Morgunblaðið - 17.11.1964, Blaðsíða 23

Morgunblaðið - 17.11.1964, Blaðsíða 23
J Þriðjudagur 17. nóv. 1964 MORGU N BLAÐIÐ 23 l: rr m*«B«ítáfiírad F'ficUÍ,a t ' K 4lfc iíír^m‘ jhit : i. j. r i, --<T~" —“‘rf£b|tmi«riítóár.enmaatí' | Snptrtei pnititáfe pjB c tkuBát. |, ,t feö- 4lfá .fllcðtjb ^JniátoánJö.JjÉi i. dtoítóu'í jí4ti f sórtr jjCyiSuutuMimfimitÉMím '7 V ! •*»** ^ttiiacrííS %'í..'■* • -in":• >.: t ;.? 30w J^iWi ■, -ai-iái». '...■■> •A'Oii— ■ .^.*Le*í _ (. Úr Flateyjarbók. — Handritamálið Framihald af bls. 10 þetta var í þann mund er Nor egur og ísland heyrðu undir einn og sama biskupsstólinn — erkibiskupsstólinn í Niðar- ósi.“ Síðan heldur Ole Widding áfram leitinni að því, sem sé á skránni í margra óþökk, eins og hann segir og nefnir þar m.a. til: „am 369.4, sem ekki snertir handrit að einu eða neinu leyti, það er prentuð bók, sem Chr. Worm, lét gefa út í Oxford skömmu fyrir 1700. >á er og eitt handrit, sem nokkuð gaman er að sjá á þessari heldur þurrlegu og lítið skemmtilegu skrá, en það er þýðing Árna Magnússonar sjálfs á sögunni af Jóni helga. Handrit þetta var áformað að ,gefa bollandistum í Belgíu suður og hafa þeir eflaust þeg ar fundið því rúm í hirzlum sínum og er ekki erfitt að gera sér í hugarlund von- brigði þeirra er þeir fregna að handritin sé að sönnu horfið brott úr Árnasafni, en send- ingin sé ekki árituð til þeirra“. Þá drepur Ole Widding á vandamál, sem ekki hafi ver- ið tekið neitt tillit til við samn ingu skrárinnar, að sögn hans, og nefnir í því sambandi tvö handrit sem segja megi að þar eigi heima samkvæmt reglun- um, en hafi þó aldrei til ís- lands komið og geti því tæp- lega kallast íslenzk handrit. „Þar má til nefna Ásgeir nokk urn Jónsson, fæddan á í*landi og innritaðan í Kaupmanna- hafnarháskóla árið 1686, sem ekki leit aftur ættland sitt augum áður en hann dó 1707. Ásgeir þessi var skrifari hjá hinum konungslega norska sagnaritara íslendingnum Þor móði Torfæus og lauk ævi sinni sem sýsluskrifari í Nor- egi. Hann var maður iðju- samur og afritaði um ævina fjölda handrita, sem nú eru .geymd í Kaupmannahöfn. Geta afrit_ hans talizt íslenzk handrit? Ég hefi fundið tvo tugi þeirra á skránnni marg- umtöluðu," segir Widding. „Hitt vandamálið er svip- aðs eðlis“, heldur lektorinn áfram.„í erfðarskrá sinni veit ir Árni Magnússon íslenzkum styrkþegum stöðu við safn sitt, og skyldu þeir aðstoða við útgáfu handrita úr safn- inu. Styrkþegar þessir hafa ekki lagið á liði sínu og hafa þeir ekki einungis afritað handrit þau sem fyrir voru í safninu, heldur lí'ka handrit úr sænskum söfnum. Og mér er spurn, eiga þessi handrit, skrifuð af Jóni Ólafs syni, Guðmundi Magnæus og fleirum í raun og veru að heyra undir handritagjöfina til íslands?“ „Skráin er löng", segir Ole Widding, „og að mínum dómi margt á henni sem þar hefur ekkert að gera. Aftur á móti mætti bæta þar ýmsu við, sem að reglunum ætti þar fullan rétt á sér, eins og t.d. am. 203 fol. 143.4; 511.4 og 582.4. Þótt undarlegt kunni að virðast, er ekki á skránni skemmtileg- asta handritið að Jónsbók, Heynesbók am 147.4, en þar eru á spássíu drégnar upp harla skemmtilegar myndir af daglegu lífi á íslandi.“ Loks segir Widding lektor, að birting skrárinnar hljóti að vera mikill léttir öllum þeim sem fylgst hafi með handritamálinu, nú gefist mönnum tækifæri til að vega og meta hina miklu fyrirhug- uðu handritagjöf tii íslend- inga bæði í heild sinni og öll- um smáatriðum. Róttækir stúdentar vilja afhenda handritin „Berlingske Tidende" og „Politiken" skýra á sunnu- dag frá samþykkt gerðri á fundi Ráðs róttækra stúdenta í Árósum, þar sem mælt er með afhendingu handritanna á þeim forsendum, að það gæti orðið til þess að draga úr ákafri þjóðerniskennd íslend- inga og stuðla að aukinni sam vinnu þeirra við hin Norður- löndin, öllum aðilum til vel- farnaðar. Próf. Einar Ólafur andmælir í laugardagsblöðum „Infor- mation“ og Berlingske Tid- ende“ eru birt andmæli pró- fessors Einars Ól. Sveinssonar gegn ýmsum staðhæfingum bæklingsins „Fakta om de is- 'landske hándskrifter“ sem Handritanefndin frá 1964 gaf út fyrir nokkru. Segir í „Berl. Tidende" að prófessor Einar Ólafur telji bækling þennan gefa mjög einhliða mynd af málinu og villandi og mótmælir hann eindregið þeim fullyrðingum, sem fram hafa komið um að handrit þau sem nú eru í Reykjavík, liggi þar í óreiðu og ekkert sé um þau hirt. Segir prófessor Einar að hand ritin séu geymd í sérstökum skápum af nýjustu gerð, skrá sett og vel frá gengin og nefn- ir fjölmörg dæmi um notkun þeirra, því til sönnunar, að því fari fjarri að þau séu ekk- ert rannsökuð eða að þeim unnið á íslandi. Þá drepur prófessor Einar Ólafur á Flateyjarbók og Kon ungsbók, Codex Regius, hin umdeildu handrit utan Árna- safns, sem séu á skránni marg umtöluðu o,g segir, að Flat- eyjarbók sé íslenzkt handrit, skrifað af nafngreindum mönnum fyrir þekktan ís- lenzkan höfðingja og hafi að geyma verk íslenzkra höf- unda. Flateyjarbók er einstak ur gripur í íslenzkri bókagerð arsögu segir prófessorinn. Um Konungsbók segir prófessor Einar Ólafur, að hún marki áfanga I þróunarsögu ís- lenzkra bókmennta á 13. öld og segir að Eddukvæðin, sem séu í stórum dráttum skiljan- leg hverju mannsbarni á ís- landi enn í dag, hafi verið höfuðuppspretta endurreisnar íslenzkrar ljóðlistar á 19. öld. Þá ber prófessor Einar og fyrir sig Shakespeare og segir: „Leikritun Shakespeares bygg ist ekki einvörðungu á ensku efni, heldur einnig á efni sóttu í grískar bókmenntir latneskar, ítalskar, danskar og skozkar. En þó eru verk hans ensk. Gesta Danorum (Danmerkursaga Saxa) er og dönsk bók enda þótt hluti af efni hennar sé fenginn hjá ís- lenzkum heimildarmönnum. Loks leggur prófessor Einar á það áherzlu, að vinnan við rannsóknir og útgáfu handrit- anna úr Árnasafni búi _nú við ekki síðri skilyrði á íslandi, við Háskólann þar, en við Kaupmannahafnarháskóla og að hið tæknilega forskot Dana séu smámunir einir þegar þess sé gætt, að aðeins á ís- landi séu jafnan vísir nýir vísindamenn (í stað þeirra sem frá hverfi) sem haldi rannsóknunum áfram. Blaðið minnir á, að það hafi verið prófessor Einar Ólafur sem ásamt starfsbróður sín- um Sigurði Nordal, hafi ann- azt samningagerðina um árið, um val handrita þeirra sem afhenda eigi íslendingum. „Information“ skýrir einnig frá andmælum prófessors Ein ars Ólafs og tekur m.a. sem dæmi þá staðhæfingu fjölda manna sem einnig hafi fram komið í bæklingi handrita- nefndarinnar en þó óbeint, að Árni Magnússon hafi notað fé konu sinnar norskrar til hand ritakaupa .Þetta hrekur próf. Einar Ólafur með gildum rök- um eins og aðrar fullyrðingar, s.s. þær að ekkert sé um ís- lenzku handritin hirt í Reykja vík o.fl. Þá nefnir prófessor Einar ýmislegt það, er íslend- ingar hafi fram yfir aðrar þjóðir varðandi handritarann- sóknirnar, m.a. tungu sína, sem sé grundvallarskilyrði til þess að fást við rannsóknir á handritunum og sögu sína þar sem meginhluti hinna fornu bókmennta fjalli um atburði, sem átt hafi sér stað á fslandi og þurfi til þekkingu á stað- há,ttum þar ef vel eigi að vera. Auk þess sé svo það, að þrátt fyrir umrót á liðnum öldum lifi enn á íslandi íslenzk menning og ótrúlega mikið eimi enn eftir af því sem áður var í skáldskap landsmanna, ritsmíðum og þjóðfélagshátt- um. Loks minnir prófessor Einar Ólafur á það, að skilyrði til rannsóknanna séu nú engu síðri á íslandi en í Danmörku og aðeins þar sé hægt að treysta tilkomu nýrra vísinda- manna, sem hafi til að bera menntun þá er til þurfi og nauðsynlegan áhuga á efninu, en án þessa hvorstveggja geti handritarannsóknir ekki þrifizt. íslendingar geta einir tryggt sér áframhaldandi rannsóknir. „Politiken” 9. nóv. ræðir einnig andmæli prófessors Einars Ólafs Sveinssonar við bæklingi Handritanefndarinn- ar frá 1964. Prófessorinn skýrir frá því, að handrit þau, sem íslenzki biskupinn ^rynjólfur Sveins- son gaf Friðriki III. um miðja 17. öld, hafi verið látin af hendi að tiþnælum konungs, og með það markmið fyrir augum — að því er segir í bréfi biskups til bókavarðar konungs — að þau yrðu gefin út á prenti sem allra fyrst. Um það þessara handrita, sem flestir þekkja, Flateyjarbók, sé hins vegar að segja, að 200 ár hafi liðið unz hún kom út á prenti og þá í Kristjaníu (Osló). Greinargerð sú, sem gefin er út í bæklingi nefndarinnar um tölu íslenzkra handrita og ásig komulag þeirra, telur prófess- orinn villandi „af því þar er enginn greinamiunur gerður á pappírshandritum og skinn- bókum. í Danmörku virðast menn þeirrar skoðunar, að á íslandi séu 12.000 skinnbækur, en langflest handritanna í Reykjavík eru pappírshand- rit. Þar eru ekki nema nokkr- ar skinnbækur (sem því mið- ur er lítill fengur að), um það bil 100 skinnbókarblöð (flest einstök blöð úr messubókum) og um 1000 dómsskjöl og vott- orð á skinnblöðum. Enn fl-emur segir prófessor- inn‘ „Starf það, sem unnið hef ur verið við íslenzku handrit- in í Kaupmannahöfn síðan ár- ið 1941 á mikið lof skilið. Og það er ánægjulegt að sjá, hversu margir Danir hafa lagt þar hönd á plóginn". Þá er vikið að töluskrá yfir hin 25 bindi, sem út eru kom- in af handritum á vegum Árna safns, Biblioteca Arnamagnæ- ana, sem birtist í bæklingi nefndarinnar, en sagt að skrá þessa megi eins setja upp á eftirfarandi veg: 3 íslending- ar með samtals 914 bindi, 3 Danir með 6 bindi, 4 Norð- menn með 314 bindi, 2 Þjóð- verjar með 2 bindi, einn Sviss lendingur og 1 Englendingur með sitt bindið hvor, samtals 24 bindi. í 25. bindinu eru rit- gerðir lengri og skemri eftir 6 Dani, 3 íslendinga, 3 Eng- lendinga, 1 Norðmann og 1 Bandaríkjamann (1 íslending- ur og 1 Englendingur eru tald ir á báðum stöðum). Prófessorinn telur mjög móðgandi fyrir landa sína allt tal manna um handritarann- sóknir á íslandi og vísar ein- dregið á bug þeirri staðhæf- ingu, að þau liggi þar í óreiðu og ekkert sé um þau hirt né þau rannsökuð nema að mjög litlu leyti. Hann telur upp fjölda íslenzkra sagnfræðinga sem að handritarannsóknun- um hafi unnið, og lýkur orð- um sínum með því að segja, að skilyrði til rannsóknanna séu ekki síðri við Háskóla ís- lands en vjð Kaupmannahafn- arháskóla, þar sem hvergi nema á íslandi sé vís stöðug tilkoma nýrra vísindamanna, sem hafi til að bera menntun þá og áhuga á málefninu, sem sé grundvallarskilyrði þess að rannsóknarstarfið geti haldið áfram. Árósarprófessor styður ein- dregið málstað íslendinga. Prófessor Dr. theol. Regin Prenter við Árósaháskóla skrifar á þriðjudag grein í „Kristeligt Dagblad“ og styð- ur þar eindregið málstað Is- lendinga í handritamálinu og leiðir að máli sínu mikilvæg vísindaleg rök. Greinina skrif aði Prenter að tilmælum blaðs ins, sem tekið hafði til birt- ingar grein annars guðfræði- prófessors, Nielsar prests Thulstrups, sem er lektor við Kaupmannahafnarháskóla og er maður mjög andvígur af- hendingunni. Réðist Thul- strup prestur heiftarlega á is- lenzka stjórnmálamenn og danska starfsbræður þeirra, sem fylgjandi eru afhendingu handritanna og sömuleiðis á rök þau, sem „Kristeligt Dag- blad“ færði fyrir aíhendingu handritanna. Prófessor Prenter var í hópi þeirra er skrifuðu undir bréf til þingmanna 1961, þar sem mælt var með afhendingu handritanna. Bréfi þessu var dreift í þióðþinginu fyrir fyrstu umræðu hins endurnýj- aða frumvarps um afhending- una. Átelur prófessorinn að ekki skuli hafa verið haft sam ráð við Árnasafnsstjórn árið 1961 og segir sjálfsagt að hafa hana nú með í ráðum. En prófessorinn ræðst einn ig á þá útbreiddu skoðun, að vísindamennirnir hafi í einu og öllu á rétu að standa, jafn vel þegar þeir hætti sér út fyr ir sérgrein sína og inn á önn- ur svið, s.s. þegar þeir fari að ræða lagaleg vandamál, sem upp komi í sambandi við af- hendingu handritanna. Prófessor Prenter segist ekki hafa látið sannfærast af rökum hinna sérfróðu gegn af hendingu handritanna og ber upp tvær spurningar málinu viðvíkjandi, þá fyrri á þá leið, hvort Kaupmannarháskóli sé eini staðurinn sem telja megi handritin örugglega geymd á og bezt tækifæri gefi til rann- sókna á þeim, og í öðru lagi, hvort ókleift sé að varðveita handritin og vinna að rann- sóknum á þeim við viðunandi vísindaleg skilyrði í Reykja- vík. Þegar fyrri spurningunni er svarað, verður fyrst og fremst að gera á því glöggan greinar mun, hvort litið er á hand- ritin sem þjóðleg verðmæti eða sem rannsóknarefni. Sem þjóðleg verðmæti eiga þau eðli lega heima í Reykjavík, að því tilskildu að þau verði varðveitt þar við tryggilegan umbúnað. Þegar litið er á handritin sem rannsóknarefni hlýtur svarið aftur á móti að byggjast á því, hvar séu bezt skilyrði til rannsóknanna Kaupmannahöfn hefur á aS skipa úrvals bókasafni til slíkra rannsókna. Það er fré- leitt að í Reykjavík rísi á næst unni safn sem þoli nokkurn samanjöfnuð við Konungsbóls hlöðu í þessum efnum. Þó þyfe ir mér sem mönnum gleymist yfirleitt eitt, þegar þeir siá þessu föstu og segja um hæl að þessvegna eigi handritin að vera áfram í Kaupmanna- höfn og það er þetta — þarfn- ast handritarannsóknirnat þessa mikla safns alls? Að þvj er mér hefur skilizt, er héi um að ræða bókmenntalegar og sagnfræðilegar rannsóknir á því sem handritin fjalla um og ekki hinar tæknilegri rann sóknir á handritunum sjálf- um. Yfirleitt er sá háttur á hafður varðandi bókmennta- legar og sagnfræðilegar rann- sóknir á gömlum heimildum, að notaðar eru prentaðar út- gáfur þeirra en ekki hin upp- runalegu handrit sjálf. Meðan handritin hafa ekki öll verið gefin út, renna mar,g ar stoðir undir varðveizlu þeirra við stærsta safnið, en þar sem aukin visindaleg út- gáfa handritanna hlýtur að verða eitt helzta viðfangsefni rannsókna á þessu sviði næstu árin, getur röksemdin um safnið ekki stutt eilíflega varðveizlu handritanna í Kaup mannahöfn. Auk þessa er svo það, að langoftast geta menn rannsakað bókmenntalega og sögulega handrit þau sem ekki hafa verið gefin út með aðstoð ljósmyndana af þeim. Er það rétt, að fara verði mjög varlega með handritin, svo varlega, að ekki sé það á færri annarra vísindamanna Framh. á bls. 25

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.