Morgunblaðið - 26.06.1965, Síða 13
Latigardagur 26. júní 1965
MORCUNBLAÐIÐ
13
Ný sjúkrasamiags-
skírteini i Reykjavík
SKlBTEINI samlagsmanna
Sjúkrasamlags Reykjavíkur voru
siðast út gefin í heild síðla árs
1963, til þeirra sem þá voru í rétt
indum í samlaginu. Nauðsynlegt
er að endurnýjun skírteina fari
fram öðru hvoru, verjna eftirlits
með réttindum samlagsmanna.
Hefir nú verið ákveðið að nú-
gildandi samlagsskírteini skuli
falla úr gildi hinn 1. ágúst næst-
komandi, en ný skírteini verða
afhent frá og með mánudegin-
50 þúsund kr.
styrkur frú
Húskólunum
S’VO sem áður hefir verið
skýrt frá, afhenti Egill Vil-
hjálmsson, forstjóri, Háskóla
íslands að gjöf myndarlega
fjárupphæð, sem verja skyldi
til að styrkja ungan og efni-
legan læknakamdidat til fram-
haldsnáms og sérnáms í æða-
og hjartasjúkdómum. Nemur
ir þessi 50.000 krónum á
» 3 ár. Ákveðið hefir ver-
i ið ’-að úthluta styrknum árið
: 1905 til Árna Kristinssonar
læknis, sem dvelur í Bret-
lándi við framhaldsnám í
1 hjartasjúkdómum.
Frétt frá Háskóla islands.
um 28. þ.m., þannig að allir sam-
lagsmenn eigi kost á að vitja eða
láta vitja nýju skírteinanna áður
en hin eldri falla úr gildi. Frá
því að afhending hefst og til 1.
ágúst má nota hvort heldur er
nýju eða gömlu skírteinin.
Notað er tækifærið til að sam-
eina afhendingu samlags skír-
teinanna við afhendingu nafn-
skírfeina þeirra, sem allir eiga
nú að bera, samkvæmt nýsam-
þykktum lögum. Afhendingin fer
fram í Gagnfræðaskólanum við
Vonarstræti, á þeim tímum, sem
auglýst er nú í útvarpi. Þar verða
afhent skírteini allra þeirra sam
lagsmanna, sem unnt hefir verið
að ganga úr skugga um að eigi
að vera í fullum. réttindum, að
undanteknúm þeim, sem. öðlazt
hafa lögheimili í borginni eftir
1. des. 1964. Þau gkírteini verða
afhent í afgreiðslu samlagsins.
Til afgreiðslu samlagsins í
Tryggvagötu 2i8 skulu einnig
snúa sér þeir aðrir sem ekki
finnast skírteini fyrir á afhend-
ingarstaðnum við Vonarstræti, en
telja sig eiga að vera í réttind-
um í samlaginu, eða gera vilja
ráðstafanir til að kiþpa réttind-
um í lag.
Um nánara iyrirkomula,g af-
hehdingarinnar sjá auglýsingar.
Mánudaginn 2i8. júní til laugar
dagsins 3. júlí .verða skírteini af-
hent þeim, sem búa við götur
með götuheitum, sem byrja á A,
Á og B.
Sjúkrasamlag Reykjavíkur.
iLeikflokkur Þjóðleikhússins við brottförina í síðustu viku. Taliðfrá vinstri: Gísli Alfreðsson,
Baldvin Halldórsson, leikstjóri, Ilelga Valtýsdóttir, Anna Herskind, Róbert Arnfinnsson, Júlíus
I Kristinsson og Þorgrímur Einarsson.
Þjóðleikhúsið sendi i síðustu
viku leikflokk út á land með
leikritið „Hver er hræddur við
Virginíu Woolf“ eftir Edward
Albee. En áður hafði leikrit-
ið verið sýnt á nokkrum stöð-
um Sunnanlands.
Leikritið hefur nú verið
sýnt í Borgarfirði og á Snæ-
fellsnesi, en í dag hefjast sýn-
ingar á Vestfjörðum. Er fyrsta
sýningin þar á Flateyri í kvötd
en á mánudag verður leikritið
sýnt á ísafirði. Er það jafn-
framt fertugasta sýningin.
Leikendur eru fjórir, þau
Helga Valtýsdóttir, Anna Her-
skind, Róbert Arnfinnsson og
Gísli Alfreðsson. Leikstjóri er
Baldvin Halldórsson.
Aðsókn hefur yfirleitt verið
mjög góð og leiknum afar vel
tekið. En um leikritið sagðf—
gagnrýnandi Mbl., Sigurður A.
Magnússon, m.a. þetta eftir
frumsýninguna um miðjan
janúar s.l.:
„Albee hefur þvílíkt valda
yfir leikrænni samtalslist, að
vekur undrun og aðdáun —
og hann hefur fágætt (lag á
að stilla orðum, setningum og
hugmyndum þannig saman,
að þær orka á hláturtaugarnar
— stundum jafnvel án þess
að áhorfandinn geri sér fulla
grein fyrir, hvers vegna hann
sé að hlæja. eÞssi kímni er
einatt nokkuð gróf, en hún
sprettur m.a. af því hve höf-
undinum er tamt að draga
fram hræsnina í daglegu lífi
manna — sýna hina innan-
tómu frasa í ljósi þess sem
fólk raunverulega hugsar og
gerir. Þetta misræmi verður
fyrst og fremst spaugilegt, þó
það sé líka hörmulegt, þegar
dýpra er skyggnzt.“
i
Páll V. G. Kolka skrifar Vettvang: í dag. Fjallar hann um búramennin fyrr
og síðar. — Skálholt og rógsherferðina gegn biskupi í sambandi við endúr-
reisn staðarins. — Grein sína nefnir Kolka: Rómantík og hundingjaháttur.
Rétt fyrir aldamótin síðustu,
þegar holdsveiki var útbreidd-
»ri á Islandi en í nokkru öðru
landf veraldar, rhiðað við fólks-
fjölda, reistu danskir Oddfellow
•r holdsveikraspítalann í Laugar
nesi, mesta hús landsins á þeirri
tíð, og gáfu íslendingum hann
akuldlausan með því skilyrði, að
|>eir kostuðu rekstur hans. Sum-
ir töldu þettá hermdargjöf, því
•ð íslendingar hefðu ekki ráð á
þeim koatnaði. Það sýndi sig sem
*é, að fæðiákostnaðurinn komst
upp ,í rúma þrjátíu aura á dag
• hyern sjúkling. Þær raddir
héyrðusrt í hópi þingmanna, að
skynsamlegast væri að leggja
•pítalann niður og reka hvern
sjúkling heim á sína sveit, Þar
hefðu þeir þá verið boðnir upp,
eins og siður var með sveitar-
limi í þá daga, og þeim holað
niður í þronga moldarkofa inn-
•n um barnmargar fjölskyldur.
Á fyrstu tugum þessarar ald-
•r fór berklaveiki svo óðfluga
í vöxt á íslandi, að hún var að
rerða algengasta dánarmein
þjóðarinnar. Þá stofnuðu áhuga-
nnenn undir forustu Guðmúndar
Björnssonar landlæknis Heilsu-
hælisfélagið, sem safnaði fé um
land al.lt, reisti heilsuhælið , á
Vífilsstöðum og rak. það á sinn
kostnað, að vísu nveð nokkrum
•tyrk úr landssjöði. Sumir þing-
tnenn töldu hann eftir og einn
tét svo ummælt, að nær væri að
rerja fé til verklegra fram-
kvæmda, svo'að þjóðin gæti lif-
*tð, heldur eri að byggja spitala
til að hjálpa henni til að deyja.
Á sjöunda tug tuttugustu ald-
»r var það lögtekið, að þeir
menn, sem af frjálsum viíja
legðú fram fé til sérstakra ménn
ingar- eða mannúðarstofnana
fc'am yfir, það, sem . þeim ber
•kylda til, skyldu geta fengið
þsér gjáfir undahþegnár skatfi,
•» ' sú regla héfur tíðkazt * átl-
V»ngl víða anivarsstaðar. Þá
heyrðist í útvarpsumræðum ein
hjáróma rödd sem kvartaði sárt
undan því að skattfrelsi slíkra
gjafa hlyti að hækka skatta
hinna, sem ekkert tíma að gefa
til almenningsþarfa. Þetta getur
nú aldrei munað þá meiru en
sem svarar einni krónu eða
tveimur af hverjú þúsundi, svo
að eiginlega vantar ekkért upp
á lágkúruháttinn, sem birtist í
þessu hugarfari, en grátklökk
þökk til þeirra, sem hlífa nirfl-
unum við hækkuðu skattgjaldi
með því að kaúpa áf ríkinu síga
rettur og brennivín.
□
Búramennin, sem sáu eftir 30
aurúm ‘á dág hahdá holdsvéík-
uni og földu spítala bezt fallna
til að kenna mönrium áð déyja,
áttu sér nokkra afsökun. Þau
höfðu séð flýja tii Ameríku þús-
undir manna, sem hér áttu fárra
eða engra kosta völ. Þau voru al-
in upp við skort á mat, en jafn-
vel á þessum áratugum sultar
pg harðréttis voru íslendingar
ekki gersneyddir skilningi á
þýðingu menntunar. Af litlúm
éfnum og af mikill fórnfýsi
stofnuðu þessar kynslóðir bænda
skóla á Hólum og Éiðum, kvenna
skóla á Ytri-Ey og Laugalandi,
gagnfræðaskóla á Möðruvöllum,
sem síðar óx upp í það að verða
menntaskóli fyrir Norðlendinga.
Enginp treystist nú til að neita
því, að þessir skólar urðu mikil
mikil lyftistöng, viðkomandi hér-
uðum og . reyndar landinu öllu.
Sunnlendingar drógust þá aftur
úr. Hið forna andléga hofuðból
þeirra; Skálhólt, hélt áfram - að
vera sýnimynd af ártdlegri nið-
urlægingu þjóðarinnar, eins og
hún gerðist mest og verst,
Nú hefur' Alþingi fslendinga af
hént þjóðkirkjunni ’ SkálhPtts-
stað og ákveðið hefur verið að
reisa þar kirkjulega og þjóðlegá
menningarstofnun, sem á að
gegna því tvöfalda hlutverki að
þjálfa ungt fólk til starfa að
ýmsum félagsmálúim á grund-
velli kristinnar trúar og lífsskoð
unar, ög að leggja að hinu leyt-
inu stund á hvers kyns húman-
istisk fræði, sem verða mega til
’Viðhalds og eflingar íslenzkri
tungu, sögu og menningu. Sú
menntas.tofnun yrði til jafnvægis
þeim tíðaranda, sem leggur ein-
hliðá áherzlu á tæknilegar fram-
farir pg húgsar fyrst og fremst
um munn og maga. En enn eru
til á íslandi búramenni, sem mitt
í allri milljónaveltunni til þarfra
hluta og óþárfa telja eftir það
íé, sem slík stöfnun mun kosta.
Meðan íslendingap- átu mat siim
úr tréílátum var þessi hugsún-
arháttur kenndur við það að
hafa ásklokið fvrir himin.
D
Frjáls samtök áhugamanna
hafa hrint í framkvæmd mörgu
góðu máli á íslandi. Þannig varð
Heilsuhælisfélagið til, elliheimil-
ið Grund, Dvalarheimili aldr-
aðra sjómanna, Rauði kross ís-
lands, Blindravinamfélagið, Fé-
lag lamaðra og fatlaðra, svo að
nokkuð sé nefnt. Samtök kven-
félaganna áttu sinn þátt í því á
sínum tíma, að haíizt var handa
úm býggingu Landspítalans og
fyrrverartdi berklasjúklingar
stofnuðu Vinnuheimilið . að
Reykjalundi, sem af mjóum vísi
óx upp 1 það að verða fyrir-
myndarstofhun á alþjóðlegan
rtiælikvarða. Auðvitað eru þeir
margir, sem aldrei hafa tímt að
leg.gja þessum málum lið, eða
jafnvel talið þau óiþörf, en hund
ingjahátturinn hefur aldrei kom
izt á þáð Stig, áð áröðursherferð
væri hafút gegn þeim og hvert
tækifaéri griþið til .að níða foir-
göngumenn þeirra.
Skálholt var í hálfa aðra öld
átakanleg spegilmynd af eymd
íslands. Þegar Sunnlendingar
hófust handa um að þurrka
þennan háðungardrátt úr ásýnd
landsins og hefja Skálholt aftur
sem andlega og menningarlega
gróðrastöð, brá svo kyiiléga við,
að nokkrir andihælismenn gerðu
allt sem í þeirra valdi stóð1 til
að spilla fyrir því máii. Fyrst’
var óskapazt yfir því, að hin
nýja kirkja væri of stór og dýr;
enda þótt vinir fslendinga á
Norðurlöndunum gæfu ekki all-'
lítinn ’ hluta kostnaðarins,’ og
enda þótt það hafi þegar sýnt
sig, að kirkjan er of lítil við
állar meiri háttar afhafnir. Út
yfir tók þó þegar biskup framdi
það hneyksli, að dómi þessarra
manna, að festa káup á einstæðu
bókasafni Þorsteins Dalasýslu-
manns, óg hefðu þessir menn
sjálfsagt harmað það minna, ef
safnið hefði verið selt eða gef-
ið til San Domingó eða Timb-
úktú, bara eitthvað annað gert
við það en að láta það lenda á
þeim stað, sem var ein af aðal-
miðstöðvúm íslenzkrar -bókmenn
ingar lengst af sögu þjóðarinnar.
,Bækur ertl einungis hag-
nýtar til fræðslu eða skemmtun-
ar. Þær eru líka táknræn myftd
af menningu liðinna tíma. Fjöl-
breytt bókasafn er ekki aðeins
hverjum skóla nauðsyn, heldur
héiður og höfuðprýði, og það því
meiri' sem það er í nánari tengsl
um við líf og sögu þjóðárinnar.
Þetta kalla sumir rómantík og
það er það sjálfsagt. En róman-
tíkin er gamall og gildur þáttur.
allá lífs, og án hennar yrði lif-
ið fátæklegt. Þröstur og . heiá-
lóa eru svo rómántísk áð syngja
í stað þess að halda sér samah
þö'gja. Rósin eyðir nókkrú af
lífsorku sinni. í fagfan lit og.seið.
andi ilm, til angurs fyric óröm-
tísk og hagsýn búranjenni, sém
' harma það að hún hefur ekkert
næringagildi fyrir soltinn kvið.
Og sumir íslendingar eru svo
rómantískir, að þeir kunna ekki
við að andleg höfuðból landsins
á liðnum öldum séu gerð að
hundaþúfum eða Þingvöilur að
leirflagi. Þeir eru líka svo róm-
antiskir, að þeir leggja allt kapp
á að fá heim til íslands gömul
og skorpin-skinnhandrit, sem -að-
eins örfáir grúskarar geta lesið.
Það er þó ekki lengur hægt að
eta þau, eins ög gert var stuhd-
um við skóbætur í hallærum.
Rómantíkirt er ekki dauð. Hún
birtist meðal annars í hárlubba
bítlanna og. jafnvel í þeirri
skrípamynd er hún skárri en sá
hurrdingjaháttur, sem hugsar að-
eins um munn og maga.
V
Sökum hraðvaxandi fólks-
fjölda á næstu •* áratugum
Verður að byggja miklu fleiri og
fjölbreyttari skóla en nú eru til
í landinu. Þvf fé er því ekki
kastað á glæ, sem varið verður
til skólabygginga í Skálþolti,
mitt í fjölmennasta og blómíeg-
ústa héraði landsins, enda þótt
þessi skóii’ sé fyrirhugaður með
nokkuð öðru sniði en þeir, sem
fyrir eru. Allskonar starfsemi.á
sviði félagsmáia mun og fara
í vöx't, einkum að því er snei tir
æskulýðsstarf, og mikið af þvi
mun fara fram á vegum þjóð-
kirkjunnar. Hún þarf því fleiri
starfsmenn, bæði guðfræðinga
og. leikmenn, með meiri verka-
skiptingu en nú og aukinni sér-
menntun á ýmsum sviðum. Til
viðbótar þeirri almennu ósk
S'Unnlendinga og Norðlendinga
að' endurreisa biskupsstóla síiia
l'ggja þau rök, að með fjöl-
breyttara kirkjulegu starfi eykst
.vérksvið biskups svo, áð það
Framhald á bis. 14