Morgunblaðið - 01.06.1965, Blaðsíða 12

12
MORGU N BLADIÐ
Þriðjudaguí 1. júní 1965
grænt
Það sprettur
í sporin hans
Eiríkur Hjartarson, áttræður

Á SÍÐASTA gamlárskvöldi, I
fögnuði heima hjá mér, gusaðist
eftirfarandi orðbuna upp úr
dimmu djúpi undirvitundar minn
ar eins og goskúlur sódavatns-
ins úr botni whiskýglassins á
borðinu fyrir framan mig:
„Heyrðu, tengdapabbi, viltu arf-
leiða mig -að einu þegar þú
deyrð?“ „Og hvað er nú það,
góði minn?“ spurði sá gamli.
„Lifrin í þér“, sagði ég, „svo að
ég geti drukkið meira.“ „Sjálf-
sagt“, gall í þeim gamla, „og þó
að þú vildir nýrun líka“. „Takk,
gamle ven, þá er mér borgið með
varastykkin og lifshamingjuna,
meira þýðir víst ekki að fara
fram á, ef þú deyrð þá ekki löngu
á eftir mér“. Þannig hefir hann
verið mér eftirlátur í fleiru en
að skrifa upp á stór-víxil þegar
mikið lá við og þannig eru líf-
færin öll óspillt, óskemmd og
hálfnotuð í þessum hófsama
tengdaföður mínum, sem er átt-
ræður í dag, og líkaminn léttur
og fjaðurmagnaður af réttu líf-
erni og lífsviðhorf öll heilbrigð,
hégóma- og húmbúglaus. Hann
gæti í dag hlaupið upp á.Esju
og til baka án þess að blása úr
nös. Og hvernig fór hann að því,
sá gamli? Hann varpaði frá sér
verzlun og verkstæðum, fjár-
málastússi og viðskiptaönnum
um sextugt, sem með auknum
vexti ollu honum auknum áhyggj
um. Hann bakkaði einmitt út úr
umsvifamiklum buisnessnum,
þegar mest var gróðavonin í
fyrirtækjum hans og stórgróði
blasti við og hans beið óum-
flýjanlega að verða einn af auð-
ugustu mönnum landsins vegna
umboða sinna og verkefna, að
því er glöggir fésýslumenn hafa
tjáð mér, til að mynda af sölu
á rafvörum frá Wesi 'tinghouse,
risaverinu mikla í Vesturheimi,
sem framleiddi mestu aflvélar
landsins í Sogið óg Laxárvirkj-
unina fyrir utan ótal önnur um-
boð, sem gáfu af sér milljóna
gróða í umboðslaun og arð, en
drjúgan skammt áf svefnleysi
•amvizkusamri sál. Öllu þessu
varp hann frá sér, ligeglad, án
þess að spyrja leyfis kóng eða
klerk. En hann lagði ekki árar í
bát. Nú hófst síðari hálfleikur,
sá merkari í lífi hans, hinn fórn-
andi. Hann hvarf til uppruna
síns og keypti jörð norður í
Svarfaðardál til að klæða upp-
blásin harðbalaholt æskuslóð-
anna skógi. Þar unir hann sér
bezt í faðmi náttúrunnar við
sköpunar- og uppbyggingar-
starf, við gróðursetning trjá-
platna af margvíslegum fræj-
um, sem hann hefir viðað að
sér víðs vegar að úr veröldinni
og fóstrað, fyrst í ræktunarstöð
sinni í Laugardal í Reykjavík og
gróðursett síðar með eigin hendi
á æskuslóðunum fyrir norðan; 10
—15 þúsund plöntur árlega. Nú
á Reykjavíkurborg Laugardal og
gamla garðinn hans, sem er einn
með unaðslegustu reitum þessa
lands, gerðum af manna höndum.
Allt hefir þetta starf hans verið
unnið í kyrrþey, án nokkurs aug-
lýsingaskrums. Þar er að verki
hin óeigingjama og fallega gleði
sáðmannsins, sem mun aldrei sjá
varanlegan ávöxt verka sinna
nema í framsýnum.huga, heldur
sveitunngar hans Svarfdælir
næstu alda, sem munu njóta
verka hans í rikum mæli, bæði
um arð og garð. Þá fyrst verður
trúin á framtíð íslenzkrar skóg-
ræktar að ótvíræðum veruleika,
þegar vöxturiinn öðlast óþreif-
anlegt notagildi og bjartsýnu,
þolinmóðu og hretseigu sáðmenn
irnir eru löngu gengnir á fund
feðra sinna. Nú fyrir skemmstu
arfleiddi hann Skógræktarfélag
Eyfirðinga að allri skógrækt
sinni og óðali í Svarfaðardal, sem
hann hefir byggt og húsað af
miklum myndarbrag síðustu ár-
in.
Eiríkur er einskonar Johnny
appleseed þessa lands, endurbor-
inn Jónsi eplafræ. En sá skemmti
legi og sjarmerandi sérvitringur
reið um Bandaríkin þver, með
fulla poka trjáfræs undir sér og
sáldraði tvist og bast. Nú má
rekja slóðina hans í fagurlimuðu
trjábelti frá strönd til strandar.
Einskonar grænt magabelti um
þessa digru, sællegu og vamb-
miklu, vestrænu móður jörð.
Þannig hefir alltaf sprottið grænt
í slóð Eiríks Hjartarsonar, sem
í dag á áttatíu rastir ára að baki.
Átta urðu börnin, sjö sóleyjar í
túni og einn fífill. Dæturnar fædd
ar í jafnri röð eins og gróður-
setning á skjólbelti, síðan sonur
í endastólpann. Hætti ekki fyrr
en sonur fæddist. Aldrei að gef-
ast upp, heldur að ná settu marki,
hafa verið einkunnarorð Eiríks
Hjartarsonar á lífsleiðinni, í barn
eignum, í buisness, í trjárækt og
plöntun rafstöðva víðsvegar um
land fyrr á árum.
Hann kom heim frá Ameríku
í lok fyrra stríðs með tilkomu
rafmagnsins til Reykjavíkur eft-
ir margra ára dvöl og raffræði-
nám í Chígagó, þar sem hagnýt-
ing og gernýting rafmagnsins var
næstum alger, allt frá því að
kveikja líf í útungunarvél til þess
að slökkva líf í rafmagnsstól.
Þessi gáfaði og sérvitri karl þráði
þó mest að nema eðlisfræði eftir
veru sína í Akureyrarskóla og
eftir að hafa öðlazt réttindi í járn
smíði í Reykjavík upp úr akia-
mótunum. En fjárhagurinn leyfði
ekki slíkt langskólanám. Hann
kom með meira en nýja þekk-
ingu með sér heim að vestan.
Hann kom með unga vestur-ís-
lenzka afbragðskonu, Valgerði
Halldórsdóttur Ármann, fædda
og uppalda í North-Dakota, USA,
en ættaða úr uppsveitum Árnes-
sýslu, en í þeim sveitum er sagð-
ur góður stofn. Hún er sú björk-
in, sem hann hefir unnað mest og
bezt „lady of the Wood“. Sambúð
þeirra hjóna hefir verið með ein-
dæmum góð.
Hann reif sig upp af eigin
ramleik til mennta, frama og
fjár, en gleymdi aldrei, að hann
hafði verið fátækur. Hann varð
heldur aldrei „af aurum api“.
Ekkert gat stigið honum til höf-
uðs. í viðskiptum og verki var
hann stálheiðarlegur og hrein-
lyndur eins og heiðríkjan í svipn-
um og eins og þeir gerðust beztir
af gamla skólanum í íslenzkri iðn
aðarmannastétt. Hann er einn
húmbúg- og hégómalausasti mað
ur, sem ég hefi kynnzt, mér ligg-
ur við að segja um of, sem stund-
um getur nálgast og jaðrað við
litlaust og matt tómlæti. Hann
er einn af fáum löndum vorum,
sem hefir eignazt peninga án
þess að láta seiðandi bjölluhljóm
gullsins æra sig, eins og mann,
sem hefir étið óðs manns skít.
Hann beið aldrei tjón á sálu sinni
í samneyti við þá viðsjárverðu
og hættulegu förnauta: fátækt og
auð. Þann síðarnefnda lét hann
aldrei ná til að spilla og brjóta
niður börn sín, sem öll eru ein-
stakt mannkostafólk um allt at-
gerfi, dugnað, heiðarleika,' þraut-
seigju og þol.
Eiríkur hefir átt miklu láni að
fagna á lífsleiðinni: konuláni,
barnaláni, verksláni og svo mað-
ur tali nú ekki um tengdasona-
lánið. Ef þetta er ekki þunga-
miðja lífshamingjunnar þá veit
ég ekki hvað. Ég held, að inn-
takið í lífsfílósó.úu hans sé, eins
og stendur í Biblíunni: „í sveita
þíns andlitis, skaltu þíns brauðs
neyta“, sem því miður getur ekki
alltaf samrýmzt lífshlaupi sumra
skapandi listamanna, svo að ekki
sé nú minnst á nein nöfn, ég
meina nú þetta með brauðið og
vínið einns og stendur í heilagri
ritningu. Hvað um það, þá hafa
öll samskipti, Eiríks og
mín, verið með eindæmum góð
og árekstrarlaus, þótt ekki hafi
ég alltaf verið honum sammála
í skoðunum og þótt hann stund-
um full dómharður og einsýnn
eins og oft verður um fólk, sem
hefir sjálft lifað vammlausu og
óaðfinnanlegu lífi. Ef samband
okkar væri ekki jafn gott og
raun ber vitni minntist ég hana
ekki einu orði á þessum tíma-
mótum í lífi hans. Hann hefir
reynzt mér hollur og sannur
ásamt með ákjósanlegu afskipta-
leysi. í honum er góður málm-
ur, ósvikinn og hreinn.
í dag er hann í skógrækt sinnl
fyrir norðan eins og aðra vor-
daga við arfatínslu eða sáning
nýrra trjáplantna, hlúandi að
ungviðinu og ef að likum lætur
man hann ekkert eftir eigin af-
mæli í dag vegna brennandi á-
huga á hjartfólgnu starfinu og
hinu gróandi lífi Við fuglasöng
og árnið. Það verður ekki fyrr
en á morgun, að hann fær Mogg-
ann með mjólkurbílnum, norður
að Hánefsstöðum í Svarfaðardal.
að hann rankar við sér og ef ég
þekki þann gamla rétt þá hreyt-
ir karl úr klauf og skyrpir úr
sér eitthvað á þessa leið: „Farl
hann í kolgrænt sjóðbullandi meS
kjaftinn á sér og framhleypnina,
og aldrei skal hann fá lifrina eða
nýrun úr mér.“
Örlygur Sigurðsson.
Af mæli:
Sr. Jón M. Guðjónsson
BÓLHEITUR sumardagur á Siglu
firði fyrir aldarþriðjungi. Töfr-
aður af skærri árdegisbirtunni
gengur þriggja vetra snáði norð-
ur Lækjargötuna í könnunarferð
um undralendur hinnar sól-
björtu, fögru veraldar. Margt ber
fyrir augu: „Ennþá hafa dagarn-
ir sín dularfullu bros.........“
Drengnum dvelst. Hans er sakn-
•ð heima. Foreldrar búast til að
leita. En þá kemur hann vapp-
andi norðan Lækjargötuna. Hlýr,
•tór lófi lykur um litlu höndina,
og hlý og mild rödd ræðir við
hann um furður þeirrar verald-
ar, sem hann skynjar ófreskum
augum bernskunnar. Drengurinn
hefir blotnað í fæturna. En stóri
maðurinn, sem leiðir hann, er
fínn. Hann er ísvörtum fötum
með gyllta hnappa. Hann er
pólití. Og það er mikil upphefð
tyrir þriggja vetra dreng, að
pólitíið skuli leiða hann og tala
▼ið hann eins og fullorðinn
mann. Innan stundar er dreng-
urinn horfinn í faðm móður sinn-
ar, og lögregluþjónninn kveður.
Og svo er það regnþrunginn
haustdag einn rúmum aldarfjórð
ungi síðar suður á Skipaskaga.
Handtekið er enn hið sama, rödd-
Ja einnig, hvort tveggja hlýtt og
milt. En nú er það ekki lengur
lögregluþjónn, heldur prestur,
sem við er rætt. Vandasamt verk
er framundan, og nú skal leita
samstarfs við séra Jón, aðstoðar
hans — og vináttu. Og það er
ekki að fara í geitarhús að leita
ullar. Nú, að tæpum sex árum
liðnum, finn ég vel, að aðstoð
hans var ómetanleg, samstarf
okkar snurðulaust og náið, vin-
áttan gulli betri.
f gær yar séra Jón M. Guð-
jónsson sextugur. Sálusorgari
Akurnesinga hefir hann verið
síðan 1946 og ári betur þó, þar
eð hann vígðist til Garðapresta-
kalls á Akranesi 16. júlí 1933 og
þjónaði þar árlangt í fjarveru þá
verandi sóknarprests á Akranesi,
sr. Þorsteins Briems, er þá
gegndi ráðherraembætti. Holts-
prestakalli undir Eyjafjöllum
þjónaði hann frá 1934 til 1946,
og mér er tjáð, að sóknarbörn
hans þar eystra minnist hans enn
með virðingu og þakklátum
huga. Og hvað mundi þá um okk-
ur, sóknarbörn hans á Akranesi,
sem hann hefir helgað starf sitt
allt og þjónustu í tæpa tvo ára-
tugi? Skyldum við ekki hafa
margt að þakka? Vissulega, og
það meira og fleira en með fá-
tæklegum orðum verði tjáð.
Séra Jón hefir unnið merkilegt
menningarstarf á Akranesi.
Næmt listamannsauga hans og
fegurðartilfinning hafa knúð
hann til ýmissa venjubreytinga
í sambandi við kirkjulegar at-
hafnir, og er mér kunnugt um,
að sumir þeir siðir, sem hann
hefir fyrstur tekið upp, breið-
ast nú óðum út um landið.
En það, sem ég vildi þó fyrst
og fremst minnast á sextugsaf-
mæli séra Jóns, er Byggðasafnið
í Görðum. í Görðum á Akranesi
er, sem kunnugt er, elzta stein-
steypuhús á íslandi. Séra Jón
fékk því ráðið, að þar er nú
Byggðasafn Akurnesinga og Borg
firðinga sunnan Skarðsheiðar.
Og hafi slíkt safn nokkru sinni
verið mótað af persónulegri
snilligáfu, þá hefir séra Jóni auðn
azt að gera það í Görðum. Er-
lendis hirða menn skart og dýr-
gripi kóngafólks, stjórnmála-
garpa, baróna og annarra frægð-
armanna eða stoltarmanna og
setja á söfn. í Görðum á Akra-
nesi er barómet sjórpannsins, páll
jarðyrkjumannsins, grautarskál
þurrabúðarkonunar og öxi smiðs-
ins nákvæmlega jafnmerkilegir
og mikilvægir hlutir og væru
þar samansafnaðar orður Úlriks
Kristjáns Gyldenlöves og prins-
ins af Wales. Og æviferill bónd-
ans og verkamannsins er þar rak
inn af jafnmikilli nákvæmni og
háttvísi sem væru það skýrslur
um ævi Lúðvíks XIV. Hér er
manngildið metið, en hvorki tign
né frægð. — Auk hinna gömlu
muna er í Byggðasafninu fjöldi
teikninga og líkana eftir séra
Jón, og eru öll þau verk tengd
sögu genginna kynslóða, störfum
þeirra og striti. Séra Jóni er rík
myndlistargáfa í blóð borin, og
hefir Byggðasafnið notið góðs af
því. Og Gagnfræðaskólanum á
Akranesi hefir hann gefið eitt
sitt bezta verk, föstumynd af sr.
Hallgrími Péturssyni, sem enn er
að vísu aðeins mótuð í gifs, en
þyrfti sem fyrst að verða steypt
í varanlegra efni.
Séra Jón minn góður! Að síð-
ustu vildi ég svo aðeins óska þér
og þínum til hamingju á þessum
heilladegi og jafnframt óska okk
ur sóknarbörnum þínum þess, að
við fáum metið og þakkað, hvert
menningarstarf þú hefir unnið I
strjálum tómstundnum, menning-
arstarf, sem framtíðin mun áreið-
anlega mikils meta. Konu þinni,
frú Lilju Pálsdóttur, sendi ég
kæra kveðju og þakkir fyrir hinn
mikla þátt hennar í því að gera
þér kleift að vinna hin ómetan-
legu störf nútíð og framtíð til
heilla. Og ég vildi einnig mega
þakka þér vinsemdina og velvild-
ina í garð Gagnfræðaskólans,
gjafirnar allar, sem eru okkur
að vísu mikils virði, en fá þó
aldrei jafnazt á við vitundina um
hina óhvikulu vináttu, sem að
baki býr. — Og ég veit, að ég
mæli fyrir munn allra sóknar-
barna þinna, er ég þakka þér
styrk þinn og mildi, hugarþelið
hlýja, sem hvergi brást og sízt,
þegar á reyndi og þörf var hug-
hreystingar. Og svo sendi ég þér
hjartanlegar kveðjur frá mér og
fjölskyldu minni ásamt þökkum
fyrir handtakið hlýja og þétta,
sem er jafnheilt, vinfast og
traust, sem þá er þú leiddir smá-
dreng við hönd þér suður Lækj-
argötuna einn sóldag á Siglufirði
fyrir rúmum þremur tugum ára.
Ólafur Haukur Árnason.