Morgunblaðið - 26.06.1965, Side 10

10
MORGUNBLADIÐ
i
Laugardagur 26. júní 1965
Frá stofnfundinum í San Fra ncisco 1945.
JÉ
friði í Laos, þótt hann yrði
skammvinnur.
1960 samþykkti Allsherjar-
þing Sameinuðu þjóðanna að
senda friðargæzlusveitir til
Kongó, er bylting hafði verið
gerð í hinu nýfrjálsa ríki og
stjómin var völt í sessi. Tókst
SÞ að vinna bug á byltingar-
mönnu-m og lægja ófriðaröld-
urnar í landinu. Einnig hafa
gæzlusveitir SÞ verið á Kýp-
ur frá því að bardagar hófust
milli grískra og tyrkneskra eyj
arskeggja um jólin fyrir einu
Og hálfu ári. Og sáttarsemjari
samtakanna hefur unnið að
því að miðla málum milli deilu
aðila á eyjunni.
Friðargæzla SÞ hefur verið
mjög kostnaðarsöm, ekki sízt í
Kongó. Gert er ráð fyrir, að
aðildarríkin taki þátt í kostnað
inum við slíkar aðgerðir í hlut-
falli við ársframlag sitt, en
nú er Ijóst, að samtökin geta
ekki neytt eitt einasta ríki til
að greiða frapiilög til aðgerða,
sem því eru á móti skapi. Af
Trygve Lie, fyrsti framkvstj.
r-,
andvíg, en Rússar hafa ekkl
notað tækifærið.
Sameinuðu þjdðirnar 20 ára
Fjölgun aðildarríkja Sam-
einuðu þjóðanna hefur breytt
hlutfallinu á Allsherjarlþing-
inu. Lengi höfðu Bandaríkja-
menn og suðningsmenn þeirra
traustan meirihluta á þinginu,
en nú hefur það breytzt og
Starfsmenn SÞ kenna Kongóbúa að aka dráttarvél. Samtök-
in veita vanþróuðum ríkjum tækniaðstoð í ríkum mæli.
í DAG eru liðin 20 ár frá
því að Sameinuðu þjóðirn-
ar voru stofnaðar í San
Francisco. Heimsstyrjöld,
sem kostaði milljónir
mannslífa, var að enda og
hvarvetna í heiminum
dreymdi menn um alheims-
samtök, sem væru þess
mcgnug að varðveita frið-
inn í framtíðinni. í þessi 20
ára hafa Sameinuðu þjóð-
irnar gegnt mikilvægu hlut
verki í heiminum, en hinar
björtu vonir, sem bundnar
voru við samtökin í upp-
hafi, hafa dofnað. Styrjöld
sem felur í sér hættu á
nýrri heimsstyrjöld, geisar
nú í Asíu en þó hafa engar
atvarlegar tilraunir verið
r
Aðalstöðvar Sameinuðu þjóð
auna í New York.
gerðar til að fela Samein-
uðu þjóðunum málamiðlun
í deilunum, sem átökunum
valda.
Eftir 20 ára tilveru, eru Sam
einuðu þjóðirnar á barmi gjald
þrots. Sovétríkin neita að
greiða framlög til friðargæzlu
samtakanna og Frakkar vilja
ekki greiða framlög til að-
gerða, sem ekki samrýmast
stefnu frönsku stjórnarinnar.
Ýmis ríki A.-Evrópu hafa far-
ið að dæmi Rússa og neitað að
greiða samtökunum fé. Vegna
skuldar þessara ríkja hefur
Allsherjarþing SÞ ekki getað
gengið til atkvæða á þessu
starfsári, og engir fundir hata
verið haldnir frá því í febrú-
ar s.l. Ástæðan til þess að at-
kvæðagreiðslur hafa ekki far-
ið fram er sú, • að í stofnskrá
SÞ er ákvæði, sem segir, að
ríki er skuildi meira en svari
tveimur árgjöldum skuli missa
atkvæðisrétt sinn. Sovétríkin
skulda meira en tvö árgjöld,
og til þess að forða alvarleg-
u-m átokum er Allsiherjartþing-
ið kom saman í haust, var á-
kveðið að fresta öllum at-
kvæðagreiðslum m-eðan tilraun
ir væru gerðar til að leysa
vandann. Tilraunirnar hafa
ekki enn bori árangur, en þeim
er haldið áfram og vonazt tii
að unnt verði að hefja störf
með eðlilegum hætti, er Alls-
herjariþingið kemur saman að
hausti.
Frá stofnun Sameinuðu
þjóðanna hafa orðið miklar
breytingar á samtökunum, t.d.
Ihefur tala aðildarríkja hækkað
um meira en helming. í upp-
hafi voru þau 51, en eru nú
114. Allsherjarþingið, sem átti
að vera valdalítill umræðu-
vettvangur, sker nú æ oftar
úr um mikilvæg tnál. Gert
hafði verið ráð fyrir að örygg-
isráðið fjallaði um slík mál,
fyrst og fremst þau er vörð-
uðu friðargæzlu, en sífelld
neitunarvaldsbeiting Sovétríkj
anna í ráðinu hefur orðið til
þess að málin hafa verið lögð
fyrir Allsherjai'þingið.
Sem kunnugt er, hafa fi-mm
þjóðir átt fastafulltrúa í örygg-
isráðinu frá stofnun SÞ,: Rúss-
ar, Bandaríkjamenn, Bretar,
Frakkar og þjóðernissinnar á
Formósu. En, sem fyrr segir,
lamaði neitunarvaldsbeiting
Rússa starfsemi ráðsins. Ástæð
an til þess að ráðið samþykkti
að SÞ skyldu taka þrátt í bar-
áttunni gegn kommúnistum í
Kóreu, er einfaldlega sú, að
Rússar voru fjarverandi í mót-
mælaskyni. Kóreustyrjöldin er
eina meiriháttar styrjöldin,
sem háð hefur verið undir
fána Sa-meinuðu þjóðanna, en
þar tókst að stöðva framsókn
kommúnista og koma í veg fyr
ir að þeir gleyptu S.-Kóreu.
Frá lokum Kóreustyrjaldar-
innar hafa Sameinuðu þjóðirn-
ar se|jt gæzlusveitir víða. Sam-
tökin áttu nokkurn þátt í því
að stöðva bardagana við Su-
ez 1956, komu í veg fyrir ó-
frið í Líbanon 1958, og 1959
aðstoðuðu þau við að koma á
þessu stafa fjárhagsörðugleikar
SÞ, en reynt hefur verið að
bæta úr þeim, m.a. með stofn-
un sjóðs, er aðildarríkin geta
lagt í frjáls framlög, Með þessu *
var Sovétríkjunum gefinn kost
ur á að greiða skuld sína án
þess að féð rynni beint til að
greiða aðgerðir, sem þau voru
margir telja þann dag langt
undan, að þingið samþykki að-
gerðir, sem samrýmist ekki
stefnu Bandaríkjanna.
Auk friðargæzlu sinnar hafa
Sameinuðu þjóðirnar látið til
sín taka um mörg vandarnál,
sem steðja að víða um heim.
Margar stofnanir starfa innan
samtakanna t.d. matvæla- og
landbúnaðarstofnun, heilhrigð-
ismálastofnun, menningra-,
kennslumála- og vsíindastofn-
un, barnahjálp, flóttamanna-
hjálp, og stofnanir, sem sjá um
að veita vanþróuðum ríkjiuu
tæknilega aðstoð.
Eftir 20 ára starf Sameinuðu
þjóðanna, eru uppi skiptar
skoðanir um gagnsemi þeirra
og tilverurétt. Sumir telja sam
tökin ófær um að gegna hlut-
verki sínu, þar sem þau hafi
ekki herstyrk til að koma í veg
fyrir styrjaldir. Aðrir segja,
að það sé ekki aðeins með
vopnabúnaði, sem friðurmn sé
varðveittur. Útrýming styrjald
arorsaka t.d. himgurs, fáfræði
og fátæktar, sé einnig liður I
friðargæzlu, og á því sviði hafi
samtökin aðstöðu til að gegna
hlutverki sínu.
Sameinuðu þjóðirnar halda
upp á 20 ára afmæli sitt í San
Francisco í skugga fjárhags-
örðugleika og óvissu um hvort
Allsherjarþingið verði starf-
hæft í haust, en meðal friðelsk
andi þjóða ríkir sú von, að
samtökin yfirstígi erfiðleikana
og geti haldið áfram að gegna
sínu mikilvægu hlutverki.
Fundur i Öryggisráði SÞ.