Morgunblaðið - 01.05.1965, Blaðsíða 15

Laugardagur 1. maí 1963
MORGUNBLAÐIÐ
15
Haraldur Björnsson heiðraður
á 50 ára leikafmæli sínu
HARALDUR BJÖRNSSON leik-
ari og leikstjóri var heiðraður af
Leikfélagi Reykjavíkur með sér-
stakri hátíðarsýningu á „Ævin-
'týri á gönguför" á miðvikudags-
kvöldið. Tilefnið var, að þann
dag voru liðin 50 ár frá því Har-
aldur kom fyrst fram á leiksviði.
Það gerðist á Akureyri, og lék
hann Jack Cherney í „Frænku
Charleys“ eftir Brandon Thomas,
igamanleik sem orðið hefur lang-
lífur í landinu. I>að var einkar
vel viðeigandi, að haldið var upp
£ hálfrar aldar afmælið með sýn-
ingu á „Ævintýri á gönguför",
isem einnig er meðal vinsælustu
leikhúsverka hérlendis og ná-
tengt íslenzkri leikhússögu, auk
(þess sem Haraldur hefur bæði
Btjórnað því og leikið assessor
Svale fyrr á árum. Þar við bætist
aö leikurinn er danskur og Har-
oldur danskmenntaður, fyrsti
sérmenntaði leikari íslendinga.
Að lokinni sýningunni á mið-
vikudagskvöldið var Haraldur
hylítur með dynjandi lófataki
leikhúsgesta, með miklum blóma
fansi og með ávörpum samstarfs-
manna og v’elunnara. Sveinn Ein-
arsson leikhússtjóri ávarpaði
Harald fyrir hönd Leikfélags
Reykjavíkur og fór nokkrum orð
'Utn um þá margbreytilegu mynd
sem draga mætti upp af leikar-
anuim. Hann kvað 50 ára leik-
afmæli fyrsta lærða leikarans á
tslandi sannarlega vera viðburð
í íslenzkri leiklistarsögu. Brynjólf
ur Jóhannesson ávarpaði Harald
fyrir hönd Félags íslenzkra leik-
ara og minntist óslitinnar vináttu
og misveðras: mrar samvinnu í
marga áratugi. Herdís Þorvalds-
dóttir færði Haraldi árnaðarósk-
ir frá leikurum Þjóðleikhússins,
um leið og hún minntist þess að
hann var hennar fyrsti kennari
og leikstjóri. Guðrún Ásmunds-
dóttir mælti fyrir munn meðleik-
enda og leikstjóra í „Ævintýr-
inu“, og Erlingur Gíslason flutti
IHaraldi kveðjur ungra leikara.
iLoks færði Vilhjálmur Þ. Gísla-
son, varaformaður Menntamála-
*áðs, ieikaranum 30.000 króna
heiðurslaun til utanfarar frá ráð-
inu fyrir brautryðjandastarf í
þágu íslenzkrar leiklistar. Flest-
um þessum ávörpum fylgdu
blómakörfur, og enn var borið
inn mikið magn blóma frá vinum
og velunnurum leikarains.
Athöfnin var öll hin hátíðleg-
asta, en þó bar þar á einn áber-
andi skugga, sem mikil raun var
að. Haraldi Björnssyni, fyrsta
fulltrúa íslenzkra leikara í iþjóð-
leikhúsráði, þar sem hann sat í
full 11 ár, bárust hvorki kveðjur
né árnaðaróskir frá Þjóðleikhúsi
íslendinga, þar sem hann starf-
aði af kappi sem leikstjóri, leik-
ari og kennari í rúman áratug.
Aldrei hef ég vitað forráðamenn
Þjóðleikhússins leggjast lægra en
þetta kvöld, og hefur risið á
þeirri stofnun þó ekki alltaf ver-
ið hátt. Þjóðleikhússtjóri afþakk-
aði boð um að vera viðstaddur
hátíðarsýninguna. Formaður þjóð
leikhúsráðs, Vil'hjálmur Þ. Gísla-
son, kom fram fyrir hönd ann-
arrar stofnunar án þess að bera
fram eitt kveðjuorð frá Þjóðleik-
húsinu, og bróðir hans, Gylfi Þ.
Gíslason menntamálaráðherra,
sem einnig situr í þjóðleikhús-
ráði, þagði þunnu hljóði. Orsök
þessarar lítilmannlegu framkomu
forráðamanna Þjóðleikhússins er
vitaskuld sú, að Haraldur hefur
af ærnu tilefni gagnrýnt ýmis-
legt í rekstri Þjóðleikhússins og
þó einkum Leiklistarskóla 'Þjóð-
leikhússins (sem allir vita að er
þjóðinni til skammar), og má
segjá að framkoma forkólfa Þjóð
leikhússins á leikafmælinu sé
ekki fyrst og fremst óvirðing við
hann, heldur við sjálft Þjóðleik-
húsið, jafnframt því sem hún
er mælskur vottur um vonda
samvizku og andlegan lítilmót-
leik þeirra manna sern Haraldur
hefur beint skeytum sínum að.
Og er komihn timi til, að Þjóð-
leikhúsið, eitt af óskabörnum
þjóðarinnar, verði reist úr þeirri
niðurlægingu sem það hefur
sokkið æ dýpra í með hverju
nýju ári.
Haraldur Björnsson þakkaði
hrærður fyrir þá vináttu og virð-
ingu sem Leikfélag Reykjavíkur
hefði sýnt honum á þessum tíma-
mótum og rifjaði upp ýmislegt
frá liðnum árum á fjölunum í
Iðnó, þar sem hann kvaðst hafa
kynnzt fjórum kynslóðum ís-
lenzkra leikara. Kvöldinu lauk
með kampavínsdrykkju til 'heið-
urs leikaranum.
Haraldur Björnsson er enn í
fullu fjöri á sjötugasta og fjórða
aldursári og hefur að eigin sögn
aldrei haft meira að gera en nú.
Eins og stendur leikur hann þrjú
hlutverk hjá Leikfélaginu og er
að æfa það fjórða. Þó eru afköst
hans á liðnum árum ekkert smá-
ræði. Hann ku ‘hafa leikið 150
hlutverk á sviði, stjórnað 50 leik
sýningum og farið með 320 hlut-
verk í útvarpi, að ógleymdu hlut
verki hans í fyrstu íslenzku kvik
myndinni. Auk þess stundaði
hann leikkennslu um langt skeið
og gaf út tímarit um leikhúsmál
í heilan áratug með mikilli reisn,
en það hafa yngri menn, sem
vissulega búa við betri aðstæður,
ekki leikið eftir, þó tvívegis hafi
verið tii slíkrar útgáfu stofnað
siðan.
Hér er ekki rúm til að rekja
merkilegan leikferil Haralds
Björnssonar, enda brestur mig
persónulega þekkingu á því sem
hann hefur bezt gert á leiksvið-
inu, þó ég minnist með þakklæti
margra góðra stunda síðustu ár-
in þegar hann lét ljós sitt skína
hjá Þjóðleikhúsinu, Leikfélagi
Reykjavíkur og Grímu. Hann
hefur sjálfur sagt skemmtilega
frá helztu þáttum ævi sinnar f
opinskárri sjálfsævisögu, sem
kom út fyrir tæpum tveimur ár-
um. Hann hefur verið nátengdur
sögu og þróun íslenzkrar leiklist
ar í hálfa öld og skilið þar eftír
spor sem ekki eru líkleg til að
mást burt. Fyrir það þakka ís-
lenzkir leiklistarunnendur um
leið og þeir óska honum til ham-
ingju með þennan merka áfanga
og vænta þess að fá enn um
langan aldur og njóta návistar
hans á leiksviði og í glaðra vinia
hópi.
Sigurður A. Magnússon.
Skólasýnitig i
Asgrímssafni
flýkur senn
Nemendasýning Myndlistarsk. 4
NEMENDASÝNING Myndlistar-
skólans í Reykjavík verður opn-
uð í Ásmundarsal á Freyjugötu
41 laugardaginn 1. maí kl. 16.
Sýnd verða verk nemenda úr öll-
um deildum skólans, sem eru:
Barnadeildir, Teiknideildir, Mál-
aradeild, Vatnslitadeild og
Höig gmy ndade ild.
í vetur stunduðu 140 nemend-
ur nám við skólann. Kennarar
voru Ásmundur Sveinsson, Ha.f-
steinn Austmann, Hringur Jó-
hannesson, Jóhannes Jóhannes-
son, Kjartan Guðjónsson og
Ragnar Kjartansson.
Sýningin verður opin laugar-
dag kl. 16—22, . sunnudag og
mámudag kl. 14—22. Aðgangmr
er óikeypis og öllum heimill.
Haraldur Björnsson hylltur á leiksviðinu í Iðnó á miðviku dagskvöld.
íslendingar enn meiri íslending-
cr en þeir gera sér grein fyrir
— segir rússneskur prófessor
VIÐ Leningraðlháskóla er deild
fyrir norræn fræði. Þar hefur
prófessor Steblin Kamenski
kennt fornjslenzku og fornnor-
rænar bókmenntir í yfir 20 ár.
Undanfarinn hálfan mánuð hef-
iur hann dvalizt hér á landi, hald-
ið tvo fyrirlestra við Háskóla ís-
Jands og ferðazt um sögustaði á
Suðurlandi. Úr þeirri ferð var
bann að koma, þegar við hitt-
um hann að máli á Hótel Sögu.
— Ég kom hér fyrir 7 árum og
ferðaðist þá um Norðurland,
dvaldi m.a. við Mývatn, og þess-
vegna kaus ég að ferðast um
Suðurland núna. Ég fór alla leið
®ustur að Lómagnúp og skoð-
•ði m.a. jöklana. Einnig komum
við á sögustaði úr fornsögun-
um, sem ég að sjálfsögðu þekki,
þar sem þetta er mitt fag, sagði
prófessorinn.
— Hvernig er háttað kennsl-
unni í norrænu deildinni í Len-
ingrad?
— Norræna deildin I Lenin-
igrad, sem er eina Norðurlanda-
deildin við rússneska háskóla, er
ekipt í 3 greinar, danska, norska
og sænska og allir nemendurnir
Jæra sv« fornmálið og fornar
norrænar bókmenntir hjá mér.
Við reyndum líka að hafa sér-
staka íslenzkudeild, en það gekk
ekki. Um leið og ég kenni forn-
málið reyni ég bara að 'útskýra
muninn á framburði á því og nú-
tímaíslenzjcu. Nemendur í Norð-
urlandadeildinni eru líklega um
50 talsins.
— Þér hafið líka skrifað heil-
mikið um íslenzkt efni.
— Já, já, ég hefi skrifað um
íslenzkar bókmenntir, mest forn-
bókmenntir, um fornkvæðin, bók
sem nefnist Forníslenzka og er
eina bókin til kennslu á íslenzku,
sem til er á rússnesku. Núna er
að koma út eftir n.ig „Söguleg
hljóðkerfisfræði í skandinavísk-
um málum“, og fjallar mest um
hljóðbreytingar í íslenzku. Og ég
er að skrifa bók um íslenzka
menningu og fjalla þar um bæði
forna menningu og nútímamenn-
ingu. Þetta er ekki vísindarit,
heldur skrifað fyrir hinn al-
menna lesanda og hugmyndin að
kynna honum framlag íslenzkra
bókmennta. Þessi bók er árang-
urinn af margra ára vinnu.
— Eruð þér kannski að safna
efní í hana í þessari íslandsferð?
— Að sjálfsögðu. Ég get að
vísu valið bækur um efnið og
fengið þær sendar, án þess að
koma hingað. En nú fæ ég einnig
tækifæri til að ræða við fólk úr
ýmsum stéttum á íslandi. Ég
hefi haft gagn og gaman að ræða
við fræðimenn hér við háskól-
ann og almenning. T.d. var mjög
gaman að hitta Helga Erlends-
son, bónda á Hlíðarenda. Hann
er/irfjög fróður maður og eigin-
lega fornfræðingur, Við spjöll-
uðum t.d. saraan um Gunnar.
Sama er að segja um sr. Sigur-
jón Einarsson á Kirkjubæjar-
klaustri, sem er sögu- og sagn-
fróður maður. Hann sagði mér
t.d. mikið af draugasögum.
— Breyta kynni yðar af landi
og þjóð I þessari ferð að ein-
hverju leyti skoðunum yðar í
bókinni á menningu íslendinga?
— Ég er þegar búinn að skrifa
meira en helming bókarinnar. Og
ég sé nú, að ég þarf talsverðu að
breyta varðandi nútíma menn-
ingu og lífsviðhorf á íslandi.
Hvernig er nokkuð erfitt að
segja svona umsvifalaust. Ég á
eftir að hugsa um það.
Andi sagna og fornrar arfleifð-
ar er meira lifandi á fslandi nú-
fcímans en ég hafði haldið, held-
rróf. Steblin Kemenski.
ur prófessorinn áfram. íslending-
ar eru enn íslendingar, líklega í
ríkari mæli en þeir gera sér
sjálfir grein fyrir. Otí ég vona að
þeir haldi því áfram — til góðs
fyrir heimsmenningúna.
— Fylgið þér einhverri sér-
stakri stefnu i bókinni, þ.e.a.s.
skrifið hana í ákveðnum anda?
— Nei, ég fylgi engri hefð,
enda engin hefð til í Rússlandi
um ritun slíkrar bókar um ís-
lenzka menningu. Það ísland,
sem þar kemur fram, verður min
eigin hugmynd um það. Það eru
mínar persónulegu skoðanir.
— Hafa ekki einhverjar af fs-
lendingasögunum komið út í
rússneskri þýðingu?
— Jú, fyrir 9 árum gaf ég út 4
íslendingasögur, Njálu, Egiu,
Laxdælu og punnlaugs' sögu.
Upplagið var 70 þús. eintök og
•seldist upp á mánuði. Síðan hefi
ég hitt fólk um allt land, sem
þekkti þessar sögur og mat þær
mikils. Hvort sem það hefur nú
haft orð á þessu við mig af því
ég hafði þýtt sögurnar og gefið
þær út, þá sýnir salan að minnsta
kosti að þeim var vel tekið. Nú
ætla ég að stinga upp á því að
hafin verði almenn útgáfa á ís-
lendingasögunum á rússnesku. f
næsta mánuði verður haldið mót
norrænufræðinga í Moskvu og
þar ætla ég að stinga upp á slíkri
stórri útgáfu á öllum íslendinga-
sögum. Hvort af því verður, veit
ég að sjálfsögðu ekki.
— Eruð þér á förum heim?
— Já, ég fer eftir fáa daga
með viðkomu í Kaupmannahöfn.
Þar þarf ég að hafa 2—3 daga
viðdvöl, m.a. til að fara í Árna-
safn og hitta Jón Helgason. Og
þar hitti ég einnig Halldór Kiljan
Laxness, sem ekki er heima
núna.