Morgunblaðið - 10.06.1965, Blaðsíða 10
10
MORGUNBLADIÐ
Fimmtudagur 10. júní 1963
i jailabæimn Dale á Uórðalandi.
DALE VID NORSKU BERGENSBRAUTINA
VARLA getur fegurri leið til
að ferðast um en fjalllendið
milli Oslóar og Bergen í N«r-
egi. >eir sem taka sér far til
S-Noregs og hafa sæmilegan
tíma, ættu ekki að láta undir
höfuð leggjast að taka járn-
brautarlest eftir Bergens-
brautinni og ferðast að degi
til, til að njóta útsýnisins.
Undirritaður blaðamaður Mbl.
lét loks verða af gömlu
áformi um að fara þessa leið
2. maí sl. Þennan sunnudag
var blíðskaparveður, sólskin
og logn, 18 stiga hiti og vor
í lofti, grasið orðið grænt
niðri í sveitum, en gullt enn-
þá uppi í fjalladölunum. I>ar
setja þó barrtrén á grænan
lit. Þarna í fjöllunum standa
hvarvetna upp úr þessir form
fögru norsku klettar. Sigur
vorsins yfir vetrinum sást
kannski bezt á vötnunum,
sem voru auð á láglendinu,
vakir með landi ofar í hlíð-
um og þakin snjó og ís efst
í fjalllendinu.
Farið var frá Osló kl. 9.50
og komið til Bergen kl. 19.10.
Lestin stanzar á ýmsum stöð-
um og hristist ekki eins mikið
og hraðlestin, sem er fljót-
ari í förum. Þetta er þægileg
lest með matarvagni og far-
ið kostar ekki nema 75 n. kr.
Við ökum gegnum Hönefors
og höldum upp í Hallinigdal-
inn. Þar býr Skúli Skúla-
son, í Nesbyen. Ekið er með-
fram vötnunum í yndislegum
dölum og utan í hlíðunum.
Alltaf hærra upp í fjöllin. A
hásléttunni handan Halling-
dalsins þekur glitrandi snjór
landið. Sólbrúnt skíðafólk
kemur í lestina á hverri stöð,
enda eru hér skíðahótel, skíða
lyftur og skíðaskálar í einka-
eign. Á háfjallinu er víða
byggt yfir brautina, til að
vernda hana fyrir snjó og
oft er farið gegnum löng jarð-
göng, þar sem augun hvilast
frá birtunni af sólglitrandi
snjónum. Og svo fer lestin
að lækka sig aftur, niður úr
snjónum, í dali með bænda-
býlum og ekur loks lengi með
fram Sörfjorden til Bergen.
Lestin er nú full af skíða-
fólki. Heilar fjölskyldur hafa
að Norðmanna sið notað
tveggja daga frí til að halda
til fjalla. Hér eru síðu, mjóu
„stretchnælon“-buxurnar sýni
lega ekki eins mikið í tízku
og heima á íslandi. Nei, hér
ná stælbuxurnar aðeins niður
fyrir hné og þar taka við
ullarsportsokkar í einum skær
um lit. Með þessu klæðast
ungir sem gamlir fallagum út-
prjónuðum peysum í mörgum
litum.
— „Næsta stöð er Dale“,
er tiíkynnt í hátalarann í
lestinni, eftir að komið er nið
ur af fjallinu og góðan spöl
vestur fyrir Voss. Við rennum
inn á stöðina í litlum bæ, sem
stendur í dalkvos milli himin-
gnæfandi fjalla og fólk í
kringum mig segir: „Dale.
Dale-garn“. Þessi ummæli og
allt þetta peysuklædda fólk
vekja ákveðin hugartengsl.
Frá þessum stað kemur auð-
vitað Dalagarnið norska, sem
svo mikið er farið að nota á
Islandi. Ég ákveð að það skuli
ég gera mér til erindis á þenn
an yndislega stað, að kynnast
nánar uppruna þess garns,
sem vafalaust á sinn þátt í
að íslendingar eru einhverjir
beztu viðkiptavinir Norð-
manna, kaupa af þeim fyrir
100 millj. kr. arlega, að þvi
er Bergens-útvarpið upplýsir.
Og skömmu seinna er ég á
leið þangað í fylgd með Öj-
vind Thomas frá Dala-fyrir-
tækinu.
Dale er ákaflega snotur bær
með 3000 íbúa og á uppruna
sinn og viðgang einni verk-
smiðju að þakka. Um 1200
manns vinna í Daleverksmiðj-
unum, sem reyndar framleiða
margt fleira en garnið sem
við þekkjum, svo sem alls
kyns efni, teppi, lín o.s.frv.
Hver vinnandi maður í bæn-
um starfar þar og sömu ætt-
irnar hafa gert það í 3—4 ætt-
liði. Það kann að virðast und-
arlegt, að þarna langt inni á
milli fjallanna skyldi rísa
verksmiðjubær á þeim dögum,
er allt þurfti að flytja til og
frá á hestum. En ástæðan er
áin, sem rennur þarna straum
hörð niður úr fjöllunum með
fallegum fossi í, og bjartsýnn
Dani, sem sá möguleikana í
vatnsaflinu. Það var Peter
Jobsen, sem fluttist til Noregs
sem ungur maður fyrir miðja
síðustu öld. Hann kvæntist
tvisvar í Bergen, átti 13 börn
með fyrri konunni og 11 með
þeirri síðari og gerðist mikill
athafnamaður. Af framsýni
sinni kom hann auga á fossa-
aflið og árið 1879 lét hann
virkja ána og tók að byggja
upp stóriðnað í eyðidal uppi
í fjöllum. Engin samgöngu-
tæki voru fyrir hendi, hvorki
járnbrautir né vegir. Allt varð
að flytja til og frá á hestum.
Þarna sem gamli Jebsen byrj-
aði með eina baðmullarverk-
smiðju eru nú verksmiðjur á
80 þús. ferm. gólffleti. Það
er garnverksmiðja, sem fram-
leiðir um 1000 tonn af garni
á ári og er talin einhver sú
fullkomnasta í Evrópu, baðm-
ullarverksmiðja með 500 vef-
stólum og ullarverksmiðja,
sem framleiðir ullarefni á 85
vefstólum. Hliðarspor gengur
frá verksmiðjunni út á Berg-
ensbrautina, sem flytur að ull
og baðmull og brott fullunn-
ar vörur. Fyrirtækið er nú
orðið hlutafélag og verksmiðj
urnar seldu nýlega opinber-
um aðilum rafstöðina, til að
tengja hana í allsherjar raf-
kerfið. Þó með þeim fyrir-
vara að verksmiðjurnar gangi
ætíð fyrir um kaup á því raf-
magni, sem þær þurfa.
Allur bærinn, sem er mjög
hreinlegur og snotur, er byggð
ur kringum verksmiðjurnar.
Unga fólkið byrjar að vinna
þar strax og það er vinnu-
fært, og nýlega fengu 25 starfs
menn viðurkenningu fyrir að
hafa unnið í verksmiðjunni í
yfir 50 ár. Það gerist þó ekki
miklu oftar með lengri skóla-
göngu nútímafólks og styttri
starfsæfi. Mér er sagt að fólks
flótti frá Dale til borgarinnar
Bergen sé miklu minni en al-
mennt gerist úr sveitum í
nánd við stórborgir. E.t.v.
eiga fjöllin með fjallakofa
sína sinn þátt í því. En nú er
að koma góður vegur til borg-
arinnar og það kann að
breyta einhverju. Þarna starf
ar íslenzkur maður, Skafti
Jakobsson, múrari, kvæntur
norskrí konu frá Dale.
Hegland, verksmiðjustjóri
í garnverksmiðjunni, gengur
með mér um verksmiðjurnar.
Hann segir að mest af ullinni
komi af norskum kindum, en
dálítið sé keypt af enskri ull
frá Samveldislöndunum.
Rygjakindur og Dalakindur
gefa mest af grófa garninu,
sem ætlað er í sportpeysur.
Dalakindurnar eru mikið
ræktaðar á Vesturlandinu í
Noregi. Þær ganga víða mikið
úti á vetrum o.g fá löng hár,
og aðeins er rúið einu sinni
á ári.
Við ökum upp í fjöllin að
fremsta bæ í Bergsdal á Hörða
landi, er nefnist Rödland, þar
sem fer fram tilraunastarf-
semi með Dalakindur. Þær
eru stórar og kollóttar með
langan dindil og ekki eins
sperrt eyru og okkar kindur
Tilraunastjóri frá Búnaðar-
skólanum í Ási, Jon J. Ned-
kvitne, er þarna staddur og
biður kærlega að heilsa öll-
um hjá Búnaðarfélaginu á ís-
landi, þar sem hann hefur oft
dvalið. Þarna er allt á kafi í
snjó og kindurnar að bera inn
anhúss. Flestar kindurnar eru
tvílembdar, nokkrar meira að
segja þrílembdar. Kindin á
að meðaltali 1,8 lamb, sem
þykir mikil og góð kjötfram-
leiðsla.
Norska ullin kemur til Dala
verksmiðjanna flokkuð af
„Norges Kjött Oig Fleskesentr-
al“ og sekkirnir merktir með
tegund, framleiðslustað og
gæðaflokki. Samt taka konur
við henni og fara betur yfir
flokkunina. Það er eina verk-
ið í verksmiðjunum, sem eng-
ar vélar geta unnið. Þessar
þjálfuðu konur hafa jafn
fínar tilfinningar í fingrun-
um, þegar þær snerta ullina
og vínsmakkararnir í Frakk-
landi, er þeir dreypa á mið-
inum af silfurdiskum sínum.
Frá konunum fer ullin í vél-
arnar, þar sem henni er blás-
ið á milli eftir rörum. Hún er
þvegin í volgu sápu- og sóda-
vatni, ofur varlega svo hún
Framh. á bls.. 21
Öjvind Xhomas á brautarstöðinni í Dale.