Morgunblaðið - 19.02.1965, Blaðsíða 15

Föstudagur 19. febrúar 1965
MO RG UN B LAÐID
15
Guðmundur Danielsson skrifar ferðabréf:
Eitt og annað um Gautaborg

Víiy.SWi.-.
Séd yfir Gautaborgarhöfn úr Sjómannaturninum.
Allan Sátherström fræðir
undirritaðan
GUÐMUNDUR Daníels-
son, rithöfundur, er á ferða
lagi um Evrópu um þessar
mundi og mun dveljast
nokkurn tíma í Kaup-
mannahöfn. Með vorinu fer
hann til Suður-Evrópu, en
þaðan til landanna fyrir
botni Miðjarðarhafs. Guð-
mundur mun skrifa ferða-
pistla og greinar fyrir les-
endur Morgunblaðsins,
meðan hann dvelst er-
lendis.
☆
f njAi.it mun vera um það
getið að Gunnar Hámundar-
son á Hlíðarenda hafi haft
vetursetu á eyjunni Hísing í
mynni Gautelfar, meðan hann
var enn ungur að árum og
leitaði sér fjár og frama með
erlendum þjóðum, en hafði
ekki augum litið Hallgerði.
Enn fyrr á árum áttu stórbú á
Hísing bræður tveir, miklir
vinir Haralds konungs hár-
fagra. Það spurðist síðast til
þeirra, að þeir skyldu flytja
á skipi sínu tvo sveina, kon-
ungsfrændur, og færa Har-
aldi, en gengu þá í greipar
þeim feðgum, Kveldúlfi og
Skallagrími, sem drápu far-
þega og skipverja flestalla í
hefndarárás vegna vígs Þór-
ólfs. Og eru þeir atburðir á
bók festir og sérhverju manns-
barni á íslandi í fersku minni,
þó fyrndir séu nokkuð og
fallnir í gleymsku með Svíum.
Enda höfðu þeir aðra sögu að
segja í málgagni sínu, Göta-
borgs Handels-ock-Sjöfarts-
Tidningen, miðvikudaginn 27.
janúar s.l., daginn eftir að
Gullfoss lagðist að bryggju í
Hising, í þeim hluta Gauta-
borgarhafar, sem nefndur er
Sannegardshamnen. Þá skrifa
Svíar um komu Islendinganna,
þessara góðu vina og sævík-
inga frá „Sögueyjunni“, eins
og þeir hefðu lengi saknað
slíkra gesta og loksins nú
heimt þá úr helju utan af
æstum bylgjum Skageraks, en
þar hafði Gullfoss hreppt mót-
vind kvöldið áður og seinkað
um tvær til þrjár klukku-
stundir. Var nú mælzt til enn
nánari vináttu í millum Gauta
og íslendinga heldur en
nokkru sinni fyrr hefði þekkst,
einkum á vegum verzlunar og
skemmtiferða. Af farmi skips-
ins fluttum í land þótti salt-
síld og gráar lambsgærur
beztum tíðindum sæta, og
færið okkur nú, góðir dreng-
ir, sem mest af slíkri kosta-
vöru, því að ekki skortir okk-
ur Volvo bíla, vélar og timbur
upp í gjaldið.
Einn er sá maður í Gauta-
borig, sem mest og bezt kemur
við sögu islenzkrar siglingar
til Gautaborgar, að minnsta
kosti ef það er Eimskip hf.
sem gerir fleytuna út: Herra
Allan Sátherström fulltrúi hjá
skipaafgreiðslufirmanu Otto
Zell. Nú hefur hann annazt af-
greiðslu Eimskips í hartnær
40 ár, eða síðan hann var rúm-
lega tvítugur, því mig minnir
hann segðist vera yfir sext-
ugt, þótt hann liti út fyrir að
vera heilum áratug yngri. Hér
er hann kominn enn einu sinni
um borð, fjaðurmagnaður,
hlaðinn lífsorku, með húmor-
inn eins og geislabaug hring-
inn í kring um höfuðið. Hann
sezt hjá skipstjóranum. Skál!
Og veizlan fær nýjan svip og
rismeiri.
Jæja þá, hvað veit ég sem
þessar línur skrifa annars um
Gautaborg? Það hlýtur að
vera töluvert, ég hef komið
hér fyrr, veit maður ekki allt
sem máli skiptir um þessa
borg? Mér til mestu furðu
komst ég að hinu gagnstæða,
ég kolféll á prófinu hjá Sat-
herström. En ég lærði reyndar
dálítið á því, og vegna þess að
Allan Sátherström
ég hef grun um að mörgum
íslendingnum sé líkt farið og
mér, að þekking þeirra á
Gautaborg sé nokkuð götug,
þá ætla ég að skrifa hér niður
sumt af því sem lærifaðir
minn drap á:
Gautaborg var stofnuð af
Karli konungi IX. árið 1603.
Þar áður hafði áin Gautelfur
þó um margra alda skeið verið
athafnasvæði og farvegur
kaupmanna og sæfara. Alfs-
borgarhöll við mynni árinnar
hafði frá miðöldum verið
sænskt vígi. Þaðan vörðu Sví-
ar þrönga leið sína til hafsins,
meðan Halland fyrir sunnan
var danskt land og Bohúslan
og meiripartur Hísingeyjar
var norskt land. Á þessum
slóðum börðust þjóðir Norður-
landa sífellt um yfirráðin
yfir mynni Gautelfar. Um
miðja 17. öld lauk þeim við-
skiptum með sigri Svía svo
þeir náðu undir sig suðvestur-
Sviþjóð allri. Eitt sinn í þeim
styrjöldum jöfnuðu Danir
Gautaborg við jörðu og náðu
Álfsborg, en Gustav H. Adolf
endurreisti Gautaborg, og síð-
an hefir hún alla tíð verið
að eflast og stækka, og er nú
þriðja stærst bong á Norður-
löndum með um hálfa milljón
í’búa. Hún er auðvitað lang-
mikilvægasta hafnarborg Svía,
enda er það höfnin, sem nærir
vöxt hennar og viðgang.
Margt kann Sátherström
þeirri fullyrðingu til stuðn-
ings, meðal annars þetta:
Vörugeymsluhús Gautaborg-
arhafnar eru að gólffleti 185
þúsund fermetrar og munu 27
venjulagir fótboltavellir rúm-
ast innan þess svæðis.
Bryggjukranar eru 210, hver
fyrir sig gerður til að lyfta
x einu 6 þúsund kílógramma
þunga. Þar að auki eru þrír
risakranar og er sá sterkasti
þeirra fær um að lyfta í einu
215 þúsund kílóum á sínum
myndarlega krókfingri. Ofan
á þetta bætast svo 150 krana-
bílar hafnarinnar, útbúnir með
margskonar lyftitækjum.
Lengd hafnarinnar frá Álfs-
bongareyju í ármynninu og
upp að þveránni Lerju er um
15 kílómetrar, hafnargarðarn-
ir sjálfir eru þó enn lengri,
allt að 17 km að lengd.
Gautaborg hefur byggzt
beggja megin árinnar. Borg-
arhlutarnir eru tengdir sam-
an með einni mikilli brú, sem
lokið var við að byggja um
193’5. Frá ármynninu upp að
brúnni eru 4,5 kílómetrar.
Neðra iganga ferjur milli
bakka. En nú hyggja Gautar á
heldur en ekki samgöngubót
í borg sinni: nýja stórbrú
yfir ármynnið: Álfsborgarbrú,
og jarðgöng undir fljótið. Um
jarðgöngin kann ég ekki fleira
að segja, nema þau verða af-
skaplegt mannvirki og kostn-
aðarsamt. Áætlað er að brúin
og jarðgöngin kosti saman-
lagt 400 milljónir sænskra
króna. Brúin á að verða tilbú-
in haustið 1066, jarðgöngin í
árslok 1067. Lengd brúar-
innar milli aðalstöpla verður
rúmlega 900 metrar, og svo
háreist verður hún að stærstu
skip geti siglt undir hana.
Ég spurði Sátherström hvað
sænskir skattborgarar al-
mennt segðu um slíka mann-
virkjagerð upp á milljarða
miðað við islenzkan gjald-
miðil, hvort Upplendingar og
Dalakarlar gerðu sér að góðu
að hlaða svo undir Gauta.
„Þetta kemur engum við,
nema okkur í Gautaborgar-
lögsagnarumdæmi," gegndi
viðmælandi minn snöggur
upp á lagið. „Sænska ríkið
leggur enga krónu í okkar
mannvirki, þau reisum við
fyrir eigin reikning.“ Já, það
er munur að vera rífcur, hugs-
aði ég og dapraðist geð sem
snöggvast, því að þanki minn
flögraði norðvestur um haf og
að ósum Ölfusár: Hvenær
verða Eyrbekkingar svo efn-
um búnir, að þeir geti með
bros á vör reist brú sína fyrir
fé úr eigin sjóði, óháðir upp-
sveitarmönnum og landstjórn-
arinnar hentugleikum?
Ekki er úr vegi, áður en
skilizt er við Gautaborgar-
höfn, að minnast á fiskinn.
Hluti hafnarinnar nefnist
Fiskihöfnin og var hún full-
gerð árið 1010. Þar er nú
mesti fiskimarkaður Svía, og
er fiskurinn þar boðinn upp
eins og í Englandi og Þýzka-
landi. Árlega eru seld þar 50
milljón kílógrömm af fiski. En
nú vanifcr mig kunnugleika til
að bera það saman við fisk-
söluna í öðrum stöðum.
Víkjum nú athyglinni að
öðrum þeim eigindum Gauta-
borgar, sem venjulegur ferða-
maður lætur sig varða. Verzl-
anir eru að sjálfsögðu mjög
margar og fjölbreyttar. Verð-
lag á sumum vörum er hag-
stæðara en á fslandi, svo sem
fatnaði og ýmsum sportvör-
um. Fullyrtu jafnvel sumir
sem ég talaði við, að Gauta-
borg væri einn bezti verzlun-
arstaður í norðanverðri álf-
unni. Granítklettarnir, fijótið
og gróðurinn igefa borginni
sérstæðan svip, veit ég að
þarna muni sumarfagurt og
náttúran augnayndi þeim, sem
næmir eru fyrir slíku. Menn-
ingarstofnanir opnar ferða-
mönnum og öllum almenningi,
eru margar. Ég man í svipinn
eftir Sjóminjasafninu, þar
sem til sýnis eru skip, sigl-
ingatæki, veiðarfæri og hvað
eina sem að sjómennsku lýtur
frá elztu tímum til vorra daga.
Til dæmis eru þarna líkön af
öllum Svíþjóðarbátunum, sem
fslendingar keyptu eftir stríð-
ið, og er það ekki að ófyrir-
synju, ef ég man það rétt, að
þeir séu nú allir sokknir á
hafsbotn, utan einn!
Stórt og fullkomið safn lif-
andi fiska og annarra sjávar-
dýra er í Gautaborg. Enn
fremur afbragðs listasafn,
málverka og höggmynda, allt
frá Rembrandt til nýjustu
tízku, sem mér virðist reynd-
ar nokkurn veginn eins í öll-
um löndum. Leikhús eru hér
tgóð, að kunnugra manna sögn,
á einu þeirra var verið að
sýna Villiöndina eftir Ibsen,
fleira lagði ég ekki á minnið
úr þeim fræðum. Nætur-
klúbbar fyrirfinnast hér einn-
ig og þá sjálfsagt það sem
sízt má vanta í nútíma þjóð-
félag háþróað: berstrípaðar
sýningarstúlkur — sjógörls!
Gullfoss ætti því öllum að
skaðlausu að geta sparað sér
eins og eina ferð til St. Paulí
og stanzað þess í stað deginum
lengur í Gautaborg! á hinum
vinsælu hringferðum sínum til
nálægra landa.
Að öllu gamni slepptu, vil
ég að lokum þakka skipstjór-
anum, Kristjáni Aðalsteins-
syni, svo og áhöfn skipsins
fyrir ágætan viðurgerning og
elskulegt viðmót, en sam-
ferðarfólkinu fyrir góða við-
kynningu. v
Kaupmannahöfn, 1. febr. 1065
Við þennan hafnargarð, lá Gullfoss.
i