Morgunblaðið - 22.06.1965, Blaðsíða 19

Þriðjudagur 22. Jfmí 1965
MORGUNBLAOID
19
— Úr paradis
Framh. at bls. 15
Breta, að þeir létu af hondum
við Spánverja hið mikla kletta
vígi Gíbraltar, en í stað þess,
að hann kæmi því til leiðar,
að þeir endurheimtu þetta
gamla og mikilvæga virki og
yrðu þar með lyklaverðir við
aðrar dyr Miðjarðarhafsins,
hafði hann nú gert kaup við
voldugasta ríki heims um
herstöðvar á Spáni. Þar með
var að mestu lokið fylgi hans
hjá að minnsta kosti yngri
kynslóð þessara stétta.
Að lokinni samningsgerðinni
um herstöðvarnar streymdu
inn í landið vélar og peningar '
vetan um haf, og iðnaður og
kaupsýsla í stórum stíl urðu
mikill gráðavegur. Þá er no'kk-
ur ár voru liðin frá lokum
heimstyrjaldarinnar, tók að
fyrnast yfir glæpi einræðisherr
anna hjá þorra manna í lýð—
frjálsum löndum Evrópu — og
ennfremur batnaði óðum efna-
hagurinn. Því var það, að um
og upp úr 1950, tók fólk úr
þessum löndum að fara í
skemmtiferðalög suður í sólar-
lönd Spánar, og brátt jókst
ferðamannastraumurinn. Svo
leið þá ekki á löngu, unz í hóp
inn bættist fjöldi Bandaríkja-
manna, og þeir voru margir
hverjir serið örir á fé. Þárna
spratt fram gullin gróðaland,
og auðvitað hófust miklar og
margvíslegar framkvæmdir,
sem miðuðu að því að gera
ferðamönnum til hæfis og laða
fleiri og fleiri til að fara að
dæmi þeirra.... En alþýða
manna hafði lítið að segja af
gróðanum í verzlun, iðnaði og
þnónustu við ferðamenn. Þang
að vill fé, sem fé er fyrir, og
hvergi á þetta við í ríkara
mæli en í landi þar sem þjóð-
félagshættir eru eins og á
Spáni. Þar urðu andstæðurnar
milli óhófs og alls leysis enn
auðsærri og tilfinnanlegri en
áður, jafnvel þótt margir, sem
soltið hefðu áður hálfu eða
heilu hungri, fengju nú illa
borgaða atvinnu.
„ Af öllu þessu reis bylgja and
úðarinnar gegn Francó og gæð
ingum hans hærra og hærra,
en þó þurfti hann ekki að ótt-
ast óeirðir, hvað þá byltingu,
— svo rækilega höfðu hann
og hans þjónar búið um alla
hnúta á þeim 15 árum, sem lið
in voru frá því að úrslit urðu
í borgarastyrj öldinni. En var-
aðu þið, Valnastakkur! Auk-
ið samband við umheiminn, frá
hvarf heilla stétta frá stefnu
ófrelsis og undirokunar stétta,
sem farg vanþekkingar og ör-
og kotbændum og húsmönnum,
birgðar hvíldi ekki á, svo sem
verkalýðnum í sveit og borg
hafði frjóvgandi og styrkjandi
ahrif á hugi viðkvæmra, vök-
öllum þeim stéttum þjóðfélags-
ulla og skáldhneigðra manna I
ins, sem höfðu einhverja nasa-
sjón af æðri menntun, og áð-
ur en varði hófst í bókmennt-
um Spánverja nýtt blóma-
skeið, sem vakið hefur undrun
og áhuga þeirra bókmennta-
manna erlendis, sem lesa
spænska tungu og fylgjast með
þvi, sem fram fer á Spáni í
heimi menningarlífsins.
6.
Nu mundu ýmsir spyrja:
Hvermg víkur þessu við’
Hvernig geta skáH þessa
blomaskeiðs unnið gegn ó-
frelsinu, misréttinu, fátæktinni
og vanþekkingunni og tekið
upp hlut meginþorra þjóðar
smnar gegn Francó, gæðingum
hans og kaþólsku kirkjunni úr
þvi að á Spáni ríkir str’öng
ritskoðun, sem ekki beinist
sizt gegn gagnrýni á stjórnar-
hattum og þjóðfélagsformum
I bókinni Lokað land, eru
að sögn þýðandans sögur’ sem
hafa ekki verið birtar á Spáni
sakir ótta við ritskoðunina, en
mér virðist hreint ekki auð-
sætt, hverjar þær eru. Allar
sögurnar gefa greinilega hug-
mynd um einkenni hinna nýju
bókmennta og hver er háttur
skáldanna á að vinna gagn
alþýðu landsins og veikja að-
stöðu einræðisherrans, án þess
að komast í kast við harð-
henta þjóna hans.
Höfundarnir velja sér verk-
efni af ýmsum sviðum, en í
langflestum sögunum er það
valið þar, sem augljóst er, hve
illa skór stjórnarfars og þjóð-
félagsaðstæðna kreppir. Skáld-
in velja sér persónur, sem eru
ekki að neinu leyti sérkenni-
legar, heldur eins og fólk flest.
Þau forðast yfirleitt að rekja
sögu þeirra frá upphafi, víkja
ef til vill að henni í einni eða
tveimur setningum, en láta
annars lesa hana út úr niður-
lægingu persónanna, eymd
þeirra eða hörmum á þeirri
• stund, sem við komumst í
kynni við þær. Máski er sagt
sem svo, að þeir hafi sótt þenn
an eða hinn, sem situr í fang-
elsi, en þess ekki getið, hvað
sá hefur-gert fyrir sér, og ekki
eru lesendunum sýndir neinir
böðlar harðstjórnarinnar að
verki. Raunar fylgjum við í
einni sögunni lokabaráttu
skæruliða, sem stórum betur
búnir hermenn stjórnarinnar
hafa króað inni, en þar gerist
svo sem ekkert annað en það,
sem teljast má eðlilegt, þar
sem „þjónar ríkisins“ eru að
vinna skylduverk sín gagnvart
þeim, sem berjast með vopn-
um gegn „löglegri" stjórn
lands síns. Einhver hin átakan-
legasta af sögunum er sú, er
fjallar um fátækan barna-
mann, sem vinnur fyrir lítið
kaup hörðum höndum langan
vihnudag og hyggst svo leggja
á sig skólagöngu að dagsverki
loknu til þess að öðlast betri
lífsaðstöðu. Allt í einu verður
framtíð hans, konu hans og
barna öll önnur og bjartari,
þegar hann hefur tekið þessa
ákvörðun. Og hann vindur sér
strax í inntökupróf — án þess
að gefa sér tíma til að fara
heim. En .. svo kemur það
upp úr dúmum, að sú fræðsla
sem hann hefur fengið í
bernsku, hefur verið svo léleg
og þjálfun hans til að leysa úr
ærið auðveldum verkefnum
svo lítil, að honum er leiðin
lokuð, hvað sem vill á sig
leggja. Þar með er jafnvel
loku fyrir það skotið, að hann
geti látið sig dreyma um betri
kjör og bjartara líf. í sögunni
Veizlan og regnið — eftir höf-
und eftirmálans — erum við
leiddir inn í veitingastofu, þar
sem safnazt hafa saman nokkr-
ir menn af yfirstéttunum. Þeir
hafa flúið undan hörkustormi
og steypiregni, og sitja þeir og
rabba. Einkum vekur þar á-
huga frásögn af dýrlegum
veizlufagnaði mikils auð-
manns. Hann hefur haldið
brúðkaupsveizlu einkadóttur
sinnar og nýtur þess að segja
frá óhófinu — svo sem og á-
heyrendurnir njóta frásagnar
hans. Boðsgestirnir. voru 900,
6 hljómsveitir léku fyrir dansi,
þjónar önnuðust framreiðslu-
störfin. 60 matsveinar bjugeu
til réttina, drukknar voru 2083
flöskur af kampavíni og blóm-
in í skreytingar voru sótt i
flugvél til Hollands. Þetta gerð
ist sem sé í landi mikillar ör-
birgðar og atvinnuleysis,. og
svo þarf þá ekki höfundur sög-
unnar að gefa lesandanum
neinar bendingar. ... Þess hef-
ur áður verið getið, að mörg
hundruð þúsund Spánverjar
hafi flúið land, þegar öriög
Spanar í borgarastyrjöldinni
voru ráðin. Og síðan hefur
fjölmargt Spánverja farið úr
landi af frjálsum vilia. Skáld-
ið Zúniga segir, að alls um
ema millión Spánverja hafi nú
ofan af fyrir sér erlendis. Sumt
af því fólki, sem leitað hefur
til annarra landa, hefur gert
það til þess að afla sér fjár.
Þegar það svo hefur eignazt
álitlega upphæð, hefur það
komið heim aftur, reist sér
hús, komið sér upp litlu iðn-
fyrirtæki, verzlun eða veitinga
stofu. Þetta fólk hefur margt
að segja af lífskjörum og lifn-
aðarháttum í lýðræðisríkjum
hins vestræna heims, og frá-
sagnir þess auka á ólguna í
hugum þeirra, sem heima hafa
setið. Frá áhrifum þessara
heimkomnu Spánverja á við-
horf frænda, vina og kunn-
ingja er ekki sagt í neinni af
sögunum í Lokuðu landi, en
hinsvegar fjallar ein sagan um
áhrif ferðamannastraumsins.
Juan Eduardo Zúniga segir, að
kynni hinna friðsælu, næstum
miðaldalegu þorpa á Spáni af
háttum, skapgerð og áð nokkru
leyti lífsviðhorfum hinna er-
lendu dvalargesta hafi gert
fólkið frjálsara, ekki sízt á
sviði ástalífsins, og á hann þar
auðvitað ekki við aukinn
skækjulifnað, heldur lausn
fólksins úr fjötrum fordóma
og aldagamalla hafta, sem eru
leifar af þeim siðferðiskröfum,
er Stóridómur vitnaði um hér
á landi.
Enn hefur ekki verið vikið
af formi hinna nýju bók-
mennta á Spáni, nema að því,
er til tekur efnisvals og þess
háttar, sem skáldin hafa á að
segja það, sem þau vilja vekja
athygli á, án þess að komast
í kast við hina refsandi hönd
spænsks réttarfars. En yfirleitt
er formið beinlínis miðað við,
að hver sæmilega skýr og bók-
læs maður geti lesið bækurn-
ar og skilið,- hvað höfundarnir
eru að fara. Þeir forðast mól-
skrúð og fornleg eða af öðr-
um ástæðum óvenjuleg orð
sem og flókin setningasambönd
tala sjaldan líkingamáli eða
kappkosta að gæða skóldskap
sinn torræðu táknræpu gildi.
Þeir leggja sig heldur ekki
fram um óvenjulega formun
söguheildarinnar eða einstakra
atriða — þó að því raunar
bregði fyrir, svo sem sjá má á
sögu Juans Garcías Hortelano
í þessu safni ,og lítt gætir hjá
þeim þeirrar s.iálfskoðunar og
þessa sálfræðilegu bollalegg-
inga, sem stundum gefa bók-
menntum nútímans gildi, en
eins oft gera þær drepleiðin-
legar. Þeir skrifa stuttar setn-
ingar, og orðaval þeirra er að
mestu hið sama og í talmáli
fólksins. Þeir hafa sem sé af
frjálsum og fúsum vilja gerzt
hvort tveggja: þjónar og vök-
ulir lærifeður þess mikla meiri
hluta þjóðar sinnar ,sem lagð-
ur hefur verið í fjötra misrétt-
is, andlegs ófrelsis, vonlausrar
þrælkunar og örbirgðar — van
þekkingar sem lokar öllum
leiðum.
En þrátt fyrir þettá eru þess
ar sögur og þá einnig þær bók-
menntir, sem þær eiga að gefa
okkur hugmynd um, engan
veginn ómerkilegur skáldskap-
ur. Höfundunum tekst fyllilega
að blása lífi í sögufólkið, gera
það að sjálfstæðum einstakl-
ingum, um leið og það er full-
trúar þjáningasystkina sinna
og hver saga er samræmd
heild, sem verður lesandanum
eftirminnileg. Sögurnar eru
ljóst vitni þess, að skáldskap-
urinn getur þjónað lífinu, án
þess að höfundurinn niðurlægi
sig, ef honum aðeins liggur
eitthvað mikilvægt á hjarta.
Svo sem áður er á minnzt,
tekur þýðandinn fram í for-
málanum, að þungt sé yfir hin-
um nýju bókmenntum Spán-
verja. Og hann segir um hinn
spænska nútíðarrithöfund:
„Fyrir honum vakir að sýna
skýra og sanna mynd hins al-
menna veruleika — mynd af
tilverunni í stöðnuðu þjóð-
félagi, sem hefur valið sér
sess utan við alfaraveg hinnar
sögulegu framvindu.“ En samt
sem áður vekur það mér undr-
un, að hvergi skuli bregða fyr-
ir í þessum sögum kímni eða
háði. Nú er það alkunna, að
Spánverjar eiga hvort tveggja
til, — eiga jafnvel skáldrit,
sem á sígildan hátt hafa stað-
fest þetta. En það er einnig al-
kunna, að ekkert þola einræðis
herrar verr en að þeir eða
þeirra stjórnarhættir séu gerð-
ir hlægilegir, og þarf ekki ann-
að til sönnunar þessu en minn
ast viðkvæmni Hitlers og
Mússólínis fyrir skopmyndum
og skimpingum. Ef til vill er
Francó svo næmur fyrir slíku,
að hann þoli það verr en raim-
sæjar lýsingar á lífi og lífs-
kjörum í ríki hans, — eða eru
áhrif hins ömurlega ástands á
Spáni svo yfirþyrmandi, að
skáldin sjái ekki einu sinni
við það neitt grátbroslegt?
7.
Víða er pottur brotinn í ver-
öld okkar á öld þeirra mestu
sigra mannsandans í efnisheim
inum, sem mannkynssagan
kann skil á. En ekki er sízt ó-
hugnanlegt að hugsa til á-
standsins í sólarlöndum Pyr-
eneaskagans. Þar mættust fyrr
á öldum og urðu að nokkru
samruna arabísk og evrópsk
menning, þar voru unnin á
sviði sæfara og landafunda
heimssöguleg afrek, þar hefur
orðið til sígild myndlist — og
þar hafa blómgazt merkilegar
bókmenntir. Þar býr og vel
siðað fólk, blóðheitt, en gott
og glatt og gætt mikilli lífs-
orku, og yfir því og þess sól-
heimum grúfir nú myrkur ó-
frelsis, örbirgðar og jafnvel
vonleysis.
Tugmilljónum manna hefur
verið svipt út af alfaravegi
sögulegrar framvindu og hinna
stórstígustu framfara, sem sag-
an getur. Um leið hefur um-
heimurinn orðið snauðari en
ella. Hann hefur misst áf þeim
skerfi, sem þessar tugmilljón-
ir hefðu lagt til heimsmenning-
arinnar. En svo virðist, sem
fáir af ábyrgum og mikils-
megandi samtímamönnum láti
sig þetta . nokkru varða, —
ekki sýnt, að það valdi þeim
óró eða áhyggjum.
Hve lengi skal við svo búið
standa?
Guðmundur Gíslason Hagalín
Gag nf ræðaskóBa
Akraness s!itið
AKRANESI, 19. júní — Gagn-
fræðaskólanum hér var slitið f
kirkjunni fimmtudaginn 3. jún„
Séra Jón M. Guðjónsson fluttt
bæn, Geirlaugur Árnason lék á
orgelið og skólastjórinn Ólafur
Haukur Árnason sleit skólanum
með ræðu. Skýrði hann frá vetr-
arstarfinu og ávarpaði nemend-
ur, sérstaklega þá er nú braut-
skráðust frá skólanum. 306 stund
uðu nám í vetur í 13 bekkjar-
deildum. Auk skólastjóra voru
13 fastir kennarar og 15 stunda-
kennarar. Brautskráðir gagn-
fræðingar voru 41, 40 úr almennfi
deild og einn úr verknámsdeild.
Hæstu einkunn á gagnfræðaprófi
hlaut Pálína Ásbjörnsdóttir 8,50.
Landsprófi miðskóla luku 12
nemendur. Stóðust þeir allir próf
ið og níu þeirra náðu hærra
markinu, framhaldseinkunn.
Hæstu einkunn í landsprófi mið-
skóla fékk Helga Viðarsdóttir
8,17. Á unglingaprófi hlaut
hæstu einkunn Guðmunda M.
Magnúsdóttir, 9,38 og er það
jafnframt hæsta einkunn, sem
gefin er í skólanum á þessu
vori. Guðmunda var einnig hæst
yfir skólann í fyrra. Margir nem-
endur fengu verðlaun og viður-
kenningar fyrir dugnað í námi,
háttvísi, félagsstörf o.fl. Gefend-
ur voru ýmiss félög, stofnanir og
einstaklingar. 20 ár eru nú liðin
síðan fyrstu gagnfræðingarnir
brautskráðust frá skólanum.
Nokkrir 20 ára gagnfræðingar
voru mættir við skólaslitin, svo
og tíu ára gagnfræðingar að
vanda. Orð fyrir tíu ára gagn-
fræðingum hafði Þórbergur Þórð
arson húsasmiður og afhenti hann
skólastjóra frá sér og félögum
sínum myndarlega gjöf, 7,200 kr.
í hljóðfærakaupasjóð skólans. Öll
um gefendum þakkaði skólastjór
inn sérstaklega. — Oddur.
4ra herbergfa íbúð
óskast til kaups — ekki langt frá Miðbænum.
Útborgun kr. 600—650 þúsund.
Tilboð, merkt: „6021“ sendist afgr. Mbl., eða í síma
20669.
SÍLDARSTÚLKUR!
Okkur vantar vanar söltunarstúlkur. —
Káuptrygging. — Fríar ferðir.
Upplýsingar í síma 24093 og 11574.
SUNKUVER HF.
Seyðisfirði.
Vatnseni!a2and
Sumarbústaðalóðir til sölu.
Sími 19090.
2
VERZLUN TIL SÖLU
Af sérstökum ástæðum er lítil en góð sérverzlun í fullum gangi
til sölu. — Nýr lager. — Góður staður við Laugaveginn. — Til-
boð sendist afgr. JVIbl. merkt: „x — 4053 — 6020“ fyrir 26. þ.m.