizt orgelsjóði og í
gær tilkynnti bæjarstjóri Askell
Einarsson 50 þús. kr. fraimlag
frá Húsavíkurbæ. Organisiti kirkj
unnar, Reynir Jónasson, lék
nokur verk á hið nýja orgel, en
formaður sáknameifndar Ingvar
Þórarinsson rakti orgelmál og
sönglíf lcirkjunnar fyrr og síðar.
Finnur Kristjána) ;n sagði frá
sjóðsstofnun á Húsavík, sem verð
ur í nánum tengsium við kirkj-
una. Sj óður þessi ber nafnið
Friðrikssjóður, og memur hann
110 þús. kr. Sjóðurinn er stofn-
aður í tilefni aif störfum sr Frið-
riks A. Friðrikssonar sem þjóin-
aði á Húsaivík í 30 ár, og konu
hans Geirþrúðar, sem var orga-
nisti á Húsavík, en sr. Friðrik og
frúin munu setja sjóðnum reglu-
gerð í samráði við sóknarneifnd.
Fréttaritari
Fiskifréttir frá
Akranesi
AKRANESI 9. nóv. — 1800 tunn
ur bárust hingað af síld yfir
helgina. Eini báturinn sem land-
aði á mánudag var Haraldur, 500
tunnur. Og á sunnudag lönduðu
Höfrungur III, 580 tunnum, Sól-
fari 460 og Skírnir 260 tunnum.
Síldin er ýmist söltuð eða hrað-
fryst.
S.l.laugardag aflaði Haförn
tæpra 7 tonna og Anaey 4 tonna
á línu.