Morgunblaðið - 13.06.1965, Blaðsíða 17

i Sunnudagur 13. júní 1965
MORGUNBLADID
17
Alexander
Jóhannesson
látinn
r Alexander Jóhannesson ' átti
það sameiginlegt með Jóni for-
seta Sigurðssyni, frænda sínum,
að hann var í senn hagsýnn at-
hafnamaður og afkastamikill
fræðimaður. Vísindastörf Alex-
anders vöktu athygli langt út
fyrir strendur íslands og senni-
lega meiri meðal dómbærra
manna erlendis en almennings
hér á landi. Slikt var ekki nema
að vonum, því að ekki var á
færi annarra en sérfræðinga að
dæma um þær nýjungar, er Al-
exander færði fram um uppruna
mannlegs tungumáls. Jafnvel sér
fræðingar deila löngum um því-
Jón Kristjánsson skipverji á varðskipinn Ægi, sendir blaðinu þessa mynd, en hún er af borgarís
jaka er Ægir sigldi framhjá er skipið var um 60 mílur í hafi út af Melrakkasléttu. Segir Jón að
jakinn, sem vissulega minni á Dyrhólaey, hafi verið 25 metrar á hæð.
REYKJAVIKURBREF
Laugard. 12. júni
lík efni, en sizt er að marka þótt
einstaka alvitringar af íslenzk-
um uppruna gerðu lítið úr kenn-
ingum Alexanders. Þegar þekk-
inguna þrýtur er ætíð handhægt
að grípa til oflætisins. Víst er
um það, að Alexander var maður
óvenju hugmyndaríkur og at-
hafnamikill að hverju sem hann
gekk. Fræðistörfin ein fullnægðu
honum ekki. Á yngri árum átti
hann hlut í togaraútgerð og hafði
síðar forgöngu um reglubundið
innanlandsflug. Þá voru allar að
stæður ærið ófullkomnar og fór
því tilraun Alexanders og félaga
hans út um þúfur, en nú bland-
ast engum hugur um framsýni
hans í þessum efnum.
Forystumaður um
háskólans
Auðvitað er bygging háskóla-
hverfisins á Melunum engum ein
um manni að þakka. Háskólahús
hlaut að rísa og margir lögðust
á eitt um að hrinda byggingu
þess og annarra stofnana háskól-
ans áleiðis. Við allan undirbún-
ing málsins munaði hins vegar
mest um lið Alexanders. Mikla
lipurð og samninga þurfti til þess
•ð fá lögin um happdrætti há-
akólans samþykkt, en með þeim
var aflað íjár til framkvæmd-
anna. Sumum starfsbræðrum
Alexanders þótti hann þá gerast
helzt til samningalipur, en hann
tryggði málinu sigur og hefði
það þá trúlega ekki verið á ann-
•rra færi né með öðrum ráðum
en hann beitti. Nú er sjálf há-
•kólabyggingin orðin alltof lítil,
en um það leyti er hún reis af
grunni lét einn af helztu áhrifa-
mönnum landsins uppi þá skoð-
un, að hásklóinn mundi ekki
þurfa á öllu þessu húsrými að
halda íyrr en eftir svo sem 600
•r! Alexander taldi ekki allt
íengið með byggingunum einum,
heldur vann stöðugt að því að
efla kennslu í háskólanum og
láta hana ná til æ fleiri greina.
Á engan er því hallað, þó að sagt
»é það, sem satt er, að allt frá
upphafi var Alexander Jóhann-
esson fremsti forystumaður um
eflingu háskólans, bæði að ytri
búnaði og allri starfsemi. Víst er
•öknuður að slíkum manni, jafn-
vel þó að kraftar hans hafi nú
vérið þrotnir. Eldlegur áhugi
hans var ætíð hinn sami og beind
ist hin síðustu misseri einkum að
endurheimt handritanna frá
Kaupmannahöfn.
Tunglferð 1969?
Flestum leikmönnum er lftt
•kiljanlegt, hvernig unnt er að
halda lífi og vera þó á sveimi í
kiusu lofti langt túi í himin-
geimnum. Það afrek hafa Banda-
ríkjamenn nú framið, nokkrum
vikum eftir að Rússar urðu fyrst
ir til að sanna í verki að þetta
væri mögulegt. Ekki má á milli
sjá, hvort þessara stærstu stór-
velda er lengra komið í geim-
flugi. Bæði hafa unnið ótrúleg
afrek. Með réttu er undan því
kvartað, að hugviti og fjármun-
um sé kastað á glæ með þeirri
samkeppni, sem í þessu eigi sér
stað, þar sem mikið mætti spara
og skjótar komast áleiðis, ef báð-
ir, Bandaríkjamenn og Rússar,
leggðust á eitt í samvinnu sín á
milli. Hér truflar metnaður eðli-
leg vinnubrögð. Vafalaust gætir
þess og, að allar hafa þessar
tilraunir hernaðargildi, þó að j»ví
verði vonandi aldrei beitt. Sumir
telja, að allri þessari orku væri
betur eytt til umbóta á jörðu
niðri. Enda þótt sá hugsunarhátt-
ur sé skiljanlegur, þá hefði
skammt verið komizt, ef engri
orku og fjármunum hefði verið
varið til margháttaðra vísinda,
fyrr en bætt hefði verið úr ýmsri
þeirri neyð, er við öllum blasir.
Þekkingin, sem með vísindum
hefur verið aflað, er einmitt ör-
uggasta leiðin til varanlegra um-
bóta í óteljandi efnum. Banda-
rískir vísindamenn segjast nú
hafa fengið aukna trú á því, að
unnt sé að senda mannað geim-
far til tunglsins þegar á árinu
1969 eins og fyrirhugað hafði
verið. E.t.v. hefur það ekki mikla
hagnýta þýðingu að komast til
tunglsins, en óneitanlega mundi
sú för tákna nýjan sigur manns-
andans.
Vinnufriður
ótryggur
Enn hefur því miður ekki tek-
izt að tryggja vinnufrið. Að því
er þó öfluglega unnið af góð
viljúðum mönnum. Á meðan
á þeirri viðleitni stendur er eng-
um til góðs að hafðar séu uppi
ásakanir um ,hverjum það sé að
kenna, að miður hefur tekizt en
skyldi. Öllum má vera ljóst, að
skrif Tímans og Þjóðviljans um
að ríkisstjórnin eigi sök á hversu
erfiðlega hefur gengið, byggjast
á algerum öfugsnúningi stað
reynda. Sannleikurinn er sá, að
ríkisstjórnin heíur gert allt, sem
í hennar valdi hefur staðið, til
að greiða fyrir samningum.
Verkalýðsfélögin ráða sjálf
kröfugerð sinni og ákvörðunum.
Það er nú komið á daginn, að þau
eru svo innbyrðis ósammála, að
ógerlegt hefur reynzt að semja
við þau í heild. Jafnvel hin eig-
inlegu verkamannafélög greinast
í tvo meginhópa og eins og sam-
þykktirnar frá Austfjörðum bera
með sér fer því fjarri, að hóp-
arnir séu sjálfum sér samþykk-
ir. Sumstaðar hafa orðið ofan á
þeir, serh vilja gera kröfur þess
eðlis, að verði þær samþykktar
mundi af því hljóta slíkur verð-
bólguvöxtur, að hann gerði að
engu þær kjarabætur, sem kröfu
gerðarmennirnir þykjast þó
stefna að. Um þetta hafa menn
nú aldarfjórðungs reynslu sér til
leiðbeiningar. Hún hefur ætíð
verið hin sama hvaða flokkar,
sem verið hafa við völd á hverj-
um tíma. í þessum efnum skar
júnísamkomulagið í fyrra sig úr.
Of margir virðast enn loka aug-
unum fyrir staðreyndunum, en
þær haggast ekki þó að menn
geri sér upp blindu. Raunar eru
ekki allir svo sjóndaprir á þetta,
eins og þeir láta. Annarleg öfl
og ýmsir sérhagsmunir eru hér
að verki og mun síðar gefast færi
á að gera upp við þá. Sem betur
fer eru í öllum hópum ýmsir,
sem bæði hugsa rétt og vilja vel.
í lengstu lög verður að vona að
þeirra ráð verði ofan á.
Vantraust á for-
ustu verkalýðs-
hreyfingarinnar
Þó að ekki sé tímabært að
hefja deilúr um, hverjum það sé
að kenna, að svo treglega hefur
gengið að tryggja vinnufrið að
þessu sinni, þá blasir það við öll-
um, að hvorki Þjóðviljinn né
Tíminn hafa lagt sig fram um
að stuðla að friðsamlegri lausn.
Þjóðviljinn hamrar á því dag eft-
ir dag, að alls ekki eigi að semja.
Einhvern tíma hefði slíkt þótt
skrítinn boðskapur af hálfu
blaðs, sem telur sig sérstakan
málsvara verkalýðshreyfingar-
innar. Augljósara vantraust á Jor
ystu hennar er ekki hægt að láta
uppi né hugsa sér illvígara tilræði
við frambúðarhagsmuni hennar.
Tíminn slær meira úr og í en
harmar sérstaklega, að í norðan-
samningunum skyldi ekki knúið
fram meira framlag af hálfu rík-
isstjórnar eða ríkisvalds. Erfitt
er að gera sér grein fyrir, hvern-
ig slíku ætti að koma fyrir
nema með eftirgjöf skatta eða
annara'.gjalda á atvinnurekendur
eða beinum framlögum til þeirra.
Hvorttveggja .hlyti aftur á móti
að leiða til þess, að álögur á all-
an almenning mundu þyngjast.
Skattabyrðin
f þessú sem öðru er erfitt að
fá Tímann til að taka upp skyn-
samlegar rökræður. Hann heldur
sér ýmist við haldlausar dylgjur
eða innantómar fullyrðingar. Á
dögunum var t.d. hér i Reykja-
víkurbréfi haft eftir norsku blaði,
að þar sem opinberar álögur
hefði í Noregi á sl. ári numið
36%, þá hefðu þær hér einungis
numið 27%. Frásögn hins norska
blaðs var raunar ónákvæm að
þvi Ieyti, að á.m.k. islenzka
talan mun hafa verið miðuð við
árið 1963 en ekki 1964, því að
hin rétta tala hér mun 1964 hafa
verið milli 25—26%. Um þetta
skeytir Tíminn hins vegar ekki
heldur ber á móti því, að sam-
anburðurinn á milli íslands og
Noregs í þessum efnum sé rétt-
ur. En hví birtir Tíminn þá ekki
þær tölur, sem hann byggir á?
I þessu sem öðru ber að sjálf-
sögðu að hafa það, sem sannara
reynist. Enn hefur því ekki ver-
ið hnekkt, að skattar í heild séu
hlutfallslega minni hluti af þjóð-
artekjum á íslandi en í öðrum
nálægum, sambærilegum lönd-
um. Allsstaðar er jarðvegur til
þess að ala á óánægju með háa
skatta, en á meðan þeir eru hér
lægri en annars staðar, höfum
við sízt ástæðu til umkvörtun-
ar. Ástæðan til þess, að þeir
geta verið lægri hér er raunar
sú, að við sleppum við herkostn-
að. Hinsvegar er kostnaður við
að halda uppi okkar litla þjóð-
félagi á okkar víðlenda ástkæra
landi hlutfallslega meiai en með
öðrum þjóðum. Á þetta verður
að líta, þegar með sanngirni skal
dæma. Aðalatriðið er að tala
ekki út í bláinn heldur vita hverj
ar staðreyndirnar eru og meta
þær.
Erkibiskupinn af
Kantarabor" á
heima í London
Furðulegt er hvernig ýmsir
þeir, sem býsnast yfir háum
sköttum í öðru orðinu, heimta
stöðugt ný útgjöld í hinu. Sum-
ir mætir menn vilja t.d. skjóta
nýjum stjórnvöldum inn í em-
bættiskerfi okkar. Þeir vilja
skipta landinu í fjögur eða fimm
fylki, er komi á milli núverandi
héraðs- og sveitarstjórna og rík-
isstjórnarinnar. Fyrirmynd að
þessu þykjast þeir sækja til
Noregs. Þar þykja það hins veg-
ar lítil sveitarstjórnarumdæmi,
er ná yfir 4—5000 manns þ.e. eins
og meðal íslenzk sýsla, sem tek-
ur yfir marga hreppa! Norsku
fylkin eru sum a.m.k. mun mann-
fleiri en allt ísland.
Svipuðu máli gegnir um það,
þegar talað er um að skipta þurfi
íslandi í þrjú biskupsdæmi. Ný-
lega hefur Hálogalandi í Noregi
verið skipt í tvö biskupsdæmi.
Biskup í Suður-Hálogalandi var
að því spurður, hversu margir
íbúar væru í hans biskupsdæmi.
Hann svaraði: Nærri milljónár-
fjórðungur, þ.e. h.u.b. 250 þús.
manns.
Það var nýlega sagt til styrktar
nýjum biskupsembættum á Hól-
um og í Skálholti, að íslending-
ar ættu að taka sér Breta til fyr-
irmyndar, sem hefðu erkibiskup
í hinni gömlu kirkjubórg Kant-
araborg. Gallinn á þeirri fyrir-
mynd er einungis sá, að erki-
biskupinn af Kantaraborg býr
ekki i Canterbury heldur í Lond-
on, þar sem mun auðveldara er
fyrir hann að gegna störfum
Missögn í Lögbergi
Heimskringlu
Tilvitnanir í erlend fordæmi
eiga því aðeins rétt á sér, að
rétt sé með farið og gerð sé
grein fyrir hvort aðstæður eru
sambærilegar eða ekki. Sum
fræðsla um mál okkar erlendis
er og ærið hæpin. í Lögbergi-
Heimskringlu var fyrir skemmstu
birtur fyrirlestur eftir ungan ís-
lenzkan lækni, sem virðist hafa
dvalið um skeið í Bandaríkjun-
um. Fyrirlesturinn var að ýmsu
leyti athyglisverður. Þar birtist
gagnrýni, sem að sumu er rétt-
mæt, þó að hún ætti öllu frem-
ur erindi við íslendinga sjálfa en
frændur okkar í VesturheimL
En látum það vera. Slíkt er ætíð
matsatriði. En hæpinn fróðleik-
ur er það, að ástandið sé nú
hlutfallslega litlu betra hér á
landi en þegar forfeður vestur-
faranna yfirgáfu landið fyrir 75—
100 árum. Víst er hér mörgu
ábótavant, en ekki tjáir að loka
augunum fyrir því, að lífskjör al-
mennings hér eru nú líkari lífs-
kjörum annarra þjóða en var fyr-
ir þrem aldárfjórðungum. Verra
er samt, að hinn un^i fyrirles-
ari segir frá því, að Islendingar
njóti styrks frá Bandaríkjunum.
Þessi fullyrðing hvílir á alger-
um misskilningi. Nú eru liðin
allmörg ár frá því að Bandaríkja
menn vei‘/u okkar slíka aðstoð.
Útgjöld þeirra vegna varna lands
ins verða ekki í þessu sambandi
talinn styrkur við okkur þegar
af því, að Bandaríkjamenn inna
þau af hendi vegna síns eigin ör-
yggis. Við samþykkjum varn-
irnar raunar vegna þess, að þær
eru okkur sjálfum einnig nauð-
synlegar. Hér er sem sé um
beggja hag og nauðsyn að ræða.
„Lýðræði og leik-
araskapur66
Vafalaust hefur hinn ungi lækn
ir sagt frá þessari styrkveitingu
Bandaríkjamanna í góðri trú. —
Menn misskilja aðstæður, átta
sig ekki á misskilningnum og
halda áfram að breiða hann út
í beztu vitund. Þannig fer t.d.
fyrir Alþýðublaðinu sl. fimmtu-
dag undir framangreindri fyrir-
sögn, þar sem rætt var um
Landsfund Sjálfstæðisflokksins
og er Tíminn ekki lengi að taka
upp ranghermið. Þar segir m.a.:
„Svo virðist, sem engar sér-
stakar reglur gildi um kjör full-
trúa, heldur megi hver sem tel-
ur sig til ílokksins, mæta á
landsfund. Bezt sem flestir og
helzt með konur sínar. Síðan eru
teknar stórar myndir af miklum
mannfjölda, sem á að sýna styrk
flokksins og veldi. Allt þinghald
ið er sett á svið með auglýsinga-
gildið eitt fyrir augum, en tíma
og vinnumöguleikum þannig hátt
að, að borin von er að mál geti
verið rædd svo, að hægt sé aS
skiptast á skoðunum og skýra
mismunandi viðhorf og kynna að
stæður í hinum ýmsu landshlut-
um. Allar eða nær allar álykt-
anir eru fyrirfram samdar og
ráðið, hver mál skuli koma til
álytka."
Öll hvílir þessi frásögn á mis-
skilningi. Áður fyrri mátti segja,
að nokkuð væri á reiki um full-
trúaval, en nú um alllangt ára-
bíl hafa um þetta gilt alveg fast-
ar reglur. Á þingsetningarfund
er raunar boðið gestum og etn-
stök gestakort látin í té á hina
almennu umræðufundi. En á
lokafundinn, þar sem kosin er
miðstjórn og ályktanir gerðar,
mega eingöngu koma kosnir full-
trúar. Gilda um kjör þeirra
strangar reglur, miðaðar við
fjölda í íélögum, kjósendafjölda
í kjördæmum o.s.frv. Svipuðu
máli gegnir um það, sem blaðið
segir um samþykktir Landsfund-
arins. Allt hvílir það i mis-
skilningi, eins og nánar er gerð
grein fyrir í Staksteinum nú í
laugardagsblaðinu.