Morgunblaðið - 08.08.1965, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 8. ágúst 1965

Bezt
eins
að
og
Miron Grindea ræðir við André Maurois áttræðan
ANDRÉ Maurois fer orðinn átt-
ræður, átti afmæli 26. júlí sl.
Hann á baki langan og merkan
rithöfundarferil, óvenju snurðu-
lítinn og hefur hlotið ríkulega
umbun fyrir störf sín á sviði
bókmenntanna.
Emile Salomon Wilhelm Her-
W>g, eiiis og Maurois hieitir réttu
nafni, er af Gyðingaættum og
átti fjölskyldan heima í Elsass
fyrr á árum, en fluttist til
Normandí eftir lok styrjaldar
Frakka og Þjóðverja árið 1870.
Ungur að árum komst Maurois
í kynni við Alain („heimspeking
inn sem ég á allt að þakka“ eins
©g hann komst sjálfur að orði)
©g varð fyrir miklum áhrifum
af honum. Hugur hans hneigð-
ist snemma til ritstarfa, en skyld
an kallaði og ræktarsemin við
fjölskylduna og hann veitti for
Stöðu um árabil iðnfyrirtæki
fjölskyldunnar, spunaverksmiðju
í Elbeuf, og varð orðinn vel
metinn iðnrekandi þar í bæ,
giftur ungri og fríðri konu,
Janine de Szymikiewicz, pólskrar
ættar, sem numið hafði í Oxford
áður en hún lagði leið sína til
Frakklands.
Þegar helmsstyrjöldin fyrri
^kalll á, var Maurois skipaður
sérlegur aðstoðarmaður brezka
hersins í Frakklandi og kynntist
þá í fyrsta sinn af eigin raun
þessum bandamönnum handan
við Ermarsund og hinni stoku
kímnigáfu þeirra, „sem gætir
jafnt í alvarlegustu frásögnum
og harmatölum". Óefað hefur
hin sígilda stríðsbók Ian Hays,
„The first hundred thousand“,
sem hann þýddi á frönsku árið
1917 haft á hann töluverð áhrif
og átt sinn þátt í persónusköpun
hins skemmtilega og sérstæða
Bramble liðþjálfa síðar meir.
Árið 1918 haslaði Maurois sér
völl á sviði bókmenntanna með
bókinni „Les Silences“ og síðan
hefur ekki liðið svo ár af hans
ævi að ekki hafi komið út eftir
hann ein eða fleiri bækur. Alls
eru ritverk þau er eftir hann
liggja orðin 172 talsins ef allt
er til tínt: skáldsögur hans, ævi
sögur, heimspekilegar ritgerðir,
rit um afmörkuð efni og leikrit.
Hin skjóta frægð hans forðum
daga hefur enzt svo að undrun
sætir og síðasta bók hans til
þessa, „Promethee ou la Vie de
Balzac“, mikil bók og þykk, er
sð margra dómi með því bezta
sem hann hefur látið frá sér
fara. Maurois segir sjálfur, að
„Ævi Balzacs" verði síðasta ævi
sagan sín, en menn taka hann
ekki alls kostar trúanlegan.
Hann sagði einhverju sinni að
hamingjan væri í því fólgin að
eiga sér góða og ástríka konu
©g hafa ósköpin öll að starfa —
©g meðan svo er um sjálfan
hann er varla von að hann hætti
skriftum.
— x —
' Ég hitti Maurois að máli nú
fyrir nokkru á vinnustofu hans
í Neuilly, þar sem sér út yfir
Bois de Baulogne. Hann lét þess
'þá getið, með óblandinni ánægju,
að hann hefði aldrei orðið svo
afkastamikill rithöfundur sem
raun bæri vitni ef ekki hefði
komið til óþreytandi aðstoð og
ósérplægni’ síðari konu hans
Simone de Caillavet, sem hann
hefur nú verið giftur í fjörutíu
ár.
Madame Maurois, sem sjálf
hefur fengizt töluvert við rit-
störf, hefur verið dyggur að-
stoðarmaður eiginmanns síns
allt síðan hún hjálpaði honum
að safna gögnum að samningu
ævisögunnar um Disaraeli. Þau
hjón hafa jafnan leitað fanga á
sömu stöðum og gengið að verki
með rósemi og einurð þess sem
veit hvað hann vill og hvernig
hann ætlar að gera það. í París
sækja þau Bibliothéque Natio-
nale, í Bretlandi British Muse-
um eða Cambridge University
Library og í Bandaríkjunum
bera þáu niður í þingbókasafn-
inu (Congress Library), Har-
vard eða Princeton.
„Hún hefur til að bera yfir-
skilvitlegan hæfileika til að
finna um hæl einmitt það sem
mig vanhagar um hverju sinni“,
segir Maurois. „Það var henni að
þakka, að ég gat stundað mínar
skriftir í friði og spekt að morgni
dags og eytt síðdeginu við lestur
góðra bóka.eða verið samvistum
við vini mína, meðan hún glímdi
við nær ólæsileg handrit mín og
vélritaði þau. Og stundum varð
hún að skrifa þau upp aftur og
aftur áður en ég gat lagt blessun
mína yfir þau“.
„Já“, segir hann íhugull,
„þessi ritstíll minn, sem haft
er á orði, að sé svo Ijós og létt-
ur að ég hljóti að eiga mjög auð-
velt með að skrifa, er árangur
óskaplegrar vinnu. Stundum
skrifa ég sömu setninguna upp
aftur tíu og jafnvel tuttugu sinn-
um, strika út lý'singarorð
fækka, minnka, dreg úr, —
þurrka burtu harðri hendi allt
sem er ofaukið í þrotlausri leit
ÁTTRÆÖUR! Aldrei datt mér í hug, að ég ætti eftir að
lifa það að ná svo háum og virðulegum aldri. Ég man
þegar ég bauð mig fram til herþjónustu átján ára gam-
all og átti ekki að fá þar inngöngu. „Nei, væni minn“,
sagði herlæknirinn, „þig get ég ekki tekið, þú ert svo
skelfing væskilslegur“. En ég maldaði í móinn og fékk
hann loks til að skrá mig, með þeim ummælum þó, að
ekki hugnaðist honum það meira en miðlungi vel, ég
myndi ekki þola þetta er fram í sækti. En honum skjátl-
aðist, því það var um mig eins og svo marga aðra, sem
ekki virðast vera til stórræðanna, að það er töggur í
þeim er á reynir og ég stóð mig dável bæði þá og síðar.
Hvers vegna? Ég held það sé að miklu leyti því að
þakka, að ég hef jafnan átt við að búa stöðuga vinnu og
strangan aga um ævina. Þó býst ég við að baggamuninn
ríði það sem ég nam í æsku af Alain, læriföður mínum.
Hann kenndi mér, að lífshamingjan væri ekki einhver
náðargjöf forsjónarinnar til handa fáum útvöldum,
heldur skylda, sem öllum mönnum væri lögð á herðar.
Ég hef orðið fyrir ýmsum áföllum um dagana eins og
gengur, en mér hefur heppnazt blessunarlega vel að
fylgja heilræðinu gamla um að gleyma sem mestu og
sem fyrst. Og gott skap hefur haldið mér við góða heilsu.
En nú er ég orðinn áttræður og það er nokkuð hár
aldur og ég er farinn að þreytast eins og eðlilegt er, eft-
ir langa starfsævi. Andleg vinna er mér að vísu enn auð-
unnin og til jafn mikillar ánægju og áður. Síðustu bók
minni hefur verið betur tekið en nokkurri bók annarri,
sem ég hef látið frá mér fara. En ég finn að líkaminn er
farinn að láta sig. Áður hafði ég af því hið mesta gaman
að fara í langar gönguferðir, nú verð ég þreyttur hvað
lítið sem ég hreyfi mig. 'Skemmtilegar samræður voru
eitt sinn mitt líf og yndi og enn þykir mér gaman að
sitja og skeggræða við vini mína, en þeir mega ekki
verða of margir. Ég heyri ekki lengur nógu vel til þess
að henda reiður á því, sem sagt er við mig í margmenni
eða kallað til mín úr nokkurri fjarlægð. Áður var mér
það leikur einn að flytja ræður eða halda blaðamanna-
fundi, nú er mér það erfitt Verk og þreytandi. Það er
sem sé farið að halla töluvert undan fæti fyrir Maurois
gamla.
Ég var eitt sinn spurður: Ef á allt er litið, mynduð
þér telja að yður hefði hlotnazt það um ævina, sem þér
gerðuð yður vonir um í æsku? Ég svaraði því til, að lífið
hefði gefið mér miklu meira en ég nokkru sinni þorði að
vona. Þegar ég þóttist sjá hilla undir hugsanlegan rit-
höfundaferil minn í æsku, hvarflaði það ekki að mér, að
ég myndi eiga eftir að skrifa allan þann sæg bóka, sem
nú liggja eftir mig og þaðan af síður hefði mér getað
að samræmi orða og ímyndunar
Því þó ég sé einlægur aðdáandi
Prousts og Saint-Simons, er ég
sjálfur ekki í rónni fyrr en ég hef
kannað dýpi þess sem lesandinn
gerir sér ekki grein fyrir að
til sé, en við rithöfundarnir glím
um við ár og síð, þessárar tor-
fengnu leikni, sem gerir það að
verkum að lesandanum finnst
sem rithöfundurinn hafi bara
sezt niður og skrifað þetta, án
hiks eða heilabrota. Ég hef
aldrei getað unnð þannig og ég
hef aldrei kastað höndum til
nokkurrar bóka minna eða
greina. Þegar mér tókst ekki að
koma orðum að því sem ég vildi
sagt hafa, þá var það ekki vegna
þess að ég hefði ekki lagt mig
allan fram“.
Ég spurði, hvað hefði laðað
hann svo að Bretum og Bret-
landi, að hann hefur oft verið
kallaður í hálfkæringi: „Franska
alfræðibókin um England“.
„Ég er maður feiminn að eðlis-
fari og hlédrægur, sagði Mauro-
is og mér var mikill sityrkur
og léttir í því, hversu gjörsam-
lega öllum þeim Englendingum
sem ég komst í kynni við virtist
standa á sama um mig og minar
gerðir. Og um leið voru Bretar
eitthvað svo sérkennilegir í hátt
um, svo skáldlegir og skemmti-
legir, að ég var ósjálfrátt kom-
inn með minnisbókina á loft
áður en ég vissi af, til að pára
hjá mér kyndug tilvik og furðu-
leg uppátæki manna þar. Af
minnisblöðunum hafði ég t. d.
atvik það er Parker liðsforingi
heilsaði krákunum og einnig
hitt er hann sat við lestur
grískra heimspekibókmennta 1
matsal foringjanna og sömu-
leiðis svipmyndirnar af Brambla
liðþjálfa og því hvernig hann lék
alltaf upp aftur og aftur á gamla
grammófóninn sinn „Come up
from Somerset" og „Pack up
your troubles in your old kit
bag“.
Maurois hefur skrifað manna
mest um brezk skáld, rithöfunda,
stjórnmálamenn, vísindamenn
og sérvitringa og hefur aldrei
látið hjá líða að benda á hversu
frábrugðnir þeir væru nánustu
nágrönnum sínum. Hann hefur
teflt fram máli sínu til stuðn-
ings elsku Frakka á röksemda-
færslu- og vantrú Breta á öllu
slíku. Eitt með öðrum heilræð-
um, sem Maurois gaf ungura
löndum sínum í bókinni „Con-
seils á un jeune Francais part-
ant pour l’Angleterre", sem út
kom árið 1927,' var það að beita
röksemdarfærslum í hófi. „Vilj-
irðu telja Englending á þitt band
skaltu ekki leiða of ljós rök að
máli þínu. Major Parker sagði.
alltaf: „Við Bretar erum heldur
í heimskara lagi og í því liggur
okkar meginstyrkur. Þegar við
erum í hættu staddir, gerum við
Frahald á bls. 22.
dottið í hug að þ>ær yrðu einn góðan veðurdag þýddar
á ótal tungur. Yfir hverju ætti ég að kvarta? Að vísu
hefur oft og einatt ýmislegt bjátað á. Ég hef haft kynni
af illgjörnu fólki og öfundsjúku, sem gerði mér lífið
leitt, en hálfu fleira fólki hef ég kynnzt, sem sýndi mér
drenglyndi og hollustu. Þegar ég renni huganum til
minna mörgu og góðu vina og minnist trygglyndis j
þeirra og alúðar í minn garð, hlýnar mér um hjartaræt- i
ur. Það er ekki lítils um vert, að þeir, sem maður hefur
sjálfur mætur á, skuli einnig meta mann að verðleikum.
Öðru sinni var ég spurður: „Hvers vegna haldið þér
áfram að vinna? Hvers vegna setjist þér ekki í helgan
stein og njótið góðs af því, sem þér hafið þegar gert?
Þér aukið engu við frægð yðar eða frama með því að
vera að bardúsa þetta fram í rauðan dauðann". Eflaust
er þetta alveg rétt athugað — en þar sem því er nú
þannig farið, að skriftirnar hafa verið mín mesta ánægja
um ævina — að frátöldum ástvinum mínum og öðrum
vinum — hef ég hreint ekki hugsað mér að neita mér
um þá gleði svona á grafarbakkanum. Það má alltaf gera
betur en gert er og þrátt fyrir aldurinn er ég enn með
margt og mikið á prjónunum. Mig langar til dæmis að
skrifa ævinminningar mínar, sem ég hef þegar lagt
drög að. Mig langar að rekja í stuttu máli það sem á
daga sumra söguhetjanna úr skáldsögum mínum hefur
drifið síðan ég skildi við þær, fyrir allt að þrjátíu árum
sumar hverjar. Mig langar líka að skrifa ritgerð um at-
hafnasemina. Og mig langar að.... já, satt bezt að segja,
langar mig að gera svo margt og hef lagt drög að svo
mörgu, að mér myndi endast það langt fram yfir aldar-
afmælið.
Ég veit það vel, að mörg þessara áforma minna
verða aldrei að veruleika. Ég veit, að einn góðan veður-
dag liggur hálfkarað handrit á skrifborðinu mínu, saga
sem aldrei verður fullsögð. En hverju máli skiptir það?
Menn þurfa ekki endilega að sjá fyrir endi þeirra verka,
sem þeir hefjast handa um .Aðalatriðið er að byrja. Rit-
höfundur, sem vart hefur slitið barnsskónum hefur
heldur ekki fyrir því neina tryggingu, að hann fái frem-
ur lokið sinni sögu en sá, sem kominn er eitthvað til ára
sinna. Og ef sá dagur rennur upp, að ég hef hvorki til
þess þrek né löngun að skapa ný verk, get ég altént
dundað við að leiðrétta og betrumbæta það sem ég hef
þegar skrifað. Ég gæti líka stytt mér stundir við að
glugga í verk gömlu meistaranna, sem hafa veitt mér
innsýn í náttúruna og mannlífið, gengið á vit vina
minna, bæði lífs og liðinna.
Ég hef oft verið að því spurður, hvort ég óttaðist
ekki dauðann. En því fer f jarri. Dauði ástvina minna er
mér þungbær, satt er það, en dauði sjálfs mín — nei, 'i
hann leggst ekki illa í mig. Dauðinn sjálfur skiptir ekki
meginmáli heldur hitt, að lifa hvern dag unz kallið
kemur.